Gleðilega páska

Óska öllum gleðilegrar páskahátíðar 

Páskamyndin í ár er tekin um tvöleytið á föstudaginn langa, 18. apríl, og sýnir Súlutind, nánar tiltekið Ytri Súlu, horft með miklum (um 40x) aðdrætti frá Kjarnaskógi. 

Hús dagsins: Minjasafnskirkjan (Aðalstræti 56)

GLEÐILEGA PÁSKA KÆRU LESENDUR. 

HÉR ER FRÁSÖGN AF KIRKJU, SEM SEGJA MÁ, AÐ HAFI RISIÐ UPP- Á NÝJUM STAÐ.

E.T.V. VIÐEIGANDI Á PÁSKADAG.

Fyrsta kirkja Akureyringa reis þar sem nú er lóð Minjasafnsins á Akureyri, Aðalstræti 56, og hófst bygging hennar sama ár og bærinn hlaut kaupstaðarréttindi eða árið 1862. Byggingameistari hennar var Jón Chr. Stephánsson. Hann hefur ekki þurft að fara langt í vinnuna við kirkjusmíðina, því á þessum árum var hann búsettur í Aðalstræti 52 (götuheitið og húsnúmerið komu löngu síðar). Kirkjan var vígð 28. júní 1863 og þjónaði bæjarbúum í 77 ár en guðshús þetta var afhelgað, þegar nýja kirkjan í Grófargili var vígð 17. nóvember 1940.  Örlög kirkjunnar voru þau, að hún var rifin um þremur árum síðar  og einhvern tíma heyrði sá sem þetta ritar, að bændur úr nágrannasveitum hafi fengið viðinn úr henni; kirkjuna væri þannig „að finna“ í pörtum víðs vegar í hlöðum, útihúsum og skemmum. Á þessum sama stað stendur þó engu að síður lítil og vinaleg timburkirkja, um 180 ára gömul, og hefur hún staðið hér í rúma hálfa öld. En hún var reist handan Eyjafjarðar árið 1846, nánar tiltekið á Svalbarði á Svalbarðsströnd.

Svalbarð stendur í aflíðandi brekku nokkurn veginn fyrir miðri Svalbarðsströnd, upp af samnefndri eyri, við rætur Vaðlaheiðar. Steinsskarð, þar sem gamli þjóðvegurinn liggur yfir heiðina er nokkurn veginn beint upp af Svalbarði. Frá Svalbarði eru um 13 kílómetrar til miðbæjar Akureyrar. Svalbarð var sagt byggt “sextán vetrum  fyrir kristni” (þ.e. um 984) af Héðni hinum milda (sbr. Haukur Ingjaldsson, Jón Sigurðsson og Steingrímur Baldvinsson 1963: 132). Það var hins vegar ekki fyrr en um 400 árum eftir kristnitöku, eða á ofanverðri 14. öld, að Svalbarð varð kirkjustaður og var Svalbarðskirkja helguð Jóhannesi postula. Sú kirkja sem reis á Svalbarði árið 1846 leysti af hólmi torfkirkju frá 1752 (sögð 94 ára). Var um að ræða fyrsta timburhúsið, sem reis í Svalbarðsstrandarhreppi (sbr. Haukur Ingjaldsson, Jón Sigurðsson og Steingrímur Baldvinsson 1963: 150). Byggingameistari var Þorsteinn Daníelsson á Skipalóni en einnig er Jón Gunnlaugsson frá Sörlastöðum nefndur sem kirkjusmiður.  

Minjasafnskirkjan, áður Svalbarðskirkja, er timburhús með háu risi, bindingsverkshús með krossreistu þaki og stendur hún á steyptum grunni. Grunnflötur er 10,18x5,11m (lengdin er þannig nánast upp á centimetra, nákvæmlega tvöföld breiddin). Veggir og þak eru klæddir slagþili, á hvorri hlið eru þrír sexrúðugluggar en tólfrúðugluggi á vesturstafni. Öfugt við landlæga hefð, um að kirkjur snúi framhlið í vestur snýr framhlið kirkjunnar mót austri. Þar eru inngöngudyr og gluggi upp af henni. Þar ofan við eru tvær klukkur á ramböldum (reyndar var aðeins klukka til staðar í apríl 2025, sbr. meðfylgjandi mynd hér að neðan) Enginn turn er á kirkjunni en kross á mæni framhliðar.  Önnur klukkan er upprunaleg, þ.e. fylgdi kirkjunni af Svalbarði en hin mun vera úr Miklagarðskirkju í Saurbæjarhreppi, sem aflögð var 1924. Af innanstokksmunum má nefna altaristöflu frá 1806 eftir Jón Hallgrímsson málara og ljósahjálm úr messing, sem ber ármerkið 1688. Hann er talinn einn mesti dýrgripur kirkjunnar og var áður í fyrirrennara kirkjunnar, þ.e. Akureyrarkirkju hinni eldri.

Þorsteinn Daníelsson var  fæddur þann 17. nóvember 1796 á Skipalóni og bjó þar mestalla sína ævi, utan fáein ár sem hann dvaldist á Akureyri og í Danmörku. En á síðarnefnda staðnum dvaldist hann veturinn 1819-20  nam snikkaraiðn í Kaupmannahöfn undir handleiðslu meistara að nafni Jónas Isfeldt og lauk prófi um vorið eftir. Prófstykki hans var saumakassi úr mahogany með inngreiptum skreytingum, póleraður og spónlagður. Þegar ævisaga Þorsteins var rituð, fyrir rúmum sextíu árum síðan, var sá gripur enn til og varðveittur á Iðnminjasafninu sem svo var nefnt (sbr. Kristmundur Bjarnason 1961:199). Þorsteinn var mikilvirkur forsmiður, smíðameistari á Eyjafjarðarsvæðinu og nærsveitum á 19. öldinni en fékkst einnig við útgerð og jarðrækt, brautryðjandi á báðum sviðum. Þorsteinn var þekktur mikinn dugnað, ósérhlífni og afköst og gerði sömu kröfur til annarra og sín sjálfs. Í ævisögu Þorsteins Daníelssonar segir Kristmundur Bjarnason svo frá: Árið 1846 smíðar Danielsen enn eina kirkju, Svalbarðskirkju á Svalbarðsströnd. Kirkjan er reist á hlöðnum steingrunni. Hún er 10,20 metrar á lengd en 5,75m á breidd. Svipar henni mjög til annarra kirkna, er Danielsen hefur smíðað, en öllu fátæklegri. Sperrur eru 5“ x 5“ [ 5x5 tommur], og eru þær tappaðar í mæninn og skammbitar í sperrurnar. Þakið er skarklætt og þar ofan standklætt. Kirkjan stendur á hlöðnum grjótgrunni, og var með hornstögum, sem fest voru í stóra steina einn í hverju horni. Veggirnir eru standklæddir. Að utan eru borðin sérlega breið, allt í 30cm með strikuðum hornum (Kristmundur Bjarnason 1961:263).  

Ekki fer mörgum sögum af vígslu Svalbarðskirkju en í september árið 1847 vísiteraði sr. Halldór Björnsson á Eyjardalsá hana. Hann lýsti, eins og tíðkaðist í vísitasíum, kirkjunni í mjög löngu og ítarlegu máli. Grípum niður í frásögn hans: Kirkjan er byggð á næstliðnu ári af timburþaki, 15 álnir og 22 þumlungar að lengd, 7 7/12 alin að á hæð og 7 ½ alin á breidd; umhverfis til hliða og stafna með fullkomnu bindingsverki og alþiljuð með póstaþili. Þrjú sex rúða gluggafög eru á hvorri hlið og eitt tólf rúða gluggafag yfir altari. Kirkjan er í 5 stafgólfum hvar af 2 í kórnum. […] Plægt fjalagólf er lagt í alla kirkjuna af óflettum borðum. Fyrir henni er hurð á sterkum járnum með samstemmdu snikkaraverki og skrá tvílæstri emð lykli og tveimur koparhönum. Til beggja stafna eru vindskeiðar skornar saman í horn að ofan. Aftur og fram til beggja hliða inní kirkjunni er listi með hvoldu striki að neðan negldur ofan á hliðfjala- og póstaendanan og borð yfir sem liggur á lausholtum út undir súðina. […] Milli allra, nema stafnsperra, eru skammbitar.  (Haraldur Þór Egilsson 2007: 175-177). Fullsmíðuð kostaði kirkjan 760 ríkisdali og 76 skildinga. Laun Þorsteins Daníelssonar voru þar af 96 ríkisdalir og 24 skildinga en allra annarra smiða og sögunarmanna, samanlagt 84 ríkisdalir og 24 skildingar.  

Líklega hefur mjög verið vandað til verka og viðhaldi sinnt af alúð mest alla tíð kirkjunnar á Svalbarði, því ekki fer sögum af leka eða fúa eða öðrum skemmdum, sem stundum vildu hrjá timburkirkjur 19. aldar. Hvassviðri gátu líka verið skæðir óvinir timburhúsa, sérstaklega kirkna, en Þorsteinn Daníelsson mun hafa verið annálaður fyrir frágang húsa sinna þannig, að aldrei skekktust þau eða fuku. Ýmsar breytingar og framkvæmdir voru auðvitað gerðar á kirkunni í áranna rás, árin 1885-1888 var t.d. smíðað í hana loft fyrir orgel og um svipað leyti var hún hvítmáluð. Hafði hún verið bikuð fram að því. Þá var kirkjan krosslaus fyrstu 27 árin, en árið 1873 var settur á hana kross eftir ósk prófasts. Einhvern tíma á fyrri hluta 20. aldar var kolaofni komið fyrir í kirkjunni, en ekki vitað nákvæmlega hvenær það var. Það var allavega nokkru fyrr en 1935 en þá var minnst á viðgerðir á reykháfi. Þegar Svalbarðskirkja varð 100 ára, árið 1946 er ekki ósennilegt, að sóknarbörn hafi verið farið að lengja eftir endurnýjun á guðshúsi sínu. En það var árið 1952 að bygging nýrrar kirkju hófst. Um var að ræða veglega steinsteypta kirkju eftir Bárð Daníelsson og var hún vígð á uppstingningadag (30. maí) árið 1957.  Áfram stóð hins vegar hin gamla kirkja en gerðist nokkuð hrörleg.

Fimm árum eftir að aldargamla guðshúsið á Svalbarði lauk hlutverki sínu eða 1962 var Minjasafn stofnsett á Akureyri. Samhliða því komu upp hugmyndir um nokkurs konar húsasafn og hugmyndir uppi um að fá kirkju á safnasvæðið við Aðalstræti. Þá hlaut nú að vera upplagt, að fá kirkju á hið upprunalega kirkjustæði. Hér má segja að hafi komið til lögmálið um framboð og eftirspurn: Minjasafn Akureyrar vildi gamla kirkju og Æskulýðssamband kirkjunnar í Hólastifti þurfti að flytja kirkju, sem því hafði verið gefin. Æskulýðssambandið hafði haft á því hug, að flytja kirkjuna austur á Vestmannsvatn en það talið ógerningur vegna örðugleika við flutning (sbr. Pétur Sigurgeirsson 1972:404).  Var það haustið 1963, að sambandið samþykkti að gefa safninu kirkjuna. Það tafðist hins vegar nokkuð að fá kirkjuna flutta, m.a. vegna biða á samþykki sóknarnefndar og Akureyrarbæjar. Það var svo í lok október 1970 að hin 124 ára Svalbarðskirkja lagði af stað í ferðalag á vörubílspall yfir fjörðinn og á sinn nýja stað í Innbænum.  Var það Þórður H. Friðbjarnarson, þáverandi safnstjóri Minjasafnsins, sem hafði veg og vanda af framkvæmdum þessum. Hafði hann einnig umsjón með nauðsynlegum endurbótum, sem fram fóru á kirkjunni ásamt Kjartani Magnússyni smiði og bónda á Mógili en Þorsteinn Gunnarsson arkitekt annaðist ráðgjöf og teikningar við endursmíðina. Meðal annars var pantaður var sérstakur viður og koparnaglar frá Svíþjóð til endurbótana, sem tóku um tvö ár og lauk síðla árs 1972.

Þann 10. desember 1972 var gamla kirkjan frá Svalbarði vígð á nýjum stað við Aðalstrætið og hafði hún einnig hlotið nýtt nafn, Minjasafnskirkjan. Var það sóknarprestur Akureyrar, sr. Pétur Sigurgeirsson sem annaðist vígsluna en auk hans flutti predikun sr. Birgir Snæbjörnsson og viðstaddir voru einnig prestar úr nágrannasóknum. Hófst athöfnin með skrúðgöngu frá Kirkjuhvoli (Aðalstræti 58, hús Minjasafnsins). Þá var einnig flutt sérstakt vígsluljóð, sem Kristján frá Djúpalæk samdi sérstaklega, í tilefni vígslunnar (sjá hér að neðan).   Minjasafnskirkjan hefur verið nýtt til ýmissa athafna, m.a. brúðkaupa, skírna og tónleika, þar er  stundum messað auk þess sem Minjasafnið nýtir kirkjuna til ýmissa nota og viðburða. Kirkjan hefur notið fyrsta flokks viðhald undir umsjón Minjasafnsins og virðist í eins góðri hirðu og frekast er unnt.  Minjasafnskirkjan sómir sér vel á þessum stað, í jaðri Minjasafnsgarðsins og kallast skemmtilega á við nágranna sinn norðanmegin, Nonnahús. Er hún jafnvel talin falla betur að umhverfi sínu en fyrirrennari hennar hefði gert  og virðist allt eins geta hafa staðið þarna alla tíð (sbr. Haraldur Þór Egilsson 2007:174). Kirkjan stendur eins og nokkur krúnudjásn við aðkomuna að Minjasafninu enda í raun safngripur. Minjasafnskirkjan var friðlýst þann 1. janúar 1990. Myndirnar af Minjasafnskirkjunni eru teknar 8. apríl 2025 en myndirnar sem teknar eru inni í kirkjunni eru teknar 17. júní 2022. Myndirnar af Svalbarði og Svalbarðskirkju eru teknar 3. nóvember 2019.

 

Vígsluljóð Minjasafnskirkju

Þú gamla, lága guðshús,

sem gestum opnar dyr,

enn leið í djúpri lotning

er lögð til þín sem fyr.

Vor önn er yndisvana,

vor auður gerviblóm,

því heimur, gulli glæstur,

án guðs, er fánýtt hjóm.

 

Fyrr gestur göngumóður

við grátur þínar kraup.

Margt tár í þögn og þjáning

á þessar fjalir draup.

Hér æskan ljúf, í auðmýkt,

sín örlög Guði fól.

Hér skyggðu þyngstu skuggar.

Hér skein og björtust sól.

 

Þú varst hin milda móðir.

Þín miskunn allra beið.

þú veittir hjálp og hugdirfð

að halda fram á leið.

Það ljós, er lýðum barstu,

um langa vegu sást.

— Þú enn ert vonum viti.

Þín vegsögn engum brást.

 

Og kæra, aldna kirkja,

í kyrrþey beiðstu þess,

að yngjast, endurvígjast,

og öðlast fyrri sess.

Enn bljúg, í hljóði beðin,

er bæn í fangi þér.

— Hið gamla, lága guðshús

vor griðastaður er.

 Kristján frá Djúpalæk

Heimildir:

Haraldur Þór Egilsson. 2007. Minjasafnskirkja. Í Jón Torfason og Þorsteinn Gunnarsson (ritstj.): Kirkjur Íslands. 10. bindi. bls. 173-197. Reykjavík: Þjóðminjasafn í samvinnu við Húsafriðunarnefnd, Fornleifavernd, Biskupsstofu, Minjasafnið á Akureyri og Byggðasafn Dalvíkur.

Haukur Ingjaldsson, Jón Sigurðsson og Steingrímur Baldvinsson. 1963. Byggðir og bú. Aldarminning búnaðarsamtaka Suður- Þingeyinga í máli og myndum. Búnaðarsamband Suður Þingeyinga gaf út.

Hjörleifur Stefánsson. 1986. Akureyri: Fjaran og Innbærinn byggingarsaga. Reykjavík: Torfusamtökin.

Hjörleifur Stefánsson, Hanna Rósa Sveinsdóttir. 2012. Húsakönnun- Fjaran og Innbærinn. Minjasafnið á Akureyri. Pdf-skjal á slóðinni Húsakönnun - Fjaran og Innbærinn 2012. Endurskoðun könnunar frá 1982 og deiliskipulags frá 1986

Kristmundur Bjarnason. 1961. Þorsteinn Daníelsson á Skipalóni. Reykjavík: Bókaútgáfa Menningarsjóðs.

Pétur Sigurgeirsson. 1972. Minjasafnskirkjan á Akrureyri. Í Heima er bezt 12. tbl. 22. árg. bls. 404-405. Slóð: Heima er bezt - Nr. 12 (01.12.1972) - Tímarit.is

 

Hús dagsins: Aðalstræti 66a; Smiðjan

Áður en lengra er haldið: Hrafnkell Marinósson, eigandi Aðalstræti 66, hafði samband við undirritaðan í kjölfar síðastliðins pistils og langaði að koma eftirfarandi á framfæri:

• Styrkurinn frá Húsfriðunarsjóði við endurbætur á húsinu dugði fyrir teikningum Finns Birgissonar en ekki beint til neinna framkvæmda. Þær voru að öllu leyti einkaframkvæmd fjölskyldunnar. 

• Skorsteinninn var nýlega endurhlaðinn og svo skemmtilega vill til, að sá sem annaðist þá framkvæmd var Jón Grímsson Laxdal afkomandi Gríms Laxdal (sem byggði húsið) Jón endurhlóð skorsteininn síðastliðið sumar (2024). Skorsteinninn er endurhlaðinn úr upprunalega steininum.

• Viðbyggingin að vestan er bókastofa reist til minningar um Magnús Jónsson og Eufemiu Ólafsdóttur þar sem vantaði pláss fyrir bækur frá Magnúsi. 
• Þá heitir eiginkona Hrafnkels Hlín Ástþórsdóttir (ekki Ásbjörns) og amma hans hét Eufemia (var kölluð Ebba). Það hefur verið leiðrétt og biðst höfundur velvirðingar, en þakkar jafnframt Hrafnkeli Marinóssyni fyrir veittar upplýsingar. 

Aðalstræti 66a

Sunnarlega við Aðalstrætið taka vegfarendur eftir því, að gangstéttin tekur vinkilbeygju og rammar þar inn bílastæði að sunnanverðu, m.a. framan við Minjasafnið. Sveigir stéttinn framfyrir lítið hús, sem skagar að götunni út frá lóðinni við Aðalstræti 66 og stendur þarna gangstéttarbrúninni. Er hús þetta einstaklega snoturt og vinalegt, bárujárnsklætt lágreist með háu risi og smáum sexrúðugluggum. (Gaman að geta þess, í ljósi þess hversu áberandi smátt húsið er, bjó þarna um áratugaskeið maður sem nefndur var Jón Sigurðsson stóri, uppi á árunum 1834 til 1914). Um er að ræða Aðalstræti 66a sem einnig hefur gengið undir nafninu Smiðjan. Hús þetta er um 175-180 ára gamalt en byggingarár þess nokkuð á reiki, eins og gjarnt er með elstu hús bæjarins.

Skráð byggingarár Aðalstrætis 66a er 1845 en mögulega er húsið örlítið yngra.  Árið 1845 var eigandi þessa lóðar Grímur Laxdal bókbindari og veitingamaður og hafði hann nokkru fyrr (1842-43) reist sér íbúðar- og veitingahús á lóðinni. Í virðingu á húsum hans árið 1848 er hvergi minnst á þetta hús en það er reyndar heldur ekki gert í virðingum áratugum síðar. Árið 1851 kaupir Indriði Þorsteinsson gullsmiður hús Gríms og lóð og ekki ósennilegt, að hann hafi reist smiðju á sama tíma. Í virðingu árið 1892 er húsið sagt um 35 ára. Greinarhöfundi þykir nokkuð freistandi að áætla, að Indriði Indriðason hafi reist þetta hús sem smiðju einhvern tíma á 6. áratug 19. aldar, kannski 1851. Í virðingu árið 1892 er húsið sagt um 35 ára, sem gefur byggingarár nærri 1857. Að ákvarða eða sannreyna byggingarár húsa frá þessum (miðri 19. öld og þaðan af fyrr) er oftar en ekki snúið. En hafi húsið verið reist árið 1845 er nokkuð víst, að þá hefur Grímur Laxdal reist það, mögulega í tengslum við bókbandsiðnina eða veitingareksturinn.  

Aðalstræti 66a er einlyft timburhús með háu risi. Sunnan og vestan við er einlyft viðbygging með einhalla aflíðandi þaki og er sá hluti hússins úr steini. Allt er húsið bárujárnsklætt, veggir jafnt sem þak og margskiptir, sex – og níurúðupóstar í gluggum. Grunnflötur eldri hluta hússins er 6,50x5,35m og viðbyggingar 9x5,8m. Húsið er mjög lágreist og stendur þétt við gangstéttarbrún og lætur nærri, að vegfarendur geti teygt sig þaðan í þakbrúnir hússins.

Indriði Þorsteinsson gullsmiður, sem að öllum líkindum reisti húsið sem smiðju, var úr Fnjóskadal og hafði stundað þar búskap og gullsmíði þar á Víðivöllum áður en hann fluttist til Akureyrar. Indriði var fæddur 1814 og kom fyrst fram í manntölum 1816 og þá er hann skráður sem tökubarn á Hálsi í Hálssókn í S-Þingeyjarsýslu. Eiginkona Indriða Þorsteinssonar var Þóra Andrea Nikolína Jónsdóttir, fædd í Kaupmannahöfn árið 1813. Faðir hennar, séra Jón Jónsson helsingi frá Möðrufelli var þar við nám en móðir hennar var dönsk, Helena Andrea Olsen.  Árið 1824 fluttist fjölskyldan að Möðrufelli til föður Jóns, séra Jóns Jónssonar lærða.   Ástæða þess, að Jón, faðir Þóru, var nefndur helsingi hefur væntanlega verið tvíþætt; annars vegar vegna þess að hann lærði í skóla á Helsingjaeyri og hins vegar til aðgreiningar frá föður sínum, séra Jóni Jónssyni lærði. Þóra A.N. Jónsdóttir sendi árið 1858 frá sér eina fyrstu matreiðslubók sem gefin var út á íslensku. Nefndist hún Ný matreiðslubók ásamt ávísun um litun, þvott o.fl. og var höfundarnafnið Þ.A.N. Jónsdóttir.

Indriði og Þóra áttu heima í Aðalstræti 66 í tvo áratugi eða til ársins 1872, er Akureyrarbær keypti húsið til skólahalds. Það fylgir ekki sögunni, að Smiðjan hafi fylgt með í kaupunum en einhvern tíma eignaðist húsið Jón nokkur Sigurðsson, nefndur Jón Sigurðsson stóri. Mögulega hefur Indriði selt honum smiðjuna samhliða því, að hann seldi bænum íbúðarhúsið.   Hann var úr Hrafnagilshreppi, fæddur á Grísará og uppalinn m.a. á Hömrum, Kroppi og Klúkum (sbr. Stefán Aðalsteinnsson 2019: 212).  Jón Sigurðsson var trésmiður en hafði einnig fengist við sjómennsku og búskap. Líklega var það Jón sem innréttaði húsið sem íbúðarhús en hússins er þó ekki getið í virðingum árið 1878 og 1882. Árið 1890 eru Jón Sigurðsson og kona hans, María Guðmundsdóttir úr Reykjavík skráð til heimilis á nr. 9 á Akureyri, en hús Sigurðar Sigurðarson (Aðalstræti 66) er nr. 8.

Árið 1893 var ár mikilla landvinninga fyrir hinn rúmlega þrítuga Akureyrarkaupstað. Festi bæjarstjórnin þá kaup á jörðinni Stóra-Eyrarlandi sem náði yfir drjúgan hluta þeirra miklu lenda er lágu ofar brekkunni ofan kaupstaðarins. Jörðina hugðist bærinn nýta til að eiga land fyrir húsalóðir og grasbýli. Sama ár var Jón Sigurðsson trésmiður í húsi nr. 9 í umræddum kaupstað einnig í landvinningum, þó smærri væru í sniðum. Fékk hann keypta 55 faðma viðbót við lóð sína, gegn því, að léti hana af hendi til húsbyggingar, yrði þess óskað (sbr. Hjörleifur Stefánsson 1986:106). Ekki fylgir sögunni í hvaða átt þessir 55 faðmar, eða tæpu 92 metra (miðað við að 1 faðmur sé 167cm) lóðarstækkun var, en væntanlega hefur það verið til suðurs.

Jón Sigurðsson átti hér til dánardægurs árið 1914 en eftir það eignaðist Axel Schiöth húsið. Hann virðist hafa leigt húsið því árið 1915 eru búsettir hér leigjendur, tvær fjölskyldur, 10 manns. Ekki hefur verið sérlega rúmt um þau Hóseas Jónsson, Sigríði Bjarnadóttur og fjögur börn þeirra annars vegar og Svein Helgason, Svövu Magnúsdóttur ráðskonu hans og tvö börn þeirra því þá voru a.m.k. tveir áratugir í viðbygginguna.  Framangreint fólk hefur þann 24. nóvember 1916 tekið á móti matsmönnum Brunabótafélags Íslands, sem rituðu skilmerkilega lýsingu á herbergjaskipan hússins. Aðalstræti 66a er í skýrslu brunabótafélagsins sagt einlyft timburhús með háu risi, 6,3x4,8m að grunnfleti, 4,4m á hæð og með 9 gluggum. Á hæð voru þrjú herbergi, eldhús og búr en eitt herbergi og geymsla í risi. Einn kolaofn var í húsinu og gat höfundur ekki betur séð, en að eldavélarnar hafi verið tvær; nokkuð vel í lagt í ekki stærra húsi.  Mögulega hefur önnur eldavélin verið í risinu enda þótt eldhúss sé ekki getið þar.  Árið 1918 er Oddur J. Thorarensen orðinn eigandi hússins og býr þar ásamt konu syni, Ingileif Jónsdóttur og syni, Eyþóri.

Viðbygging við húsið er sögð byggð 1934 en greinarhöfundur fann ekki byggingaleyfi fyrir henni frá þeim tíma, í bókunum Bygginganefndar. Húsið kemur hins vegar tvisvar sinnum fyrir í fundargerðum nefndarinnar, á 3. og 4. áratug 20. aldar. Annars vegar var það þann 5. desember árið 1927, að þáverandi eigandi, Kristján Tryggvason, sótti um að fá steypa grunn undir húsið og reisa skúr norðan við það. Fékk Kristján leyfi til að steypa grunn undir húsið en var ekki leyft að byggja umræddan skúr þar sem stígur lá norðan við (sbr. Bygginganefnd Akureyrar 1927: nr.604).  Sjö og hálfu ári síðar, eða á sumarsólstöðum 1935 afgreiddi Bygginganefnd annað erindi, varðandi Aðalstræti 66a. Þá var það Freidar Johansen, norskur matreiðslumaður, eiginmaður Mörtu Jóhannsdóttur, eiganda hússins á þessum árum, sem sótti um að fá að flytja húsið á lóðinni og byggja það upp á 1,0 metra háum steyptum grunni. Ekki var honum  heimilað þetta, bygginganefndin vildi ekki leyfa það, að húsið yrði byggt upp á lóðinni “vegna skipulagsmála”.

Árið 1937 fluttu í húsið þau Magnús Jónsson bifreiðarstjóri og Eufemía Ólafsdóttir. Þau eignuðust síðar (1945) Aðalstræti 66 og reistu nýtt íbúðarhús, Aðalstræti 68 árið 1952. Það er skemmst frá því að segja, að líkt og Aðalstræti 66 hefur húsið haldist innan sömu fjölskyldu allar götur síðan og núverandi eigendur hússins eru þau Ragnhildur Sverrisdóttir og Steinar Sigurðsson, en Ragnhildur er dótturdóttur þeirra Magnúsar og Eufemíu. Í bókinni Innbær húsin og fólkið eftir Kristínu Aðalsteinsdóttur segir Ragnhildur svo frá: […] hér eru mínar rætur. Hér er auk þess reitur fjölskyldunnar, mamma [Auður Magnúsdóttir, AÐalAðalstræti 68] er í næsta húsi. Þegar ég var barn gat ég alltaf hlaupið til ömmu og afa, það gat Sverrir sonur okkur líka gert sem var ómetanlegt. Við Steinar erum samtaka í því að halda húsinu við og höfum gaman af því. Við höfum gjörbreytt öllu hér inni og erum alltaf að breyta og bæta. Við reynum að láta allt njóta sín sem best og gerum allt eins vel og hægt er (Ragnhildur Sverrisdóttir (Kristín Aðalsteinsdóttir) 2016: 79).

Það þarf svo ekki fleiri vitnanna við; það blasir við hverjum þeim sem leið eiga um Innbæinn að þau Ragnhildur og Steinar hafa svo sannarlega gert allt eins vel og hægt er. Húsið er í afbragðs góðri hirðu og sómir sér einstaklega vel á þessum skemmtilega stað, skagandi fram á gangstéttarbrún undir miklu tré, sem greinarhöfundur sýnist að sé silfurreynir. Aðalstræti 66a er sérlega geðþekkt og snoturt hús, eins og flest húsin á þessum bletti undir skógi vöxnu Skammagili. Það er og skemmtilegt að vita til þess, að mörg þessara húsa við Aðalstræti hafa haldist innan sömu ætta áratugum saman, þrjár eða jafnvel fjórar kynslóðir. Í raun ekkert ósvipað og gengur og gerist á mörgum bújörðum. (Raunar eru lóðirnar við Aðalstrætið margar hverjar svo stórar, að tala mætti um örjarðir eða landareignir). Aðalstræti 66a eða Smiðjan var friðlýst þann 1. janúar 1990. Meðfylgjandi myndir eru teknar 16. febrúar 2025 og 15. ágúst 2009. 

Heimildir:

Bygginganefnd Akureyrar.  Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1921-30. Fundur nr. 604, 5. des. 1927. Fundargerðir 1930-35. Fundur nr. 749. 21. júní 1935  Óprentað, óútgefið; varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vef safnsins: Gjörðabækur Akureyrarbæjar | Héraðsskjalasafnið á Akureyri

Brunabótafjelag Íslands. 1917. Virðingabók Brunabótafélags Íslands, Akureyrarumboð 1916-1917 . Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vef safnsins:  https://issuu.com/heradsskjalasafnakureyri/docs/f117_1_virdingabok_1916_1917?fr=sY2VhYTQzODI5ODU

Hjörleifur Stefánsson. 1986. Akureyri: Fjaran og Innbærinn byggingarsaga. Reykjavík: Torfusamtökin.

Hjörleifur Stefánsson, Hanna Rósa Sveinsdóttir. 2012. Húsakönnun- Fjaran og Innbærinn.

 Minjasafnið á Akureyri. Pdf-skjal á slóðinni  http://www.minjastofnun.is/media/husakannanir/Fjaran-og-Innbaerinn-2012.pdf

Kristín Aðalsteinsdóttir. 2017. Innbærinn Saga hús og fólk. Akureyri: Höfundur gaf út.

Stefán Aðalsteinsson. 2019. Eyfirðingar. Akureyri: Sögufélag Eyfirðinga.

Ýmsar upplýsingar af islendingabok.is, manntal.is, herak.is og timarit.is