Hús dagsins: Naustabæirnir

Í síðasta pistli tók ég fyrir Hamrabæina tvo en nú færum við okkur norðar og framar á höfðanum mikla neðan Súlumýra þar sem m.a. er Brekkan og Naustaborgir. Naust eru fornt býli staðsett á brekkubrúninni ofan Krókeyrar. Hallgrímur Jónsson frá Naustum var uppi á 18.öld (1717-1785) og var hann annálaður útskurðarmeistari og trésmiður og einnig sonur hans Jón sem nam trésmíðar í Danmörku. Annar sonur Hallgríms var Þorlákur, kenndur við Skriðu, skógræktarfrömuður en sonur Þorláks, Jón tók upp ættarnafnið Kærnested og er því ættfaðir þeirrar ættar. Afkomendur Hallgríms Jónssonar á Naustum telja vafalítið nokkur þúsund í dag og þeirra á meðal er sá sem þetta ritar. Ég er semsagt komin af Ólöfu Hallgrímsdóttur sem var fædd hér 1743 en fluttist í Kasthvamm í Laxárdal og var þar húsfreyja. En að Naustabæjunum. Hér eru það fyrst og fremst byggingarnar sem eru til umfjöllunar en fyrir þá sem vilja kynna sér búskaparsöguna nánar má benda á bækurnar Byggðir Eyjafjarðar 1990 og hina nýútkomnu Byggðir Eyjafjarðar 2010.

Nú eru Naustabæirnir fjórir og var það á 3. og 4.áratug síðustu aldar sem mikil uppbygging átti sér stað á Naustum og voru þar á ferðinni fjórir bræður frá Syðra-Hóli í Öngulsstaðahreppi. Fyrstur var það Jón Guðmundsson sem reisti Naust II árið 1928. Sá bær stendur efst og suðvestast af bæjunum. Það er einlyft timburhús með portbyggðu risi og ári síðar reisir hann fjós áfast íbúðarhúsinu. Þessar byggingar sjást til vinstri á myndinni en braggi og steypt skemma fremst á mynd eru seinni tíma viðbyggingar. Búskapur var stundaður á Naustum 2 út 20.öldina eða til ársins 2000 en það er enn búið í húsinu og fjárhúsin nýtt til geymslu. Íbúðarhús hefur á síðustu árum verið tekið til endurbóta og byggð við það álma til vesturs.

Næstelstur Naustabæjana eru Naust III en þar byggði Halldór Guðmundsson árið 1931 núverandi íbúðarhús, tvílyft steinsteypuhús með lágu risi og á kjallara og 1936-37 voru reist áföst fjós og hlaða. Þessi hús standa syðst Naustabæjana um 200m sunnan við Naust II og eru komin inn í Naustahverfi og standa við götuna Tjarnartún. Hér lauk búskap árið 1994 en um tíu árum síðar var Naustahverfi komið alveg að bæjarhúsunum. Fjárhús og hlaða eru nýttar sem geymslur. Byggingar eru í góðu standi og til mikillar prýði í umhverfinu.

Bróðir þeirra Halldórs og Jóns, Guðmundur Guðmundsson reisti árið 1935 Naust I  lítið tvílyft steinsteypuhús með hallandi skúrþaki. Það hús stendur um 150m beint austan við Naust 2 sunnan við þar sem Naustagatan sveigir upp fyrir Naustahverfi. Íbúðarhúsið er einfalt og látlaust hús og er í góðu standi. Þar lauk búskap árið 1961 en hér hefur um árabil verið rekin trésmiðja, Trénaust og hefur hún aðsetur í útihúsunum beint ofan íbúðarhússins.

Beint á móti Naustum I, norðan við Naustagötu stendur húsið Naust IV en það er einlyft steinsteypuhús með valmaþaki byggt árið 1948 af Ólafi Guðmundssyni, þeim fjórða af Syðra-Hólsbræðrunum sem byggðu að Naustum. Naust 4 telst nú standa við Tjarnartún og er númer 33 við þá götu en sú gata liggur í N-S á milli Nausta 3 og 4 út frá Naustagötu þar sem hún sveigir til vesturs, upp meðfram Naustahverfi. Enn eru íbúar Nausta 4 með fjárbúskap þó útihús séu horfin en fjárhús eru staðsett ofan við þéttbýlismarka. Naust 4 eru í frábæru standi, nýlega tekið í gegn og er húsið og umhverfi þess til mikillar prýði.

Á þessari mynd sem tekin er af Kjarnabraut sjást allir Naustabæirnir utan einn. Til vinstri eru Naust 2, en fyrir miðju og fjær eru Naust 4 og Naust 1 er til hægri. Flest hús á Naustum er vel við haldið og hefði ég sagt að Naustabæirnir ættu allir að njóta friðunar!. Það er ómetanlegt í nýrri hverfum að eitthvað standi eftir af eldri húsum líkt og er í Glerárþorpi og við byggingu Naustahverfis viku mörg eldri býli.

Allar myndirnar í þessari færslu eru teknar síðdegis þann sólríka þriðjudag 18.júní 2013.

Heimildir: Guðmundur Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar.

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhann Ólafur Halldórsson, Valdimar Gunnarsson. 2013. Byggðir Eyjafjarðar 2013. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar.

Athugasemdir

[Björg Guðjónsdóttir (IP-tala skráð) 8.7.2013 kl. 17:55]

Ég er að velta fyrir Naust hvað No er það sem var fjós og hlaða sem var breytt í munageymslur Minjasafnsins? Átta mig ekki á hvað no. á að vera miðað við mynd.

[Arnór Bliki Hallmundsson, 8.7.2013 kl. 19:37]

Það held ég að sé á Naustum 3, sem er einmitt eini af bæjunum sem ekki sést á yfirlitsmyndinni.