Hús dagsins: Strandgata 27

Þann 18. júní 1885 voru fulltrúar Bygginganefndar Akureyrar staddir á Oddeyrinni, þar sem risið hafði dágóð húsaþyrping. Að frátöldum Lundi og torfbæ á Eyrinni miðri var byggðin að mestu bundin við strandlengjuna, út frá höfuðstöðvum Gránufélagsins. Þó höfðu risið fáein hús utar á Eyrinni, m.a. mikið steinhús, sem og timburhús Snorra Jónssonar. En erindi bygginganefndar þennan daginn var einmitt að mæla út fyrir götu í átt að téðum húsum. Eða,  að „[...]áætla götu frá Strandgötunni, upp og út eyrina fyrir austan hús Jóns Halldórssonar. Var fortaug ákveðin 3 álnir, 1 alin til rennusteins og 12 álnir til götu, þannig að 20 álnir verða milli húsa þvert yfir götuna“ (Bygg.nefnd. Ak: nr.65, 1885).  Þessi gata, sem alls átti að verða 20 álna eða 12,6 m breið, var og er auðvitað Norðurgata. Það heiti kom þó ekki fyrr en nokkru síðar. En umrætt Hús Jóns Halldórssonar, sem notað var sem mið, við ákvörðun Norðurgötunnar, stendur enn þegar þetta ritað. Já, þegar þetta er ritað,  því á næstunni gæti mögulega dregið til tíðinda hvað það varðar. Um er að ræða Strandgötu 27.

Strandgata 27 stendur á vesturhorni Strandgötu og Norðurgötu. Húsið reistu þeir Jón Halldórsson og Hans Guðjónsson árið 1876. En það var 25. apríl það ár sem þeir fengu lóðina útmælda. Ekki var minnst einu orði á byggingarleyfi en ljóst að húsið hefur risið það ár, því árið 1877 fékk Sigurður nokkur Jónsson leyfi til að reisa hús, áfast húsi þeirra. Ekki liggja fyrir neinar lýsingar á húsum þessum en á gömlum ljósmyndum má sjá, að hús Sigurðar, þ.e. austurhlutinn, hefur verið einlyft með háu risi. Byggingarárið 1876 gerir húsið það annað elsta, sem enn stendur á Oddeyrarsvæðinu. Það má jafnvel velta því upp, að þar sem ekki er rætt sérstaklega um byggingu hússins sem slíka í bókunum Bygginganefndar, að húsið gæti verið flutt annars staðar að. (Árið áður, 1875, var t.d. flutt hús úr Fjörunni á lóðina sunnan við). Þá væri húsið eldra, og það sem meira er, gæti jafnvel verið eldra en Gránufélagshúsin (1873). Það myndi gera húsið það elsta á Oddeyri! En þetta eru auðvitað getgátur. Ekki liggur fyrir hvort þetta hús hefur verið tvílyft í upphafi, en árið 1894 fékk Jón leyfi til að byggja ris á húsið (skúr). Mun það hafa verið tvílyft með flötu eða aflíðandi þaki fram að því. Árið 1895 var húsið þannig komið með það lag sem það enn hefur, en það sést á einni af elstu ljósmyndum, sem til eru af Oddeyri. Á FB-hópnum Gamlar Ljósmyndir hafa einnig birst eldri ljósmyndir, þar sem sést, að flatt þak hefur verið á húsinu. (ATH: tengillinn hér að framan vísar á Facebook-síðu og ekki víst, að hann sé öllum opinn) Austurhlutinn, nr. 27a var rifin á fyrri hluta 20. aldar.

     Strandgata 27 er tvílyft timburhús með háu risi, tveimur smáum kvistum á framhlið og einum slíkum á bakhlið. Inngönguskúr eða stigabygging er á bakhlið. Á þeirri byggingu er steinblikk, sem og á framhlið en á vesturstafni er lóðrétt timburklæðning; listasúð. Sú hlið hefur verið endurnýjuð og eru þar nýlegir sexrúðupóstar. Slíkir póstar eru einnig á austurstafni en sá hefur ekki verið klæddur og blasir þar við tjörupappi. Víða hefur hann rofnað og innra byrði opið fyrir veðri og vindum. Á óendurnýjuðum hliðum hússins eru þverpóstar en á neðri hæð stór póstlaus gluggi. Grunnflötur hússins mun nærri 6x8m en bakbygging er um 2x4m.  

                Í Manntali 1880 er Jón Halldórsson skráður til heimilis á Oddeyri, en Hans Ágúst Guðjónsson skráður í svokallaða Stóru Strandgötu. Einhverra hluta vegna finnst enginn Hans Guðjónsson í Manntali 1890 en þá er þrennt búsett í „Húsi Jóns Halldórssonar“;  Jón Halldórsson, kona hans Margrét Sigurðardóttir og fósturdóttir þeirra, Margrét Jóhanna Eðvaldsdóttir. Jón er þá sagður hafnsögumaður og stunda fiskveiðar. Jón Halldórsson, sem fæddur var og uppalinn á Kjarna í Arnarneshreppi var síðustu ár ævi sinnar bóndi á Rangárvöllum í Kræklingahlíð, þar sem nú eru m.a. Norðurorka og framkvæmdamiðstöð Akureyrarbæjar.  Það er hins vegar af Hans Guðjónssyni að segja, að hann er skráður í Manntali 1901 til heimilis að Aðalstræti 11, húsi sem líkast til eyddist í bæjarbrunanum undir lok sama árs. Hans lést árið 1910.

 Hvenær Jón Halldórsson og Margrét Sigurðardóttir fluttu úr húsi sínu við Strandgötu er ekki alveg ljóst, líklega var það einhvern tíma á bilinu 1894-99. Samkvæmt Byggðum Eyjafjarðar bjuggu þau að Rangárvöllum frá 1901 til 1907, er Jón lést. Árið 1894 fékk Jón Halldórsson leyfi til þess að byggja rishæð hússins en vorið 1900 er Jón Jónsson Borgfjörð söðlasmiður, orðinn eigandi hússins. Þá fékk hann leyfi til þess að byggja á baklóð sinni pakkhús, sem síðar var breytt í íbúðarhús og er nú Norðurgata 1. Á þessum tíma taldist húsið nr. 17 við Strandgötu. 

Í árslok 1916 var húsið metið til brunabóta og lýst svo: „Íbúðarhús tvílyft með háu risi á lágum steingrunni. Á gólfi [neðri hæð] við framhlið eru 2 stofur og forstofa; bakhlið 1 stofa og eldhús. Á lofti við framhlið 2 stofur við bakhlið 1 stofa, eldhús og gangur. Á efra lofti 2 herbergi og geymsla“  (Brunabótafjelagið 1916, nr. 162). Húsið sagt timburklætt og þakið pappaklætt, 8,2x5,7m að grunnfleti og 7,5m á hæð og á því 20 gluggar og tveir skorsteinar. Þá kemur fram, að húsið sé áfast öðru húsi, nr. 27a. Því er lýst sem einlyftu timburhúsi með háu portbyggðu risi, 7,5x5,6m að grunnfleti og eigandi þess hluta Magnús Oddsson. Á þessum tíma eru eigendur hússins tveir, Sigurður B. Jónsson og Steingrímur Jónsson. Í manntali sama ár eru ellefu manns skráðir þar til heimilis í fimm rýmum.

     Árið 1929 eignaðist Friðgeir H. Berg, smiður og rithöfundur, húsið. Hann fékk árið 1933 leyfi til breytinga á húsinu, glugga og dyraskipan á framhlið auk þess að setja á húsið þakglugga. Með breytingum á glugga- og dyraskipan er væntanlega átt við „búðargluggann” á framhlið og dyrnar við hliðina á honum en Friðgeir starfrækti verkstæði og verslun tengda því á jarðhæð hússins; fékkst m.a. við innrömmun. Um svipað leyti, kannski á sama tíma, hefur Strandgata 27a líkast til verið rifin en það hús kemur síðast fyrir í manntali árið 1932. Þá er KEA eigandi þess. Friðgeir og kona hans, Valgerður Guttormsdóttir, bjuggu hér til æviloka, hann lést 1956 og hún 1975. Sonur þeirra, Guttormur Berg (1918-1990) bjó hér áfram eftir þeirra dag. Hann var athafna- og verslunarmaður, auk þess sem hann var um árabil fréttaritari hjá Ríkisútvarpinu; „Margar fréttir, sem útvarpshlustendum bárust af norðlenskum málefnum, voru skrifaðar á gömlu svörtu ritvélina undir vesturglugganum í Strandgötu 27“ (Dagur 106. tbl. 1990: 13). Eftir daga Berg-fjölskyldunnar hafa margir átt og búið í húsinu um lengri og skemmri tíma, síðustu íbúar hússins voru farandverkamenn, er hér dvöldust jafnan um skamma hríð.

     Árið 2014 hófust endurbætur á Strandgötu 27 og lofuðu þær mjög góðu, svo sem sjá má á vesturstafni hússins og nýjum gluggum á nokkrum stöðum. Eins lofsvert og það framtak er, virðist snurða hafa hlaupið á þráðinn og þeim endurbótum hætt. Fyrir vikið hefur húsið staðið hálfkarað um nokkurra ára skeið og veðurhjúpur þess opinn. Virðist t.d. austurstafn hanga saman á tjörupappanum einum saman- og hann götóttur, m.a. eftir ofsaveður í september 2022. Það væri óskandi, að endurbótum hússins yrði lokið, í samræmi við endurnýjaðan vesturstafn. Hugsanlega hafa veður og vindur leikið húsið svo illa, að viðgerð sé ekki möguleg. Sé svo, hlyti að vera æskilegt, að húsið yrði endurbyggt í upprunalegt horf, á sama hátt og t.d. Gamla Apótekið, Laxdalshús og Franski Spítalinn á Fáskrúðsfirði, svo dæmi séu nefnd um hús, sem margir hugðu að væru svo gjörónýt, að endurbætur væru með öllu óraunhæfar. Greinarhöfundur hefur hvorki forsendur né kunnáttu til þess að meta þessa hluti, en gefur sér, að einhverjir viðir hljóti að leynast í húsinu, sem nýtanlegir yrðu í endurbyggingu. Að ekki sé minnst á þá staðreynd, að á að giska 15 % hússins er nýlegur og stráheill (vesturstafn). Húsið gæti þannig orðið sannkölluð perla í götumynd Strandgötu, sem er sérlegt kennileiti Oddeyrar og á einum fjölförnustu slóðum bæjarins.

     Það er kannski rétt að nefna það hér í lokin, að fyrir liggur tillaga um niðurrif hússins og byggingu húss eftir nýjum teikningum í staðinn.  Að sjálfsögðu hefur greinarhöfundur skilning á því, að það sé einfaldara og hagkvæmara  að reisa nýtt hús heldur en að endurbyggja 150 ára gamalt hús og aðlaga að kröfum nútímans.  Sú tillaga sem liggur fyrir að nýju húsi á lóðinni er raunar mjög vel unnin og góðra gjalda verð og kæmi til með falla þokkalega að núverandi byggð, tvær hæðir, ris og kvistur. En það yrði að sjálfsögðu allt annað hús með allt annað yfirbragð. Þegar þetta er ritað, er beðið umsagnar Minjastofnunar. En lesendur geta svo sem getið sér þess til, hvaða álit greinarhöfundur myndi gefa ef leitað yrði til hans vegna niðurrifs á „Húsi Jóns Halldórssonar“, öðru elsta húsi Oddeyrar og hinu forna viðmiði við lagningu Norðurgötu...

Myndirnar eru teknar 8. desember 2021 og 14. nóvember 2022 en einnig er mynd tekin í janúar 2005 sem sýnir húsið eins og það var áður en endurbætur hófust.

Heimildir: Bjarki Jóhannesson. 2021. Húsakönnun fyrir Oddeyri 2020. Akureyrarbær. Aðgengilegt á pdf-formi á slóðinni Husaskra-Oddeyrar-Merged2-.pdf (minjastofnun.is)

Brunabótamat 1916-17. Varðveitt á Héraðsskjalsafninu á Akureyri, aðgengilegt á vefnum: Virðingabók Brunabótafélags Íslands, Akureyrarumboð 1916-1917 by Héraðsskjalasafnið á Akureyri - Issuu 

Byggingarnefnd Akureyrarkaupstaðar. Fundargerðir 1857-1902. Fundur nr. 49, 25. apríl 1876. Fundur nr. 51, 24. mars 1877. Fundur nr. 65, 18. júní 1885. Fundur nr. 106, 19. Júlí 1894. Fundur nr. 185, 27. apríl 1900. Fundargerðir 1930-35. Fundur nr. 49, 27. júlí 1933. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri. Aðgengilegt á vef Héraðsskjalafsafnsins: Fundargerðabók bygginganefndar Akureyrar 1857-1902 by Héraðsskjalasafnið á Akureyri - Issuu

Guðmundur Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar

Ýmis manntöl á vef Héraðsskjalasafns og manntal.is,  greinar á timarit.is; sjá tengla í texta.

Rukka fyrir þjónustu: Eðlilegt. Selja inn á náttúruna: ALDREI!

Almannaréttinn myndi ég segja sjálfsagt mannréttindamál og skyldi hann tryggður eins og frekast er unnt. Aldrei ætti það að líðast, að loka af og rukka fyrir náttúruskoðun, eins og um væri að ræða bíómynd eða safn eða annað slíkt. Oftar en ekki, þegar ég viðra þessa skoðun, segir fólk á móti, án þess að maður fái rönd við reist: "Það er sjálfsagt að greiða inn á þjóðgarða og slíkt"..."Svona er þetta alls staðar erlendis"... "Það þarf að greiða fyrir þjónustu"..."Á fólk bara að fá að vaða inn á einkalönd bænda og traðka þau niður- myndir þú vilja að fólk valsaði bara inn og út á lóðina hjá þér". o.s.frv. Í sjálfu sér  allt gott og gilt!  Það á að vera réttur allra, að njóta sköpunarverka og undra íslenskra náttúru. Sem eru fjölmörg. Vísitölufjölskyldan á að geta skoðað helstu undur náttúru landsins, foreldrar að sýna hana börnum sínum og fræða um hana, án þess að reiða fram drjúgar fjárhæðir fyrir það eitt. (Ekki það, að ferðalög sem slík eru sjaldnast ódýr).

 Með þessu á ég að sjálfsögðu ekki við, að öllum eigi að vera frjálst um valsa um einkalönd að vild. Eignarréttur landeiganda er jafn sjálfsagður og almannarétturinn; lykilatriðið er, að hvor rétturinn um sig á ekki að ganga yfir hinn. En er ég ekki kominn í mótsögn við sjálfan mig hér ??? Alls ekki. Eftirfarandi eru nokkur dæmi um náttúruvætti á einkalandi. Bið ykkur, lesendur góðir, áður en lengra er haldið að athuga, að þetta eru aðeins mínar hugleiðingar, ég þekki ekki lögin svo gjörla og kannski, raunar mjög líklega, virka þau allt öðru vísi í raun en þarna er lýst.  

a) Göngumaður nokkur uppgötvar geysilega fallegan foss og skemmtilegar bergmyndir í gili ofan við bæ nokkurn. Göngumaður þessi, sem vill svo til að er óskaplega vinsæll áhrifavaldur, birtir mynd af fossinum og áður en varir vilja allir skoða fossinn. Til þess að skoða fossinn er best að leggja við téðan bæ og mega bóndinn og skepnurnar hans þola töluvert ónæði vegna fossins. Þar koma jafnvel heilu rúturnar og á góðum dögum fara hundruð manna þarna um hlaðið og túnin. Allir bera fyrir sig almannarétti. (Og ef einhver slasast á leiðinni er bóndanum kennt um!)

Er ofangreint í lagi? NEI.

Svona ætti almannaréttur ekki að virka. Það er enginn almannaréttur að vaða hvert sem er hindrunarlaust, hvað þá um ræktuð lönd  eða bæjarhlöð- og heimreiðir. Þarna segði ég, að bóndinn sé að sjálfsögðu í fullum rétti, til þess að annað hvort loka þessari leið eða rukka fyrir afnot af hlaðinu sem bílastæði. Ekki spurning. Svo kannski seinna meir, dettur honum e.t.v. í hug að reisa útsýnispall við fossinn og leggja þangað stíg á eigin kostnað. Og jafnvel snyrtingar. Öllu þessu þarf að halda við og allt þetta tekur tíma. Auðvitað á hann að rukka fyrir það, það væri nú annað hvort. 

b) Nú er bóndi þessi búinn að fara í þessar framkvæmdir og allt klappað og klárt. Þannig háttar til, að öll aðstaða til þess að skoða er vestan við gilið, sem fossinn fellur um. Útivistarmaður á leið austan megin gilsins. Hann kemur að fossinum eftir allt annarri leið, fer aldrei inn á girt svæði eða ræktuð lönd og hann kemur ekki nálægt útsýnispallinum eða nokkru því, sem bóndinn hefur byggt upp. 

Getur bóndinn gert kröfu, á að útivistarmaður þessi greiði fyrir að sjá fossinn? NEI. 

Það er almannaréttur þessa manns að fara þarna um.  Um leið og hann fer yfir gilið og nýtir eitthvað af mannvirkjum bóndans á hann að sjálfsögðu að borga. Bóndinn byggði ekki fossinn, þó hann sé á landinu hans. (Nú gæti einhver spurt: Af því bóndinn skapaði ekki fossinn, mætti þá ekki með sömu rökum segja, að hver sem er mætti virkja sama foss án þess að bóndinn hefði neitt um það að segja, hvað þá að hann fengi greitt fyrir það ? Þá bendi ég á þann augljósa mun, sem er á því, að nýta eitthvað eða skoða það. Vatnsréttindi eru eitt).  

Ef það er orðið í lagi, að rukka beinlínis fyrir það eitt að SJÁ einhver náttúrufyrirbæri er það orðið ansi víðsjárvert. Mætti þá eiga von á því, að sett yrðu gjaldhlið meðfram þjóðvegum, af því að einhver náttúruvætti í einkaeign blasi þar við. Hvar ætti að draga mörkin. Gætu lóðareigendur í þéttbýli krafist gjalds fyrir það, að berja tré eða hús augum ? Vitaskuld ýkt og kannski útúrsnúningur en vona skilja lesendur hver meiningin er. 

c) Nú vill svo til, að  bergfylla fellur úr gilinu neðan við fossinn. Leiðin að fossinum frá bæ bóndans, lokast. Aðstæður umturnast og leiðin að fossinum verður stórhættuleg og hvað þá í rigningu eða hálku. Bóndinn ákveður að loka aðgangi um þessa leið.

Er það í lagi ? JÁ. Í svona tilfellum myndi ég halda, að öryggi fólks trompi almannaréttinn. Sama á við um náttúruvernd. Ef fyrirsjáanlegt er, að ágangur ferðamanna ógni náttúru svæðis teldi ég sjálfsagt, að loka aðgengi að þeim. 

En þetta er ekki einfalt; hvenær er öryggi fólks ógnað og hvenær er náttúrufarið í hættu ? Hver á að meta það ? 

Niðurstöður: Það er sjálfsagt að greiða fyrir þá þjónustu sem er til staðar, bílastæði, snyrtingar, stígar og annað slíkt spretta ekki upp af sjálfu sér og því þarf að halda við.  Breytir þá í raun engu, hvort um ræðir svæði í opinberru eigu eða einkaaðila. Eðlilegast er þó, ef um ræðir svæði í eigu ríkis eða sveitarfélags að svona lagað sé fjármagnað af skattfé. Þannig að hóflegt gjald við náttúruperlur eru ekki af hinu slæma.  En það þarf þá að vera kýrskýrt, að gjaldið sé fyrir þjónustu og innviði sem til staðar eru, ekki það eitt að SJÁ náttúruperluna. 

Á hinn bóginn er heldur ekki sjálfsagt, að hverjum sé frjálst að fara um allar koppagrundir án þess að spyrja kóng eða prest. Girðingar, tún og einkavegi skal virða í hvívetna. Sjálfur kann ég illa við að fara erindislaust um lönd í óleyfi, sem ég veit, að eru í einkaeigu. Þrátt fyrir að almannaréttur eigi að tryggja, að það sé heimilt! Gönguferðir eiga alls staðar að vera frjálsar um óræktað land sem ekki er nýtt, en öðru máli gegnir um t.d. berjatínslu og veiðar. Margt fólk heldur e.t.v. að allt land, sem ekki eru afgirt tún, séu eign ríkisins eða sveitarfélaga og landsmenn eigi það gegnum skattgreiðslur sínar en svo er raunar yfirleitt ekki. (Að vísu eru þó nokkrar jarðir eignir ríkis og sveitarfélaga). Hér má sjá landamerki og þjóðlendur á Íslandi. 

 

 

Gjaldtaka verði í samræmi við veitta þjónustu

Hús dagsins: Aðalstræti 6

Á Akureyri standa rétt innan við 20 hús, sem byggð eru áður en Bygginganefnd Akureyrar tók til starfa árið 1857. Það er í sjálfu sér ekki hlaupið að því, að ákvarða aldur þeirra húsa, stundum ráða rauna tilviljanir því, að einhvers staðar sé að finna óyggjandi heimildir um byggingarár þeirra. Aðalstræti 6 er eitt þessara húsa. Skráð byggingarár í fasteignaskrá er 1845 en í Húsakönnun 2012 segir, að Grímur Laxdal bókbindari hafi byggt húsið árið 1850-51. Hvorugt skal rengt hér.

     Aðalstræti 6 skiptist í tvo hluta, nyrðri hluti er einlyft timburhús með háu risi og miðjukvisti með aflíðandi, einhalla þaki. Syðri hluti er tvílyftur með flötu þaki, nánast ferningslaga að grunnfleti, eins konar turnbygging. Á bakhlið hefur risi verið lyft að hluta, þar er kvistur með einhalla þaki, sem myndar eina heild með þaki suðurhluta. Þar er líka inngöngudyr og tröppur upp á efri hæð. Allt er húsið bárujárnsklætt, veggir og þak. Einfaldir, lóðréttir póstar eru í gluggum.  Grunnflötur hússins er u.þ.b. 13x6m.

     Sem fyrr segir mun Grímur Grímsson Laxdal (1801-1866), bókbindari og veitingamaður úr Reykjavík byggt húsið um 1850. Vitað er, að hann flutti til Akureyrar um 1836 en hann og kona hans, Hlaðgerður Þórðardóttir (1801-1862) frá Hvammi undir Eyjafjöllum höfðu áður búið að Dvergsstöðum í Hrafnagilshreppi. Grímur hafði áður byggt hús (um 1836-40) innar í Fjörunni, Aðalstræti 64, en það hús var rifið fyrir hartnær heilli öld síðan. Stefán Thorarenssen sýslumaður, eignaðist Aðalstræti 6 árið 1862 og mun hafa reist viðbygginguna um leið, auk þess sem hann mun hafa lengt húsið til suðurs. Þá var komin til sögunnar Bygginganefnd sem tók málið fyrir. Á fundi 19. apríl 1862 lá fyrir bréf frá Stefáni þar sem hann tilkynnir „[...]að hann hafi keypt hús bókbindara G. Laxdals hjer í bænum og hann hafi í hyggju að lengja tjeð hús um 2 ½ alin til norðurs“. Bygginganefnd gerði athugasemd við þessi áform Stefáns vegna þess, að þessi lenging hússins kæmi „í bága við brúna sem þar er yfir lækinn“. Niðurstaðan varð sú, að Stefán færði brúna á eigin kostnað. En þess má geta, að 2 ½ álnir eru aðeins um 1,5m. Þetta sama sumar setti hann einnig grindverk „stakkit“ framan við hús sitt og átti það eftir að draga dilk á eftir sér.

Grindverkið hafði hann nefnilega reist í óþökk bygginganefndar, sem taldi það skerða götuna. Sýslumaður var hins vegar ekki á því, vildi meina að gatan væri alveg nógu breið að austan og gat ekki séð, að girðing sín skerti hana nokkuð. Urðu nú um þetta töluverðar deilur. Bygginganefnd gaf sig hins vegar ekki, og fór fram á að sýslumaður greiddi sekt (styrk til fátækra) eða flytti girðinguna. Þessar deilur stóðu frá júní til ársloka 1863. Hafði nefndin m.a. á orði, að [...]sýslumaður S. Thorarensen ætti ekki fremur en aðrir að komast hjá að greiða bætur til fátækrasjóðsins, fyrir hina óleyfilegu byggingu sína á stakkiti þessu, og fyrir það hann hefur óhlíðnast[svo] því að rífa það niður, þegar byggingarnefndin krafðist þess og skoraði hún því á amtið[...] að greiða þessar bætur samkvæmt lögunum. Bygg.nefnd. Ak. Nr. 29, 1863). Sýslumaður væri aldeilis ekki yfir lög hafin.  Það er nokkuð merkilegt í þessu samhengi, að svo harðvítugar deilur séu um grindverk og gerðar athugasemdir um lengingu hússins um 1,5m til norðurs. Því greinarhöfundur gat ekki séð í bókunum bygginganefndar, að vikið væri einu orði að viðbyggingunni til suðurs, sem þó var mun umfangsmeiri framkvæmd !

     Árið 1863 voru haldnar fyrstu bæjarstjórnarkosningar hins nýja Akureyrarkaupstaðar og fóru þær fram á heimili hans. Voru þær sögulegar að því leyti, að þar greiddi kona fyrst atkvæði í kosningum, meira en hálfri öld áður en konur fengu kosningarétt (1915). Þar var um að ræða Vilhelmínu Lever, athafnakonu með meiru. Stefán mun hafa flutt úr húsinu síðla árs 1870 eða snemma árs 1871 en næsti eigandi var Hendrik Schiöth bakarí. Það má segja, að Lækjargata 4, sé „byggð úr landi“ Aðalstrætis 6, en það hús var upprunalega hlaða sem Stefán fékk að reisa. Var það árið 1870. Síðar sama ár, eða snemma árs 1871 selur Stefán húsið Hendrik Schiöth bakara. Alltént er það svo í júní 1871, er E.E. Möller fær að reisa hlöðu (Lækjargata 2b) er útmælingin miðuð við bakaríið. Sem bendir til þess, að þá hafi Hendrik Schiöth verið orðinn eigandi hússins og starfrækt þar bakarí. Hér ber heimildum reyndar ekki alveg saman. Í Húsakönnun 2012 segir að Schiöth hafi ekki flutt í húsið fyrr en 1898 en í bók Steindórs Steindórssonar; Akureyri höfuðborg hins bjarta norðurs er ekki annað að sjá, en að Schiöth hafi eignast húsið á eftir Stefáni Thorarenssen um 1870. Hendrik Schiöth var hins vegar lengst af forstöðumaður brauðgerðar Höepfners. Hann sinnti einnig póstafgreiðslu og var auk þess gjaldkeri Íslandsbanka. Var múraður peningaskápur við skorsteininn og mun lengi vel hafa sést merki um hann- og sjást kannski enn. Kona Hendriks, Anna Schiöth var mikilvirkur ljósmyndari og garðyrkjukona, og var einna fremst í flokki þeirra, sem hófu ræktun Lystigarðsins árið 1912. Ræktaði hún einnig glæstan skrúðgarð við hús sitt.

     Árið 1916 var húsið virt til brunabóta og það sagt íbúðarhús, „einlyft og tvílyft“ á lágum steingrunni. Veggir timburklæddir og járn á þaki.  Einlyfti parturinn með háu en tvílyfti með lágu risi. Á gólfi við framhlið voru tvær stofur og forstofa en stofa, eldhús og búr á bakhlið. Þrjár stofur og þrjú geymsluherbergi voru á lofti. Tveir skorsteinar voru á húsinu. Mál hússins voru 13,2x6,3m og húsið 6,3m á hæð og 21 gluggi.

     Schiöth hjónin bjuggu hér til dauðadags, Anna Schiöth lést 1921 en Hendrik árið 1923. Eftir þeirra dag eignuðust húsið dóttir þeirra, Alma Schiöth og maður hennar Oddur Carl Thorarensen lyfsali.  Hafa síðan ýmsir átt húsið og búið hér. Um miðja öldina fóru fram þó nokkrar breytingar á húsinu. Um 1953 munu veggir hafa verið bárujárnsklæddir og um 1960 var húsinu breytt í tvær íbúðir. Þá var einnig byggður kvistur á framhlið og gerður sér inngangur á efri hæð. Fékk húsið þá það lag sem það enn hefur.

     Enda þótt Aðalstræti 6 sé umtalsvert breytt frá upphafi að ytra byrði er það í mjög góðri hirðu og til mikillar prýði í umhverfinu. Það er ysti hluti einnar elstu og merkustu húsasamstæðu bæjarins. Turnbyggingin að sunnan setur á það sérstakan svip og kallast skemmtilega á við kvistinn. Vegna staðsetningar er líklegt að vel flestir sem heimsótt hafa Akureyri kannist við Aðalstræti 6 en það er beint á hinni valinkunnu ísbúð, Brynju. Húsið er að sjálfsögðu aldursfriðað og nýtur einnig verndar sem hluti varðveisluverðrar heildar, skv. Húsakönnun 2012. Fyrir fáeinum árum var settur á húsið skjöldur, minnismerki um fyrstu kosningu konu hérlendis, og er það svo sannarlega frábært framtak. Flest elstu hús bæjarins verðskulda eflaust skjöld sem þennan, því í fjölmörgum þeirra, hafa sögulegir atburðir átt sér stað, eða þekkt fólk úr sögunni alið manninn eða fæðst, og rétt að halda slíkum staðreyndum á lofti. Myndin er tekin þann 9. ágúst 2022.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1857-1902. Fundur nr. 24, 19. apríl 1862. Fundur nr. 26, 19. Júní 1863. Fundur nr. 29, 28. Des, 1863. Óprentað og óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri. Elstu fundargerðabækur Bygginganefndar eru aðgengilegar á vef Héraðsskjalasafnsins.

Hjörleifur Stefánsson, Hanna Rósa Sveinsdóttir. 2012. Húsakönnun- Fjaran og Innbærinn. Minjasafnið á Akureyri. Pdf-skjal á slóðinni http://www.minjastofnun.is/media/husakannanir/Fjaran-og-Innbaerinn-2012.pdf

Steindór Steindórsson. 1993. Akureyri höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík. Örn og Örlygur

Ýmis manntöl á vef Héraðsskjalasafns og manntal.is,  greinar á timarit.is; sjá tengla í texta