Hús dagsins: Helgamagrastræti 12

Fjórum dögum fyrir Lýðveldisstofnun, eða 13. júní 1944, fengu þeir Jónatan Davíðsson og Hjalti Friðfinnsson lóð á horni austan Helgamagrastrætis og sunnan Hamarstígs. Réttum tíu mánuðum síðar, 13. apríl 1945 var Jónatan veitt byggingarleyfi á lóðinni og fékk hann að reisa steinsteypt hús með gólfum úr steinsteypu með flötu steinþaki. Húsið yrði tvær hæðir og kjallari, 10,2 x 8,5m að grunnfleti auk útskots að sunnan, 1,4m x 4,8m. Teikningarnar að húsinu, sem fullbyggt var 1946, gerði Páll Friðfinnsson.

Helgamagrastræti 12 er tvílyft steinsteypuhús á lágum kjallara og með valmaþaki, forstofubyggingu og steyptum tröppum á norðurhlið og tvílyftri útbyggingu austanmegin á suðurhlið og eru svalir í kverkinni milli álmanna. Steining er á veggjum og bárujárn á þaki. Horngluggar funkisstefnunnar eru á báðum suðurhornum.

Elsta auglýsingin sem finna má á timarit.is um Helgamagrastræti 12 er haustinu 1953, en þar auglýsir Guðrún Stefánsdóttir „tek að mér að húllsauma“.  En Jónatan Davíðsson, sem byggði húsið,bjó líkast til ekki mörg ár á Helgamagrastræti 12 en hann var lengi vel bóndi á Fífilgerði í Öngulstaðahreppi. Húsið hefur alla tíð verið tvíbýlishús, hvor íbúðin á sinni hæð og gera upprunalegar teikningar ráð fyrir því fyrirkomulagi. Í upphafi var húsið með flötu þaki, en árið 1981 var byggt á húsið valmaþak eftir teikningum Mikaels Jóhannssonar. Að öðru leyti er húsið að næsta lítið breytt frá upphaflegri gerð.

Helgamagrastræti 12 er reisulegt hús í mjög góðri hirðu. Sem hornhús tekur það þátt í götumyndum Helgamagrastrætis og Hamarstígs og er til mikillar prýði í umhverfi sínu. Lóðin er innrömmuð með steyptum vegg með járnavirki, og er sá veggur einnig í mjög góðri hirðu. Húsakönnun 2015 metur húsið með varðveislugildi 1 sem hluta samfelldrar raðar funkishúsa. Myndin er tekin þann 24. febrúar 2019.

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Akureyrarbær: Pdf-útgáfa aðgengileg á  slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf 

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 979, þ. 13. júní 1944. Fundur nr. 1010, 13. apríl 1945. Óprentað og óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

"Hús dagsins" 10 ára

Það var fyrir 10 árum, þann 25. júní 2009 klukkan 10.28 sem ég birti hér mynd af Norðurgötu 17, Steinhúsinu eða Gömlu prentsmiðjunni ásamt nokkrum málsgreinum um sögu hússins undir yfirskriftinni "Hús dagsins". Myndin var lítil enda kunni ég ekki almennilega að setja myndir hér inn og textinn var stuttur, enda skrifaði ég einungis það sem ég mundi þá stundina. Myndin var tekin 2006, og var ein 80 húsamynda sem ég átti þá, en ég hafði myndað nokkur elstu hús bæjarins.  Þá var ætlunin að setja a.m.k. þær myndir sem ég átti hér inn ásamt stuttu söguágripi og láta þá gott heita á fáeinum mánuðum eða sjá til hversu lengi ég nennti þessu...

Til þess að gera langa sögu stutta eru pistlarnir orðnir 573 þegar þetta er ritað, húsamyndasafnið telur um 1000 myndir og enn á ég eftir að fjalla um Helgamagrastrætið, Skipagötu í Miðbænum, nokkur hús við Strandgötu á Oddeyri og ég veit ekki hvað og hvað. Eins og lesendur hafa eflaust tekið eftir, hef ég agalega gaman af tölfræði hvers konar og í því samhengi má gróflega áætla, að ég hafi varið um 430 klukkustundum í pistlaskrif og ferðast um 500km um götur Akureyrar með myndavélina. (Geri ráð fyrir, að hver pistill taki mig um 45mínútur í vinnslu og ég fari að jafnaði sjö sinnum á ári í 7-8 km ljósmyndagöngu- og hjóltúra. Hef svssem ekki haldið nákvæma skrá). Og þá skal tekið fram, að ég myndi ekki eyða í þetta einni einustu mínútu, hefði ég ekki gaman af þessu sjálfur. Því til þess er nú leikurinn gerður. Þó skal að sjálfsögu ekki gert lítið úr, hversu mjög gefandi það er að fá viðbrögð og verða var við áhuga hjá lesendum. Það er ævinlega ánægjulegt að vita til þess að lesendur hafi af þessum pistlum gagn og ekki síst gaman. Er það ekki síst áhugi og viðbrögð ykkar, lesendur góðir, sem drífur mig áfram í þessari vegferð. 

Það er svosem ekkert sérstakt sem liggur fyrir í tilefni dagsins í dag hér á síðunni (engin flugeldasýning eða veisla ), en í tilefni afmælisins ég hef á síðustu vikum unnið að því að gera eldri pistla aðgengilegri gegn um tengla, bæði eftir árum auk þess sem ég hef reynt að flokka tengla á greinar eftir götum (sjá hér til hliðar). Þá má nefna listann yfir 100 elstu (102) hús bæjarins. Sjálfsagt hefur vefurinn einhvern tíma verið skemmitilegri á að líta, því langir listar á borð við þá sem hafa verið fyrirferðarmiklir hér, eru kannski ekki svo skemmtilegir aflestrar.Og alltaf má breyta og bæta. Eitt "eilífðarverkefni" í sambandi við vefsíðuna, er að bæta merkingar á myndasafninu og mun ég halda því áfram. Það er, að ef mynd er opnuð og skoðuð sérstaklega, komi fram hvert húsið er. Þessu er mjög ábótavant hér og reyni ég jöfnum höndum að bæta úr því. En fyrst og fremst held ég áfram að birta hér húsapistla. En við skulum bregða okkur 10 ár aftur í tímann og sjá hvað ég hafði að segja um Norðurgötu 17, 25. júní 2009. (Eins og fram kemur þarna, hafði ég reyndar fengist við þetta á Facebook í nokkrar vikur, en ég miða upphaf "Húsa dagsins" engu að síður við þennan vettvang hér):

Ég hef í nokkrar vikur birt myndir sem ég á af húsum á Akureyri og stutta umfjöllun um þau á Facebook. Hérna mun halda áfram með það. Eru þetta yfirleitt gömul hús á Oddeyri eða Innbænum en ég á orðið ágætis myndasafn af þeim. Heimildir um byggingarár og sögu húsanna eru fengnar úr öllum mögulegum bókum um byggingarsögu Akureyrar auk þess sem ég hef sótt a.m.k. eina sögugöngu Minjasafnsins um þessi eldri hverfi á hverju sumri síðan 1997.

Hús dagsins er Norðurgata 17, einnig kallað Steinhúsið eða Gamla Prentsmiðjan. Húsið er það eina á Akureyri sem hlaðið er úr blágrýti svipað og Alþingishúsið og Hegningarhúsið. Byggingarár mun vera 1880 og er þetta hús í 3.-4.sæti yfir elstu hús á Oddeyri. Í þessu húsi var lengst af starfandi prentsmiðja en ýmis önnur starfsemi hefur einnig verið stunduð í húsinu á 130 árum.

Ég minntist á að þetta væri 3.-4. elsta hús Oddeyrar. Sjálfsagt mál er að telja upp þau hús á Oddeyri sem teljast eldri en Steinhúsið. Norðurgata 11 er jafn gamalt (1880), Lundargata 2 (1879), Strandagata 27 (1876) og elst er Strandgata 49, Gránufélagshúsið, (1874).

Svo mörg voru þau orð. En fyrst það er afmæli er líklega upplagt, að bjóða upp á tónlist svona í lok pistils. Og að sjálfsögðu eru það lög um hús- en ekki hvað. Hér er lagið "This Ol´house" (Þetta gamla hús) í flutningi The Shadows. Ef Hús dagsins væri sjónvarpsþáttur, þætti mér þetta tilvalið upphafsstef:

https://www.youtube.com/watch?v=y-zdkL0_2sk

Led Zeppelin-liðar hljóðrituðu árið 1972 hið stórskemmtilega "Houses of the Holy". (Hús hinna heilögu). Þeir gáfu ári síðar út samnefnda plötu, en lagið var ekki að finna þar, heldur kom það út á næstu plötu Physical Graffiti. Þess má geta, að ég hlusta oftar en ekki á þetta lag í MP3-spilara þegar ég held í húsaljósmyndunarleiðangra. Þykir mér það einhvern veginn viðeigandi, svona í ljósi titilsins.

https://www.youtube.com/watch?v=fPv2bbCTAfw 

Þetta er íslensk vefsíða um íslensk hús! gæti einhver sagt, sem er vissulega rétt. Því verður auðvitað að bjóða upp á eitthvað íslenskt. Og þar sem Akureyrsk hús eru megin umfjöllunarefni er þá ekki um að gera að bjóða upp á Akureyrska tónlist. Hér flytja þeir Villi og félagar í 200.000 naglbítum "Hæð í húsi":

https://www.youtube.com/watch?v=FtV8K86c9Fc

 

Kærar þakkir, lesendur góðir, fyrir innlit og viðbrögð hvers konar þennan áratug.     

 

Hamarstígur

Hér eru hús við Hamarstíg á Ytri Brekku. Umfjöllunin nær til elsta hluta götunnar, neðan Þórunnastrætis

Hamarstígur 1 (1933)

Hamarstígur 2 (1930)

Hamarstígur 3 (1934)

Hamarstígur 4 (1935)

Hamarstígur 6 (1932)

Hamarstígur 8 (1935)

Sniðgata

Hér er umfjöllun um húsin við Sniðgötu. Eru þau aðeins þrjú:

Sniðgata 1 (1937)

Sniðgata 2 (1935)

Sniðgata 3 (1942)

Meðalaldur húsa við Sniðgötu árið 2019 er 81 ár (meðaltal; 77+82+84=243, 243/3=81)

Lögbergsgata

Hér eru húsin við Lögbergsgötu á Ytri Brekkunni, umfjöllun frá vorinu 2019. 

Lögbergsgata 1 (1939)

Lögbergsgata 3 (1938)

Lögbergsgata 5 (1939)

Lögbergsgata 7 (1946)

Lögbergsgata 9 (1938)

Meðalaldur húsa við Lögbergsgötu árið 2019 er 79 ár (meðaltal byggingarára 1940,2)

 

104 elstu húsin á Akureyri

Húsasögugrúskið hjá síðuhafa felst ekki eingöngu í því, að færa inn myndir og söguágrip hér inn. Ég held einnig skrá yfir byggingarár, húsbyggjendur og teiknara í Excel og það býður upp á vissa möguleika, þó ekki væri nema að halda sæmilega skrá yfir þau hús, sem ég hef tekið fyrir hér. Með skráningu í Excel er einnig hægt að leika sér með ýmsa lista og tölfræði.  Ég ákvað, svona til gamans, og í tilefni af áratugs afmælis "Húsa dagsins" að taka saman lista yfir 100 elstu hús Akureyrar. En það er nú reyndar ekki svo einfalt, því svo vill til, að húsin verða að vera 103 á þessum lista, svo öll hús byggð 1903 fái að vera með. Áður en lengra er haldið skal tekið fram, að á þessum lista eru fjölmargir fyrirvarar og hvorki skyldi taka hann of hátíðlega né bókstaflega.

Fyrir það fyrsta má nefna, að í sumum tilfellum ber heimildum ekki saman um byggingarár og þá getur byggingarárum skeikað um einhver ár. Í einhverjum tilvikum er það svo, að enginn veit byggingarárið með vissu. Þá getur vel hugsast, að ég hafi gleymt einhverjum húsum o.s.frv. En eftirfarandi eru 102 elstu hús Akureyrar, samkvæmt þeim upplýsingum og heimildum sem síðuhafi hefur viðað að sér og eftir hans bestu vitund. Að sjálfsögðu fylgja tenglar á umfjallanir um þau hér á síðunni (en ekki hvað). Undantekning er reyndar Miðgarðakirkja, þar  vísar tengillinn á umsögn Minjastofnunar. Vona ég kæru lesendur, að þið hafið af þessum lista gagn og ekki síst gaman.

Ath. í tilfellum jafn gamalla húsa gildir að öllu jöfnu stafrófs- og númeraröð við götur.

 

	Hús	Byggingarár	Hverfi
1	Hafnarstræti 11; Laxdalshús	1795	Innbær
2	Aðalstræti 14	1835	Innbær
3	Aðalstræti 52	1840	Innbær
4	Lækjargata 2a	1840	Innbær
5	Aðalstræti 66	1843	Innbær
6	Aðalstræti 66b	1845	Innbær
7	Aðalstræti 56 Minjasafnskirkjan	1846	Innbær
8	Aðalstræti 62	1846	Innbær
9	Eyrarlandsstofa (í Lystigarðinum)	1848	Brekka
10	Aðalstræti 46 ; Friðbjarnarhús	1849	Innbær
11	Aðalstræti 50	1849	Innbær
12	Aðalstræti 54; Nonnahús	1849	Innbær
13	Aðalstræti 2	1850	Innbær
14	Aðalstræti 6	1850	Innbær
15	Aðalstræti 40	1851	Innbær
16	Aðalstræti 42	1852	Innbær
17	Aðalstræti 32	1854	Innbær
18	Aðalstræti 44	1854	Innbær
19	Aðalstræti 74	1857	Innbær
20	Aðalstræti 4; Gamla Apótekið	1859	Innbær
21	Lögmannshlíðarkirkja	1861	(ofan við) Glerárþorp
22	Miðgarðakirkja (umfjöllun Minjastofnunar)	1867	Grímsey
23	Lækjargata 4	1870	Innbær
24	Strandgata 49; Gránufélagshúsin	1873	Oddeyrartangi
25	Lækjargata 11	1874	Innbær
26	Strandgata 27	1876	Oddeyri
27	Aðalstræti 34	1877	Innbær
28	Aðalstræti 36	1877	Innbær
29	Lækjargata 7	1877	Innbær
30	Fróðasund 10a (áður Norðurgata 7)	1877	Oddeyri
31	Lundargata 2	1879	Oddeyri
32	Lækjargata 18	1880	Innbær
33	Norðurgata11	1880	Oddeyri
34	Norðurgata 17; Gamla Prentsmiðjan, “Steinhúsið”	1880	Oddeyri
35	Strandgata 17	1885	Oddeyri
36	Hús Hákarla Jörundar	1885	Hrísey
37	Grundargata 3	1886	Innbær
38	Lækjargata 6	1886	Oddeyri
39	Norðurgata 13	1886	Oddeyri
40	Strandgata 19	1886	Oddeyri
41	Strandgata 21	1886	Oddeyri
42	Strandgata 35	1888	Oddeyri
43	Fróðasund 11 (áður Norðurgata 9)	1890	Oddeyri
44	Aðalstræti 38	1892	Innbær
45	Hafnarstræti 2	1892	Innbær
46	Lækjargata 2	1894	Innbær
47	Lækjargata 9a	1894	Innbær
48	Hafnarstræti 49	1895	Innbær
49	Lækjargata 9	1895	Innbær
50	Lundargata 5	1895	Oddeyri
51	Lundargata 7	1895	Oddeyri
52	Wathne hús	1895	Innbær/Oddeyrartangi
53	Aðalstræti 54b	1896	Innbær
54	Lækjargata 3	1896	Innbær
55	Lundargata 9	1896	Oddeyri
56	Grundargata 5	1896	Oddeyri
57	Aðalstræti 20	1897	Innbær
58	Lundargata 6	1897	Oddeyri
59	Norðurgata 2	1897	Oddeyri
60	Norðurgata 4	1897	Oddeyri
61	Ránargata 13 (áður Hafnarstræti 107)	1897	Oddeyri
62	Byggðavegur 142 (áður íbúðarhús á Gefjun)	1898	Brekka
63	Aðalstræti 13	1898	Innbær
64	Aðalstræti 22	1898	Innbær
65	Hafnarstræti 90	1898	Miðbær
66	Lundargata 8	1898	Oddeyri
67	Lundargata 11	1898	Oddeyri
68	Lundargata 13	1898	Oddeyri
69	Lundargata 15	1898	Oddeyri
70	Norðurgata 6	1898	Oddeyri
71	Aðalstræti 17	1899	Innbær
72	Spítalavegur 9	1899	Innbær
73	Norðurgata 3 *(eyðilagðist í bruna 17. nóv. 2019)	1899	Oddeyri
74	Aðalstræti 16	1900	Innbær
75	Glerárgata 1	1900	Oddeyri
76	Hafnarstræti 53; Gamli Barnaskólinn	1900	Innbær
77	Hafnarstræti 88	1900	Miðbær
78	Hafnarstræti 92	1900	Miðbær
79	Lækjargata 2b	1900	Innbær
80	Norðurgata 1	1900	Oddeyri
81	Brekkugata 1	1901	Miðbær
82	Hafnarstræti 63; Sjónarhæð	1901	Innbær
83	Strandgata 41	1901	Oddeyri
84	Aðalstræti 10	1902	Innbær
85	Brekkugata 5	1902	Miðbær
86	Grundargata 4	1902	Oddeyri
87	Hafnarstræti 18	1902	Innbær
88	Hvoll (Stafholt 10)	1902	Glerárþorp
89	Norðurgata 15	1902	Oddeyri
90	Aðalstræti 15	1903	Innbær
91	Aðalstræti 24	1903	Miðbær
92	Aðalstræti 63	1903	Innbær
93	Brekkugata 3	1903	Innbær
94	Brekkugata 7	1903	Miðbær
95	Grundargata 6	1903	Oddeyri
96	Hafnarstræti 3	1903	Innbær
97 98	Hafnarstræti 23 Hafnarstræti 37 (eyðilagðist í bruna 19. maí 2020)	1903 1903	Innbær Innbær
99	Hafnarstræti 41	1903	Innbær
100	Hafnarstræti 86	1903	Miðbær
101	Hríseyjargata 1	1903	Oddeyri
102	Spítalavegur 1	1903	Innbær
103	Spítalavegur 8	1903	Innbær
104	Sigurhæðir (Eyrarlandsvegur 3)	1903	Miðbær

 

Hér er smáræðis tölfræði, svona til gamans:

STAÐSETNING ELSTU HÚSA BÆJARINS 

Á Akureyri standa 72 hús sem byggð eru fyrir 1900.                                                             

53 af 103 elstu húsum Akureyrar standa í Innbænum.                                                 

34 af 103 elstu húsum Akureyri standa á Oddeyri (Wathnes hús þ.m.t.). Eitt þeirra stóð upprunalega í Miðbænum.                                                       

10 af 103 elstu húsum Akureyrar standa í Miðbænum                                                   

2 af 103 elstu húsum Akureyrar standa á Brekkunni.                                                                                     

1 (a.m.k.) af 102 elstu húsum Akureyrar stendur í Hrísey (Þekki því miður ekki nægilega vel til þarna, eiginlega skömm frá að segja). 

1 (a.m.k.) af 103 elstu húsum Akureyrar stendur í Grímsey (Þar gegnir sama máli hjá síðuhafa og Hrísey)                                                          

2 af 102 elstu húsum Akureyrar standa norðan Glerár. Elsta hús Akureyrar norðan Glerár, Lögmannshlíðarkirkja stendur í Kræklingahlíð en Hvoll stendur í Glerárþorpi. Þess má reyndar geta, að heimildum ber ekki saman um byggingarár Hvols, hef séð byggingarárið 1904-06 í því samhengi. Hér hef ég hins vegar ákveðið að leyfa Hvoli að njóta vafans.                                                 

Þess má raunar geta, að 19 af 20 elstu húsum Akureyrar standa í Innbænum, undantekningin er Eyrarlandsstofa sem stendur á Brekkunni.

BYGGINGARTÍMABIL ELSTU HÚSA BÆJARINS                                                     

2 hús eru byggð fyrir 1840                                                         

10 hús eru byggð 1840-49                                                          

8 hús eru byggð 1850-59                                                            

2 hús eru byggð 1860-69                                                

9 hús eru byggð 1870-79                                                            

11 hús eru byggð 1880-89                                                          

31 hús eru byggð 1890-99                                                         

30 af 102 elstu húsum Akureyrar eru byggð eftir 1900, nánar til tekið 1900 til 1903.

Á Akureyri standa þannig 73 hús sem byggð eru fyrir 1900.                                                                                          

Meðaltal byggingarára elstu húsa Akureyrar er 1884,36 sem myndi námundast í 1884. Þ.e. árið 2019 er meðalaldur 103 elstu húsa Akureyrar 135 ár.             

 

Hús dagsins: Helgamagrastræti 11

Helgamagrastræti 11 reisti Hallgrímur Traustason árið 1937 en hann var einn þriggja sem fengu úthlutað lóð og húsgrunni Samvinnubyggingafélagsins við Helgamagrastrætið á fundi Bygginganefndar þann 5. september 1936. Fékk Hallgrímur „lóðina norðan við hús Jóhanns Kröyer [Helgamagrastræti 9]“. Teikningarnar að húsinu gerði Þórir Baldvinsson, líkt og öllum húsunum sem byggð voru við Helgamagrastræti á vegum Samvinnubyggingafélagsins 1936-37.

Helgamagrastræti 11 er tvílyft steinsteypuhús á lágum grunni og með lágu valmaþaki. Horngluggar í anda funkisstefnunnar eru til suðurs, sem og svalir á efri hæð á SA horni. Á bakhlið er einlyft viðbygging, lágreistur geymsluskúr með einhalla aflíðandi þaki (skúrþaki), niðurgrafinn. Steining er á veggjum og þeir málaðir en pappi á þaki.

Líkt og flest allir, sem byggðu á reitum Samvinnubyggingafélagsins, starfaði Hallgrímur Traustason hjá KEA, lengst af hjá kornvörudeild félagsins en einnig við bögglageymsluna. Hóf hann störf hjá félaginu 1929. Hallgrímur bjó hér allt til dánardægurs, 1968. Eiginkona Hallgríms var Kristín Ingibjörg Jónsdóttir frá Hóli í Svarfaðardal en Hallgrímur var Þingeyingur, frá Köldukinn. Sonur þeirra, Jónas H(allgrímsson) Traustason, framkvæmdastjóri byggði húsið að Holtagötu 3 árið 1941. Ýmsir hafa búið í húsinu um lengri eða skemmri tíma en öllum auðnast að halda því og lóðinni vel við. Árið 1951 byggði Hallgrímur lágreistan geymsluskúr við húsið baka til, eftir teikningum Adams Magnússonar. Að öðru leyti er húsið óbreytt frá upphaflegri gerð, líkt og flest nærliggjandi hús í þessari merku röð.

Helgamagrastræti 11 er í senn og einfalt og látlaust og stórglæsilegt hús og í mjög góðri hirðu. Lóðin er einnig vel gróin og hana prýða m.a. nokkur stæðileg reynitré. Tvær íbúðir munu í húsinu, hvor á sinni hæð. Myndin  er tekin þann 24. feb. 2019

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Akureyrarbær: Pdf-útgáfa aðgengileg á  slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf 

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1935-41. Fundur nr. 780, þ. 5. sept. 1936. Óprentað og óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Býlin og önnur hús í Glerárþorpi

Hér eru þau býli og stöku hús í Glerárþorpi, sem ég hef tekið fyrir hér á vefnum. Elstu pistlarnir eru afar stuttaralegir, aðeins fáein orð en eftir 2014-15 er örlítið meira "kjöt á beinunum". Ég hef flokkað Lögmannshlíðarkirkju með Glerárþorpi enda þótt hún standi líklega vel ofan þess svæðis, sem almennt kallast Glerárþorp. Lögmannshlíðarkirkja er elsta bygging Akureyrar norðan Glerár. Ekki er um neina sérstaka röð að ræða, nema e.t.v. tímaröð og þau sem ég fjallaði um "sampistla" eru saman á tenglum.

Bergstaðir,

Lundgarður,

Skútar

Sæborg

Byrgi- Hvoll- Sandgerði- Sjónarhóll

Ásbyrgi- Árnes - Sólheimar

Brautarholt- Lundeyri- Sandvík

Skarðshlíð 36-40, Undirhlíð 2

Lyngholt

Grænahlíð 

Árholt (áður Glerárskóli), Hátún, Sólvangur

Grímsstaðir- Steinaflatir

Harðangur, Hjarðarholt

Melgerði

Árbakki- Árgerði- Viðarholt (ítarlegri pistill birtist síðar)- Lynghóll- Vallholt (ath. horfið hús, brann haustið 2009)

Stöðvarhús Glerárvirkjunar

Kristnes

Eyri í Sandgerðisbót 

Jaðar

Viðarholt 

Lögmannshlíðarkirkja

 

Hús dagsins: Helgamagrastræti 10

Meðalaldur húsa við Helgamagrastræti er nokkuð drjúgur, gæti verið nærri 75 árum þegar þetta er ritað. Enda standa aðeins þrjú hús við götuna sem byggð eru eftir 1950, þ.e. leikskólinn Hólmasól (b. 2005), fjölbýlishús neðst við götuna nr. 53, (b. 1990) og Helgamagrastræti 10.

Helgamagrastræti 10 er byggt árið 1985 eftir teikningum  Jóns Haraldssonar. Það er stórbrotið, tvílyft steinsteypuhús með flötu þaki og voldugum útskotum á hornum auk viðbygginga á bakhlið. Norðan við húsið er einnig bílskúr. Húsið er sagt í módernisma stíl og „í óræðum nútímastíl og í anda nokkurra sérstæðra bygginga Jóns Haraldssonar arkitekts“ í Húsakönnun 2015. (Ak.bær, Teiknistofa Arkitekta 2015:76).

Enda þótt húsið sé byggt 1985, er það engu að síður svo, að elstu heimildir sem timarit.is finnur um þetta heimilisfang eru frá árinu 1950. Þá hefur verið risin þarna bygging, sem hýsti fisksölu á þeim tíma en síðar var þarna m.a. Kjöt og fiskur (þessi auglýsing frá 1962),  Radíóvinnustofan  og bílasala svo fátt eitt sé nefnt.  Þessi bygging var líkast til rifin um 1982.  

En Helgamagrastræti 10 er stórbrotið og sérstætt hús, mætti kannski segja stórskorið. Það er vitaskuld nokkuð ólíkt nærliggjandi funkishúsum frá 4. áratugnum að gerð, enda kannski eðlilegt þegar um er að ræða nærri 50 árum yngra hús. Húsið er í frábærri hirðu og snyrtilega frágengið sem og allt umhverfi þess. Allt er húsið og umhverfi þess mjög svipmikið og skrautlegt, t.a.m. veglegar ljónastyttur við inngöngutröppur svo fátt eitt sé nefnt. Myndin er tekin þann 24. febrúar 2019.

Hús dagsins: Helgamagrastræti 9

Helgamagrastræti 9 byggði Jóhann Þorsteinsson Kröyer verslunarstjóri hjá KEA árið 1936. Hann var einn margra félaga Samvinnubyggingafélagsins sem fékk útvísaða lóð og húsgrunn félagsins við Helgamagrastrætið í ársbyrjun 1936. Það vildi meira að segja svo til, að það var fyrsta verk Bygginganefndar á árinu 1936 að yfirfæra þessar lóðir Byggingafélagsins til félagsmanna. Húsin sem þarna risu voru byggð eftir teikningu Þóris Baldvinssonar.

Helgamagrastræti 9 er tvílyft steinsteypuhús á lágum grunni og með lágu valmaþaki. Horngluggar í anda funkisstefnunnar eru til suðurs, sem og svalir á efri hæð á SA horni. Á bakhlið er viðbygging, jafn há húsinu, og er hún einnig með flötu þaki.Perluákast er á veggjum og þeir málaðir en pappi á þaki.

Jóhann Þorsteinsson Kröyer var fæddur á Svínárnesi á Látraströnd þann 21. janúar 1895. (Þess má til gamans geta, að þann sama dag fæddist annar drengur handan fjarðarins á Fagraskógi á Galmaströnd, nefnilega þjóðskáldið Davíð Stefánsson). Jóhann  tók við búi foreldra sinna á Svínárnesi og var bóndi þar ásamt fyrri konu sinni Evu Pálsdóttur um nokkurra ára skeið. Á þriðja áratugnum fluttist hann til Neskaupstaðar þar sem hann var verslunarstjóri, þá var hann kaupfélagsstjóri á Ólafsfirði 1929-´34 en fluttist þá til Akureyrar. Jóhann var um lengi verslunarstjóri hjá KEA, nánar til tekið í kjötbúð félagsins en síðar gegndi hann stöðu forstjóra Vátryggingadeildar KEA. Hann bjó hér allt til æviloka, en hann varð 101 árs og var elsti borgari Akureyrar er hann lést haustið 1996. Seinni kona Jóhanns var Margrét Guðlaugsdóttir, sem tók upp ættarnafn hans, Kröyer. Margrét Kröyer var um áratugaskeið mjög virk í starfi kvenfélagsins Framtíðar og einn af máttarstólpum þess. Hún gegndi tvisvar formennsku félagsins en var einnig um tíma formaður Kvenfélagasambands Akureyrar. Hún seldi lengi vel héðan frá heimili sínu Minningaspjöld Framtíðar.

Helgamagrastræti er stórglæsilegt hús og í mjög góðri hirðu. Viðbygging fellur vel að húsinu, en hún er byggð árið 1954 af þeim Jóhanni og Margréti eftir teikningu Mikaels Jóhannssonar. Samkvæmt teikningum er ráð fyrir byggingu valmaþaks á sama tíma, en ekki virðist hafa orðið að þeirri þakbreytingu.  Segir í Húsakönnun 2015 að viðbygging sé „[...]látlaus og fari húsinu ágætlega“ (Ak.bær, Teiknistofa Arkitekta 2015: 75). Lóðin er einnig vel hirt og gróin og ber þar mikið á gróskumiklum birkitrjám og runnagróðri á framlóð. Er það sammerkt húsum á þessu svæði, að lóðirnar eru mjög gróskumiklar. Húsið hlýtur í áðurnefndri Húsakönnun varðveislugildi 2 sem hluti merkrar heildar.

Sem áður segir gegndi Jóhann Kröyer, sem byggði Helgamagrastræti 9, stöðu verslunarstjóra í kjötbúð Kaupfélags Eyfirðinga á fjórða og fimmta áratug 20. aldar.  Í bók Steindórs Steindórssonar um Akureyri má finna eina gamansögu um samskipti Jóhanns Kröyer og bónda framan úr Eyjafirði. Þannig var, að bóndinn kom í   kjötbúð KEA í Hafnarstræti 87 og vildi selja þar kýrskrokk. Jóhann  vildi hins vegar aðeins kaupa hálfan skrokkinn. Bónda þótti það ekki alveg nógu gott og spurði þá, hvað hann ætti þá að gera við hinn helminginn. „O, þú lætur hann lifa“ svaraði Kröyer þá að bragði. (sbr. Steindór Steindórsson 1993: 143).

Myndin er tekin þann 24. febrúar 2019.

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Akureyrarbær: Pdf-útgáfa aðgengileg á  slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf 

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1935-41. Fundur nr. 767, þ. 4. jan. 1936. Óprentað og óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Steindór Steindórsson. (1993). Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.