Hús dagsins: Smíðahúsið á Skipalóni

(Þá er komið hásumar og tími til kominn, að senda þennan þátt, Hús dagsins, í sveit líkt og börnin forðum. Dagsetningin 25. júní hefur orðið fyrir valinu hjá mér en þar er um að ræða afmælisdag „Húsa dagsins“. Við berum niður á Skipalóni, en þar vorum við einnig stödd fyrir réttu ári síðan. Svo liggur leið okkar væntanlega að mestu um Eyjafjarðarsveit).

Skipalón stendur yst og vestast í víðlendri og aflíðandi hlíð norður af Moldhaugahálsi, á brún lágrar brekku upp af ósum Hörgár, austanmegin ár, nokkurn veginn beint á móti Möðruvöllum. Næstu bæir eru Hlaðir að sunnan og Gásir austan við og á jörðin merki að þeim jörðum en við Hörgá í vestri og sjávarmál í norðri. Nafnið kann að benda til þess, að þarna hafi áður verið skipgengt, þegar mögulega hefur verið hægt að sigla að staðnum. upp eftir Hörgá. Frá hlaðinu á Skipalóni eru rúmir 14 kílómetrar í miðbæ Akureyrar, sé farið austur um Dagverðareyrarveg um félagsheimilið Hlíðarbæ. Örlítið lengri leið er um sama veg  austanmegin um Hlaðir og að Moldhaugahálsi. Heimreiðin heim að Skipalóni er um 450 metrar frá Dagverðareyrarvegi.

Á Skipalóni standa tvö hús frá fyrri hluta 19.aldar. Annars vegar er það Lónsstofa, sem reist var árið 1824 og er því orðin 200 ár og hins vegar er Smíðahúsið, en það er byggt árið 1843. Það reisti bóndinn, timburmeistarinn og skipasmiðurinn, Þorsteinn Daníelsson, sem bjó á Skipalóni og var löngum kenndur við staðinn. Líkt og nafnið bendir til, var húsið reist sem smíðaverkstæði.

Smíðahúsið á Skipalóni er einlyft timburhús með háu risi og stendur það á lágum steingrunni. Snýr það N-S og stendur um 10 metrum austan við íbúðarhúsið á staðnum, Lónsstofu. Allt er það klætt timbri, slagþil á veggjum og rennisúð á þaki. Húsið tjargað en gluggar eru málaðir. Sexrúðupóstar eru í flestum gluggum og smærri gluggar með fjórum rúðum á rishæð. Grunnflötur er 12,76x6,63m.

Frá Skipalóni og Þorsteini Daníelssyni, ásamt ábúendatali Skipalóns síðustu tvær aldirnar var sagt nokkuð ítarlega í greininni um Lónsstofu en Þorsteinn Daníelsson var fæddur hér í nóvember 1796. Hann nam snikkaraiðn í Kaupmannahöfn undir handleiðslu meistara að nafni Jónas Isfeldt og lauk prófi vorið eftir. Sumarið 1821 giftist Þorsteinn, Margréti Þorláksdóttur frá Skriðu. Fluttust þau til Akureyrar, en Þorsteini þótti ekki við hæfi að bjóða eiginkonu sinni upp á búsetu í torfbænum, sem þá var á Lóni, en hugði á uppbyggingu þar, ef hann settist þar að. Fáeinum árum síðar flytjast þau Þorsteinn og Margrét að Lóni, en þar höfðu Þórður, bróðir Þorsteins og kona hans, Wilhelmína Lever, búið ásamt þeim Daníel og Guðrúnu í fáein ár, en ekki fest þar yndi.  Skemmst er frá því að segja, að Þorsteinn reisti þar timburhús, Lónsstofu, sem enn stendur árið 1824, og var næstu áratugina ansi iðinn við húsbyggingar. Þau Þorsteinn og Margrét bjuggu miklu rausnarbúi á Skipalóni í nærri 60 ár og komust til mikilla efna. Gekk Þorsteinn ætíð undir nafninu Danielssen og Margrét ævinlega kölluð Lónsmaddaman. Voru þau orðlögð fyrir metnað og snyrtimennsku og réðu t.d. ekki til sín hjú, nema gengið væri úr skugga um, að fólkið væri ekki lúsugt en slíkt var landlægt.

Þorsteinn var mikilvirkur forsmiður, smíðameistari á Eyjafjarðarsvæðinu og nærsveitum á 19. öldinni en fékkst einnig við útgerð og jarðrækt, brautryðjandi á báðum sviðum. Þorsteinn var þekktur fyrir mikinn dugnað, ósérhlífni og afköst og gerði sömu kröfur til annarra og sín sjálfs. Sumarið 1843 hefur eflaust verið nokkuð annasamt hjá hinum annálaða dugnaðarmanni, því auk þess að reisa eigið smíðahús á hlaðinu heima var hann við kirkjubyggingu á Bakka í Öxnadal. Hefur þetta eflaust bæst ofan í hefðbundin bústörf. Það var almennt talið, að Þorsteinn hafi ekki dvalið á Bakka þegar kirkjusmíðin stóð yfir, heldur riðið fram og til baka á hverjum degi. Löngum þótti ýmsum ástæða til þess að draga þetta í efa, einfaldlega vegna þess hve leiðin er löng, 25 kílómetrar, og þannig hafi Þorsteinn riðið 50 kílómetra dag hvern til kirkjusmíði. Kristmundur Bjarnason (sbr. 1961: 259) telur hins vegar enga ástæðu til að ætla, að þetta sé ósatt, því Þorsteinn var með eindæmum árrisull, var t.a.m. oft mættur til Akureyrar klukkan sex á morgnana. (Þá má geta sér þess til, að Margrét Lónsmaddama hafi væntanlega þurft að vakna á sama tíma, ef ekki fyrr, til þess að laga kaffi handa Þorsteini).

Það er ekki óalgengt, raunar algengara en ella, að byggingarár húsa frá miðri eða fyrri hluta 19. aldar séu óviss og heimildum um slíkt beri ekki saman, eða þær hreinlega ekki til staðar. Í tilfelli Smíðahússins er þetta hins vegar nokkuð skýrt. Á fjöl, ofan inngöngudyra stendur einfaldlega „Th. Dsen Bigde Þettad Pakkhús Ár 1843“ eða Þorsteinn Danielsen byggði þetta pakkhús árið 1843. Skýrara verður það ekki. Sjálfur hefur Þorsteinn kallað húsið pakkhús þegar hann byggði það. Á sínum tíma hefur húsið verið eitt stærsta tré- og járnsmíðahús á landinu auk þess sem það þjónaði sem nokkurs konar félagsheimili fyrir hreppinn og getur Kristmundur Bjarnason þess, að þarna hafi verið haldnar óteljandi brúðkaupsveislur með harmonikuspili, drykkju og dansi (Kristmundur Bjarnason 1961:258). Þá mun Skipalónsbóndinn af og til sjálfur hafa staðið fyrir skemmtunum í húsinu, sérstaklega á efri árum (mögulega þegar dró úr starfsþreki og um fór að hægjast í smíðunum).  

Mjög ítarlega lýsingu er að finna á smíðahúsinu í ævisögu Þorsteins Daníelssonar: Grindin er úr plönkum, og eru stoðir aðeins milli fótstykkis og lausholts, en sperrur koma yfir stoðir. Standklæðning er aðeins að utan úr breiðum borðum og eru naglfest að ofan og neðan, þ.e.a.s. í fótstykkjum og lausholt og síðan á jaðrana, og er allt neglt með heimagerðum nöglum. Þessu mikla timburhúsi er skipt í tvennt: norðari hlutinn var í senn geymsla og trésmíðaverkstæði, en syðri hlutinn járnsmíðaverkstæði. […] Í Pakkhúsinu [smíðahúsinu] liggur stigi upp á smiðjuloftið. Þar var matarlegt um að litast. Tröllaukinn skógur af hangikjöti og hákarli blasti við augum, harðfiskur í stöflum, en rúllupylsur og annað góðgæti eins og ávextir á trjám. Annar stigi var upp á efra loftið. Þar var æðardúnsgeymsla og auk þess voru þar geymd öll áhöld, sem við hann voru notuð og svo vefstóll og ull (Kristmundur Bjarnason 1961:257-258). Þá getur Kristmundur þess, að skotgat hafi verið á þilinu að vestan, þar sem gripum var slátrað með þeim hætti, að skotmaður stóð utan þils og skaut gripinn gegnum gatið. Mun þetta hafa verið öryggisráðstöfun. Einhverjar sagnir eru um, að Þorsteinn hafi smíðað skip í pakkhúsi sínu, en það þykir ólíklegt, vegna þess hve hurðir eru mjóar og ekkert sem bendir til þess, að breiðari dyr hafi verið til staðar. En vel má vera, að Þorsteinn hafi smíðað smærri árabáta í húsinu.

Þorsteinn Daníelsson lést árið 1882, 86 ára að aldri og hafði þá verið ekkill í rúmt ár, en Margrét lést 1881. Systursonarsonur Þorsteins og alnafni hans, Þorsteinn Daníelsson, tók við jörðinni og bjó þar til æviloka árið 1941. Mögulega hefur hann nýtt pakkhúsið til smíða en síðar þjónaði húsið sem geymsla og hlaða. Höfundur veit ekki til þess, að búið hafi verið í smíðahúsinu en ekkert útilokað, að slíkt hafi hent sig á þeim rúmu 180 árum sem húsið hefur staðið.  Í brunabótamati árið 1918 er Lónsstofu lýst ásamt torfbæ, sem stóð á bænum en einhverra hluta vegna, virðist ekki minnst á smíðahúsið.  Um miðja 20. öld eignaðist Iðnminjasafnið Smíðahúsið, er safninu hafði verið ánafnað húsið, þegar ríkið seldi Skipalónsjörðina. Það gæti hafa verið árið 1948, þegar síðustu ábúendur, Snorri Pétursson frá Blómsturvöllum og Sigurbjörg H. Kristjánsdóttir frá Gásum hófu hér búskap. Hvort þau eignuðust jörðina strax og þau hófu búskap (1948) er höfundi ókunnugt um en þau eru alltént eigendur jarðarinnar árið 1970 (sbr. Ármann Dalmannsson, Eggert Davíðsson og Sveinn Jónsson 1973:209).  Í október árið 1962 var Minjasafnið á Akureyri nýlega stofnað. Þá komu fram hugmyndir um, að flytja Smíðahúsið á lóð þess við Aðalstræti, en það reyndist ekki raunhæft. Kannski hefur hugmyndin verið sú, að koma því fyrir þar sem nú stendur Minjasafnskirkjan. Árið 1976 rann Iðnminjasafnið undir Þjóðminjasafnið (sbr. Þór Magnússon 1984:211) og hefur Smíðahúsið verið í vörslu þess frá þeim tíma. Skipalónsbændur höfðu þó áfram afnot af húsinu fyrir hlöðu. Á árunum eftir 1985 fóru fram hinar ýmsu endurbætur á Smíðahúsinu, innan jafnt sem utan, og hafði m.a. hinn kunni hagleiksmaður Sverrir Hermannsson, veg og vanda af þeim.

Smíðahúsið á Skipalóni var friðlýst samkvæmt aldursákvæði Þjóðminjalaga þann 1. janúar 1990. Það virðist í góðri hirðu enda þótt nokkrir áratugir séu liðnir frá gagngerum endurbótum og mun útlit þess nokkurn veginn upprunalegt. Þessi skemmtilega húsasamstæða á Skipalóni er til mikillar prýði á skemmtilegu bæjarstæði, nokkurs konar útverðir Hörgárdals austanmegin. Að ekki sé minnst á gífurleg menningarverðmæti og mikið minjagildi í húsunum. Kannski er Smíðahúsið eitt elsta húsið sem enn stendur hérlendis, byggt sérstaklega sem iðnaðarhús? Lónsstofu bíða miklar og kostnaðarsamar viðgerðir en húsið hefur verið í steypukápu („forskalað“) í hartnær heila öld.  Það er og þakkarvert að Skipalónsbændur hafi varðveitt þessi merku hús frá fyrri helmingi 19. aldar; einhvers staðar hefðu þessi hús eflaust verið jöfnuð við jörðu og nýmóðins hús reist í staðinn. Ekki hefur verið búið á Skipalóni í tæp 30 ár en húsakosti og jörð haldið við, tún, um 13 hektarar eru t.d. nytjuð frá nágrannabæjum.

Fyrir réttu ári síðan setti höfundur fram hugmyndir um í hvað Skipalónshúsin gætu nýst. Kannski gæti þarna verið byggðasafn, mögulega „útibú“ frá Nonnahúsi, þar sem Skipalón er sögusvið einhverra sagna hans. Þá væri svo sannarlega hægt að setja upp safn um Þorstein Daníelsson, mögulega einhvers konar byggingarminjasafn. Gistiheimili í Lónsstofu og samkomusalur í Smíðahúsinu? Kannski myndi einhver vilja búa þarna?   Ef til vill væri möguleiki á einhvers konar veitingarekstri í Smíðahúsinu og þá aftur „matarlegt um að litast þar“ þó ólíklegt sé, að þar yrði „skógur af hákarli og hangikjöti og rúllupylsur eins og ávextir á trjám“.  En hver veit. Staðsetning og umhverfi býður eflaust upp á mikla möguleika. Nú er þessi grein farin að minna mun meira á fasteignaauglýsingu heldur en söguágrip og látum hér staðar numið. Meðfylgjandi myndir eru teknar 18. júní 2024.

Heimildir:

Brunabótasjóður Glæsibæjarhrepps: Virðingabók 1918-1933. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vefnum: Virðingabók brunabótasjóðs Glæsibæjarhrepps 1918 - 1933 by Héraðsskjalasafnið á Akureyri – Issuu.

Ármann Dalmannsson, Eggert Davíðsson og Sveinn Jónsson. 1973. Byggðir Eyjafjarðar II. bindi Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðarsveit.

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason og Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990 II. bindi. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar.

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhann Ólafur Halldórsson og Valdimar Gunnarsson. 2013. Byggðir Eyjafjarðar 2010. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar.

Kristmundur Bjarnason. 1961. Þorsteinn Daníelsson á Skipalóni. Reykjavík: Bókaútgáfa Menningarsjóðs.

Þór Magnússon. 1985. Skýrsla um Þjóðminjasafnið 1984. Í Árbók hins íslenska fornleifafélags, 81. árg. bls. 193-213.

Ýmsar upplýsingar af manntal.is, islendingabok.is, timarit.is og vef Héraðskjalasafnsins, herak.is. Sjá tengla í texta.

Hús dagsins: Nonnahús (Aðalstræti 54)

Hvert er frægasta hús Akureyrar? Það gæti mögulega verið Nonnahús en Jón Sveinsson, Nonni, sem vart þarf að kynna fyrir lesendum er með víðfrægari íslensku rithöfundum og hafa bækur hans verið þýddar á yfir 40 tungumál. Nonnahús lætur ekki mikið yfir sér, bakhús við Aðalstræti, norðan Minjasafnsins en hefur löngum notið mikilla vinsælda gesta, hvaðanæva af úr heiminum, sem lesið hafa sögur Nonna. Auk fjölmargra annarra, sem heimsótt hafa Akureyri, að ógleymdum heimamönnum. Um er að ræða æskuheimili Nonna, sem telst Aðalstræti 54. Aðalstræti 54, sem hér eftir verður kallað Nonnahús í þessari grein til einföldunar enda þótt um sé að ræða tímabil fyrir tíð Nonna eða löngu áður en heitið festist við húsið. Þangað fluttist Nonni sjö ára gamall frá Möðruvöllum árið 1865 ásamt foreldrum sínum og systkinum en húsið er líklega byggt rúmum áratug fyrr.  Skráð byggingarár hússins er 1849 en að öllum líkindum er það um fjórum árum yngra.  

Í Húsakönnun árið 1986 segir [...]sennilegt er að Páll Magnússon hafi byggt manna fyrstur á þessari eign  og talið að hann hafi reist húsið árið 1849 (Hjörleifur Stefánsson 1986:98).  Þessi kenning er nokkuð hæpin. Því sá Páll Magnússon sem um ræðir, söðlasmiður og síðar bóndi og hreppstjóri á Kjarna, var fæddur árið 1833 og því aðeins sextán ára þegar hann mun hafa átt að reisa húsið. Að sextán ára strákur hafi reist timburhús um miðja nítjánda öld er kannski ekkert útilokað þó ólíklegt sé, en það sem tekur eiginlega af öll tvímæli um að þessi kenning standist, er einnig sú staðreynd, að á þessum tíma var Páll Magnússon búsettur hjá foreldrum sínum að Auðbrekku í Hörgárdal (sbr. manntal 1850).  Enda er það svo, að þegar birt var uppfærð Húsakönnun 2012 er talið nokkuð óyggjandi, að húsið hafi Jósep Grímsson, gullsmiður reist árin 1853 eða 1854.  

Nonnahús er einlyft timburhús, bindingshús með háu risi og miðjukvisti að framan. Stendur það á lágum steingrunni. Á bakhlið er viðbygging með einhalla þaki og smár kvistur á þekju. Slagþil er á veggjum, pappa- og þilklæðning á þaki en bárujárn á þaki viðbyggingar. Sexrúðupóstar eru í gluggum og yfir kvistglugga, þríhyrndur bjór. Undir mæni á suðurstafni er lítið fuglahús.  Grunnflötur framhúss er 10,34x4,77m en viðbyggingar á bakhlið 5,78x4,32m.

Jósef Grímsson, sem líkast til reisti Nonnahús árið 1853, var fæddur árið 1825, líklega á Munkaþverá fremur en Dvergsstöðum, en foreldrar hans fluttu á síðarnefnda bæinn frá hinum fyrrnefnda, árið sem Jósep fæddist (sbr. Stefán Aðalsteinsson 2019:405). En þar sem hann var fæddur tiltölulega snemma árs (3. mars) er líklegra en hitt, að þau hafi flust yfir Eyjafjarðará þegar strákurinn var nokkurra vikna eða mánaða.  Jósep átti heima á ýmsum bæjum við Eyjafjörð, var skráður sem vinnupiltur á Stokkahlöðum árið 1845 og vitað er að hann kom til Akureyrar árið 1852 og er búsettur í þessu húsi ásamt fjölskyldu sinni árið 1855 (sbr. Hjörleifur og Hanna Rósa, 2012). Eiginkona Jóseps var Ingibjörg Þorvaldsdóttir, frá Ytra – Krossanesi. Jósep og Ingibjörg áttu hér heima til ársins 1858 en þá keypti húsið téður Páll Magnússon. Ári síðar fékk Páll leyfi bygginganefndar til að rífa burtu torfstofu, áfasta suðurenda húss, sem var á bakvið íbúðarhús, eða vestan við það, að sunnanverðu og lengja það sem nam lengd (þykkt) stofunnar. Þá ætlaði hann að [...] setja aptur stafn af timbri og þekja viðbót þessa með torfi eins og hinn partinn af húsinu (Bygg. nefnd. Ak. 1859: nr. 12).  Af þessu má ráða, að húsið hafi verið með torfþaki í upphafi en óljóst hvað átt er við með húsi, bakvið eða vestan við íbúðarhúsið. Greinarhöfundur áætlar, að hér sé um að ræða viðbygginguna vestan við, sem fengið hafi endanlegt lag við þessar framkvæmdir. Ekki eru nein mál á þessum framkvæmdum. Þá fylgir ekki sögunni, hvort miðjukvistur hafi verið settur á um svipað leyti eða hvort hann hafi verið frá upphafi. Miðjukvistir af þeirri gerð sem sést á Nonnahúsi voru ekki algengir um miðja 19. öld. Ekki er getið fleiri bókana Bygginganefndar um Nonnahús (sbr. Hjörleifur og Hanna Rósa 2012).

Páll Magnússon hugðist starfrækja verslun í húsi sínu en eitthvað mun það hafa gengið brösuglega og seldi hann húsið fáeinum árum síðar. Árið 1863 er Wilhelmína Lever eigandi hússins. Tveimur árum síðar eignaðist húsið Sveinn Þórarinsson, amtskrifari á Möðruvöllum í Hörgárdal.  Kona hans var Sigríður Jónsdóttir og börn þeirra Björg, Jón, Sigríður Guðlaug, Ármann og Friðrik. Bræðurna Jón og Ármann þekkja sjálfsagt ekki bara margir Íslendingar heldur einnig margir á meginlandi Evrópu og víðar í heiminum. Hér er nefnilega um að ræða þá Nonna og Manna, sem m.a. birtust á sjónvarpsskjáum landsmanna fyrir tæpum 40 árum. Það er e.t.v. til um marks um heimsfrægð Nonna að þeir þættir voru framleiddir í Þýskalandi og þar komu fram víðfrægir leikarar af mörgum þjóðernum. Jón Sveinsson eða Nonna þarf vart að kynna fyrir lesendum en hér var hann búsettur í fimm ár eða þar til honum bauðst, 12 ára gömlum, að flytjast til Frakklands til náms, með styrk frá frönskum aðalsmanni. Til latínuskólans í Amiens komst hann þó ekki fyrr en ári síðar, vegna stríðsátaka í Evrópu, en í millitíðinni dvaldist hann í Danmörku. Þar tók hann upp kaþólska trú og eftir latínuskólanámið gekk hann í reglu jesúíta. Nonni hóf kennslu við kaþólskan skóla í Danmörku en nam heimspeki, guðfræði og bókmenntir í nokkrum löndum og tók prestsvígslu á Englandi árið 1892, eftir guðfræðinám þar. Fékkst hann við kennslu og prestskap næstu áratugina en eftir 1912 lagði hann kennsluna á hilluna og fékkst að mestu við ritstörf, en fyrsta bók hans kom út 1913. Var hann m.a. búsettur í Þýskalandi og Hollandi. Hann var víðförull mjög og auk þess að kynna bækur sínar, hélt hann fyrirlestra um æskuslóðir sínar við Eyjafjörðinn en þær voru honum alla tíð mjög kærar. Bækur hans voru að mestu byggðar á bernskuminningum hans, svo ætla mætti, að þeir sem sóttu fyrirlestra hans, hafi kannast við staðhætti úr sögum Nonna. Hefur eflaust verið kærkomið. Nonni heimsótti Akureyri árið 1930 og var þá gerður að heiðursborgara bæjarins. Nonni lést 16. október 1944, réttum mánuði fyrir 87 ára afmæli sitt, í sprengjuvarnarbyrgi undir sjúkrahúsi í Köln. Var þá síðari heimsstyrjöldin í algleymi og fór Köln ekki varhluta af henni. Tveimur dögum fyrr gerðu Bandamenn t.d. umfangsmikla loftárás á borgina undir nafninu Operation Hurricane. 

Af Sveini og Sigríði er það að segja, að Sveinn Þórarinsson lést árið 1869 úr sullaveiki. Eftir hann liggja mjög greinargóðar dagbækur sem þykja ómetanlegar heimildir um daglegt líf alþýðufólks á 19. öld. Sveinn hélt dagbækur þessar allt frá 15 ára aldri og fram í andlátið, en síðast færði hann í dagbók 29. júní 1869.  Árið 2023 hlaut Minjasafnið á Akureyri styrk frá Nýsköpunarsjóði íslenskra námsmanna  til að rannsaka dagbækur Sveins og hafði Una Haraldsdóttir veg og vanda af verkefni þessu. Má nálgast brot úr þessum merku heimildum í greinaflokki á akureyri.net. en birting þeirra var hluti þessa verkefnis. Hér skulum við grípa í skrif Sveins frá júnímánuði 1869, en það vor og snemmsumar gengu slík harðindi yfir, að júníhret áranna 2024 og 2025 verða hjóm eitt í þeim samanburði: 14. júní. Norðan stormur með hríð og kulda [...] 15. júní. Norðan frostbruna stormur og loft bakka-fult eins og á þorra væri...Kýr látnar út um stund í dag, þær sem heylausar eru. 16. júní. Suðvestan gola hlý og bjartviðri [...] í dag færðist ísinn út fjörðinn móts við Höfða. 17. júní. Sunnan gola og hlýtt veður [...] Rigndi um kvöldið í fyrsta skipti í vor [ath. að þetta er 17. júní og fram að því hafði öll úrkoma verið snjór!] Eg lá lengst af degi afllaus og næringarlaus í rúminu, hafði ekkert til matar nema bragð af saltfiski og steikt roð og til vökvunar ramt brúðbergsvatn. Ísinn er að mestu rekinn út í fjarðarkjaft. (Steindór Steindórsson (Sveinn Þórarinsson) 1993:42)   Tæpum mánuði eftir þessi skrif, eða 16. júlí, var Sveinn allur.

Sumarið eftir andlát föður síns hélt Nonni utan, sem fyrr segir. Ármann bróðir hans hélt nokkrum árum síðar einnig til náms í sama skóla í Frakklandi en hann lést aðeins 23 eða 24 ára gamall, árið 1885. Sigríður móðir þeirra hélt til Vesturheims, þar sem hún lést árið 1910. Um Sigríði Jónsdóttir segir Halldór Laxness: Hver sem virðir fyrir sér ljósmynd Sigríðar úr Vogum á blómaskeiði ævi hennar geingur þess ekki dulinn, að myndin er af glæsilegum kvenskörungi eins og einlægt hafa verið á Íslandi, og ekki í fornsögunum einum; þó stundum kannski ekki nema ein og ein á öld (Steindór Steindórsson (Halldór Laxness) 1993:42). Þá getur Halldór þess, að hann hafi haft ljósmyndina af Sigríði, þegar hann skapaði Úu í Kristnihaldi undir jökli.

Á áttunda og níunda áratug 19. aldar voru eigendur hússins þeir Edilon Grímsson og síðar Pétur Sæmundsen faktor. Árið 1886 eignaðist húsið  Davíð Sigurðsson, trésmíðameistari og verslunarmaður frá Kristnesi í Garðsárdal. Hann kom að byggingu fjölmargra timburhúsa m.a. margra við Aðalstræti, íbúðarhússins að Grund og kirkjunnar að Einarsstöðum í Reykjadal og vann nokkuð með Sigtryggi Jónsson frá Espihóli, m.a. við byggingu Gagnfræðaskólans á Akureyri. Árið 1896 reisti Davíð sér nýtt íbúðarhús framan við Nonnahús, sem nú er Aðalstræti 54 (Zontahúsið). Auk starfa við húsasmíði fékkst Davíð einnig við líkkistusmíði og var verkstæði hans í þessu húsi, nánar tiltekið í suðurhlutanum.  Árið 1916 var húsið virt til brunabóta og lýst svona: Íbúðarhús, gamalt einlyft á kjallara með háu risi. Kjallari óhólfaður sundur. Á gólfi 2 stofur og forstofa undir framhlið, við bakhlið 1 stofa eldhús og búr. Á lofti 1 íbúðarherbergi og 4 geimsluherbergi. Áfast við bakhlið hússins er geimsluskúr (Brunabótafélag Íslands 1916: nr.25). Þrír ofnar og ein eldavél voru í húsinu.  Húsið var sagt 10x4,7m á breidd og 4,4m hæð og á því 10 gluggar. Bakbygging var sögð 3,8x2,5m og 2m á hæð, með pappaklæddu þaki en að öðru leyti var húsið, veggir, jafnt sem þak, timburklætt.

Enda þótt hluti hússins væri verkstæði eða geymsla voru þar einnig íbúðarrými og búið var í húsinu fram undir miðja 20. öld.  Davíð Sigurðsson átti húsið til dánardægurs árið 1948 en þá eignaðist húsið Sigríður, dóttir Davíðs.  Þá var húsið að verða 100 ára gamalt og illa farið og jafnvel stóð til að rífa það. En úr varð, að Sigríður Davíðsdóttir færði Zontakonum húsið að gjöf. Hófust þær handa við að safna munum, tengdum Nonna, auk þess sem þær stóðu fyrir endurbyggingu hússins í sem upprunalegasti mynd. Voru þær framkvæmdir unnar eftir teikningum Stefáns Jónssonar arkitekts. Framkvæmdum þessum lauk árið 1957 og 16. nóvember það ár, á 100 ára afmæli Jóns Sveinssonar, var safnið um Nonna opnað með viðhöfn. Það mun hafa verið næsta fáheyrt á þessum tíma, að gömul hús væru endurbætt í upprunalegri mynd og verður þetta því að teljast sérlega aðdáunarvert framtak hjá Zontakonum. Ekki er síður aðdáunarvert, að þær björguðu mörgum verðmætum, sem nú prýða Nonnahús, frá glötun og stóðu vaktina í Nonnahúsi og önnuðust viðhald þess áratugum saman. Eða allt til ársloka 2007, að þær færðu húsið Akureyrarbæ til umsjónar. Nú heyrir Nonnahús undir Minjasafnið á Akureyri.  Nonnahús var friðlýst í A-flokki þjóðminjalaga árið 1978 og aldursfriðað 12 árum síðar.  Um Nonnahús segja þær Ragnheiður Gestsdóttir og Ragnheiður Hansdóttir: Mikill fjöldi erlendra gesta hefur komið í Nonnahús. Fólk frá Evrópu, sem leitaði athvarfs í bókum hans í hildarleik styrjaldanna á síðustu öld, hlýddi á fyrirlestra hans eða hitti hann persónulega, silfurhærða öldunginn með bláu augun. Þetta fólk kemur í pílagrímsferð og gengur þar um með tárin í augunum. Nonnahús er helgur staður (Ragnheiður Hansdóttir, Ragnheiður Gestsdóttir (Kristín Aðalsteinsdóttir) 2017: 63).

Við skulum aðeins dvelja við þá staðreynd, að til stóð að rífa Nonnahús um miðja síðustu öld. Greinarhöfundur fær stundum að heyra, að honum og hans skoðanasystkinum sé mikið í mun að vernda „fúaspýtur“ og „kofa“ þegar andæft er niðurrifi eldri húsa. Við getum rétt sem snöggvast ímyndað okkur hversu fátækari bærinn væri af menningarverðmætum, ef þess háttar sjónarmið hefðu fengið að ráða í tilfelli Nonnahúss! 

Meðfylgjandi myndir eru teknar 16. febrúar 2025. 

 

Fyrir réttu ári síðan nefndi höfundur þá hugmynd að mögulega væri sniðugt, að loknum endurbótum á Lónsstofu á Skipalóni, að innrétta þar einhvers konar safn, jafnvel „útibú“ frá Nonnahúsi en ein af frásögnum Nonna nefnist einmitt Á Skipalóni. Það væri þó hæglega hægt koma upp veglegu safni um Skipalónsbóndann sjálfan, hagleiksmanninn og athafnamanninn Þorstein Daníelsson.  Í næstu „Hús dagsins“ grein ber okkur aftur niður á Skipalóni þar sem umfjöllunarefnið er Smíðahús Þorsteins...

Heimildir

Bygginganefnd Akureyrar.  Fundargerðir 1857-1902. Fundur nr. 11, 18. júní 1859. Óprentað, óútgefið; varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vef safnsins: Gjörðabækur Akureyrarbæjar | Héraðsskjalasafnið á Akureyri

Brunabótafjelag Íslands. 1917. Virðingabók Brunabótafélags Íslands, Akureyrarumboð 1916-1917 . Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vef safnsins:  https://issuu.com/heradsskjalasafnakureyri/docs/f117_1_virdingabok_1916_1917?fr=sY2VhYTQzODI5ODU

Hjörleifur Stefánsson. 1986. Akureyri: Fjaran og Innbærinn byggingarsaga. Reykjavík: Torfusamtökin.

Hjörleifur Stefánsson, Hanna Rósa Sveinsdóttir. 2012. Húsakönnun- Fjaran og Innbærinn. Pdf-skjal á slóðinni  https://husaskraning.minjastofnun.is/Husakonnun_153.pdf.

Kristín Aðalsteinsdóttir. 2017. Innbær. Húsin og fólkið. Akureyri: Höfundur gaf út.

Stefán Aðalsteinsson. 2019. Eyfirðingar. Akureyri: Sögufélag Eyfirðinga.

Steindór Steindórsson. 1993. Akureyri höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.  

Ýmsar upplýsingar af islendingabok.is, manntal.is, herak.is og timarit.is. Einnig leitað fanga á wikipedia.org.

Hús dagsins: Aðalstræti 50

Flestir þekkja húsið Sigurhæðir, hús þjóðskáldsins séra Matthíasar Jochumssonar en það reisti hann árið 1903 og átti þar heima til dánardægurs, 1920. Sigurhæðir voru ekki hans fyrsta heimili á Akureyri, því hingað fluttist hann árið 1887. Kom hann sér þá fyrir í 38 ára gömlu húsi við Aðalstræti, sem áður hafði gegnt hlutverki prentsmiðju. Og öðrum 38 árum - og einni öld betur síðar - stendur umrætt fyrsta heimili þjóðskáldsins á Akureyri enn, og er nr. 50 við Aðalstræti. Það sem heita má óvenjulegt í tilfelli Aðalstrætis 50 er, að það er vitað með nokkurri vissu hvenær það er byggt, en það er á huldu hver byggði!

Aðalstræti 50 er einlyft timburhús, bindingshús, með háu og bröttu risi og stendur á lágum steingrunni. Á bakhlið er einlyft viðbygging með einhalla, aflíðandi þaki og inngönguskúr á framhlið með tröppum að gangstétt. Á þekju að framanverðu eru tveir smáir kvistir, annar smærri en hinn. Sexrúðupóstar eru í gluggum, bárujárn á þaki og slagþil á veggjum. Grunnflötur hússins er 12,29x7,64m. Upprunalega er húsið aðeins 4,25m á breidd, en viðbygging á bakhlið er 3,39m. Inngönguskúr á framhlið er 2,25x2,20m. Á Aðalstræti 50 má finna, líklega smæstu glugga á húsi á Akureyri en þeir eru á hliðum inngönguskúrs. Greinarhöfundur áætlar, að þeir gætu verið á stærð við A4-blað (29x21cm) eða jafnvel enn smærri.

Sem fyrr segir var Aðalstræti 50 orðið 38 ára þegar Matthías Jochumsson fluttist þangað. Reyndar hlaut það ekki númerið 50 við Aðalstræti fyrr en tveimur áratugum síðar. Það var árið 1849 að Björn Jónsson, verslunarmaður og fyrrum bóndi keypti húsið nánast fullbyggt á uppboði. Hver það var sem hóf byggingu hússins, og missti svo á uppboði er ekki vitað (sbr. Hjörleifur og Hanna Rósa, 2012). En Björn keypti húsið og lauk við byggingu þess. Ári síðar, þegar manntal var tekið, var Björn Jónsson, titlaður hvorki meira né minna en „verzlunar- og þjóðarfulltrúi“ búsettur í húsi nr. 40 á Akureyri verslunarstað. Ásamt honum áttu í heima „húsi 40“ kona hans, Anna Árnadóttir frá Syðri-Reistará, börn þeirra Magnús og Þorgerður, tökupilturinn Jón Jónsson og systkinin Jakobína og Ari Arabörn sem voru vinnufólk hjá fjölskyldunni.  Það er ekki víst, að hús nr. 40 sé Aðalstræti 50, Björn var líkast til búsettur nyrst í bænum á þessum árum enda þótt hann ætti þetta hús; nánar um það rétt á eftir. Björn Jónsson var fæddur að Hólum í Hjaltadal árið 1802, uppalinn m.a. í Auðbrekku í Hörgárdal (Manntal 1816) þar sem faðir hans, Jón Jónsson frá Grenjaðarstað var sóknarprestur. Björn hafði fengist við verslunarstörf, búskap og gegnt ýmsum embættisstörfum þegar hann fluttist til Akureyrar. Hann var bóndi á Möðruvöllum í Hörgárdal (1835) og síðar í Dunhaga í sömu sveit og árið 1845 var hann „factor“ í Höndlunarstað Hvanneyrarsóknar, sem er væntanlega Siglufjörður. Á 40 árum mun Björn hafa átt [...] heimili á hálfum tug bæja við Eyjafjörð (Jón Hjaltason 1990:129).  Það mun hafa verið árið 1847, að Björn og fjölskylda hans fluttu til Akureyrar (sbr. Jón Hjaltason 1990:118).  Björn mun hafa keypt húsið með það fyrir augum koma þar fyrir prentsmiðju en samkvæmt Jóni Hjaltasyni (1990:122) var hann búsettur nyrst í bænum, þar sem hann gegndi verslunarstörfum í umboði Þórðar Daníelssonar. Það er því óvíst, að hús nr. 40 sé Aðalstræti 50.

 Það var einmitt sama ár og Björn keypti húsið og lauk við það, að hann fór fyrir stofnun félags um að koma á fót prentsmiðju, sem þjóna myndi Norður- og Austuramti. Hafði þá landsfjórðungurinn verið án prentsmiðju í rúma hálfa öld, er Hólaprentsmiðja var lögð niður árið 1799. Prentsmiðjuna átti að kaupa frá Danmörku og kaupverðið áætlað 1600 dalir. Skemmst er frá því að segja að hugmyndum þessum var almennt vel tekið og á rúmum tveimur árum náðist að safna fyrir prentsmiðjunni. Þann 14. apríl 1852 fékkst konungsleyfi fyrir prentsmiðjurekstri. Var það enginn annar en Jón Sigurðsson, þá skjalavörður í Kaupmannahöfn, sem gekk frá kaupum á prentverkinu fyrir hönd prentsmiðjufélagsins.  Og það var um sumarið 1852, að prentsmiðjan, pappír og annar búnaður kom á land á Akureyri og var komið fyrir í húsi Björns Jónssonar. Bauð hann félögum sínum í prentsmiðjunefndinni húsið til leigu og voru þeir ekki á einu máli um þá ráðstöfun, en sættust þó á það. Þóttu þeim húsið óhentugt (sbr. Jón Hjaltason 1990:122) og má geta sér til, að það hafi mögulega vaxið þeim í augum, hve húsið var mjótt. En í upphafi var húsið aðeins rúmir 4 metrar á breidd. Nú var prentsmiðjan komin undir þak og þá var aðeins eftir að ráða prentara. Til þeirra starfa var ráðinn Helgi Helgason, sem þá var yfirprentari einu prentsmiðju landsins (fram að stofnun prentsmiðju Björns og félaga), Landsprentsmiðjunnar. Og í ársbyrjun árið 1853 hóf fyrsta blaðið, sem prentað var hér, göngu sína og hét það Norðri. Ritstjóri þess var téður Björn Jónsson, fyrsta árið í samvinnu við Jón Jónsson, alþingismann á Munkaþverá. Hér hefur aðeins verið stiklað á mjög stóru um upphaf prentsmiðjureksturs á Akureyri en áhugasömum er bent á afar ítarlegan kafla í 1. bindi Sögu Akureyrar (bls. 117-133) eftir Jón Hjaltason.  

Því er stundum ranglega haldið fram, að Steinhúsið við Norðurgötu, sem gengur undir nafninu Gamla Prentsmiðjan, hafi verið fyrsta prentsmiðja bæjarins en það er aldeilis ekki svo, því sú prentsmiðja var stofnsett um 30 árum síðar. Það býður svo kannski upp á enn frekari misskilning, að stofnandi þeirrar prentsmiðju hét einmitt líka Björn Jónsson! Þegar rætt er um Prentverk Björns Jónssonar er átt við prentsmiðju Björns yngri.  Umrædd prentsmiðja, sem Jón Sigurðsson keypti í umboði prentsmiðjunefndar Björns eldri og félaga í Danmörku og lét flytja til Akureyrar, gekk undir nafninu Prentsmiðja Norður – og Austurumdæmis. Það fór nú reyndar svo, þegar fram liðu stundir (1879), að Björn Jónsson yngri keypti prentverkið af þeirri prentsmiðju.

Björn Jónsson mun hafa flust í prentsmiðjuhúsið við Aðalstræti árið 1853. Gegndi hann stöðu ritstjóra Norðra til ársins 1856 að Sveinn Skúlason tók við ritstjórastöðunni og prentsmiðjunni. Þremur árum síðar flutti hann prentverkið í hús sem hann hafði keypt af Wilhelmínu Lever. Ekki var sá flutningur um langan veg, því umrætt hús var næsta hús sunnan við Björn. Sveinn var nokkuð stórhuga, byggði við m.a. við húsið, en rekstur Norðra og prentsmiðjunnar gekk illa og fór það svo, að Sveinn varð gjaldþrota og prentsmiðjureksturinn í hættu. Fór það þó svo, að fyrrum prentsmiðjustjórinn, Björn Jónsson, tók aftur að sér reksturinn og á stofnári Akureyrarkaupstaðar, 1862, fluttist prentverkið aftur í hús Björns Jónssonar. Nú hóf göngu sína nýtt blað, Norðanfari, en Sveinn Skúlason taldi sig eiga Norðranafnið. En Björn lét það ekki á sig fá, heldur hóf einfaldlega útgáfu nýs tímarits, sem bar nafnið Norðanfari. Björn sá um Prentsmiðju Norður- og Austurumdæmis til ársins 1875 en þá tók Skapti Jósepsson við henni. (Björn átti raunar ekki prentverkið, heldur félagið um prentsmiðjuna). Ætla mætti, að þá hefði Björn ákveðið að láta af störfum, enda orðinn 73 ára gamall. En svo var nú aldeilis ekki, því Björn stofnsetti sína eigin prentsmiðju; Prentsmiðju Norðanfara og hélt áfram ritstjórn og útgáfu þess blaðs. Síðasta tölublað Norðanfara var prentað 29. ágúst 1885. Hafði þá blaðið og reksturinn verið í járnum og Björn reynt að höfða til áskrifenda, sem virtust af lokaorðum í blaðinu að dæma, þó nokkrir hafa trassað að greiða áskrift,  að gera upp útistandandi skuldir. Helst vildi hann fá greitt í peningum eða innskrift í reikning í verslunum fjórðungsins. Einnig getur hann þess, að honum sé „kærkomin borgun“ í hvítri eða mislitaðri ull, vel þveginni og þurrkaðri, harðfiski, vel verkuðu smjöri og kjöti, mör og slátri – helst úr veturgömlu, sauðum og geldum ám. Grípum niður í síðustu orð Norðanfara: Vegna þess, að hjer ónefndur maður, hafði boðið mjer í brjefum til mín, að taka að sjer blaðið Nf. og prentsmiðjuna, og jeg gefi honum kost á því, og í fullri von um að þetta myndi verða, útvegaði jeg mjer eigi pappír í sumar til áframhalds blaðinu, en þar eð maður þessi virðist alveg horfinn frá fyrirætlan þessari neyðist jeg til að hætta fyrst um sinn við útgáfu blaðsins, vegna þess og líka skuldanna. En vinnist mjer aldur og heilsa og jeg fái grynnt á skuldum mínum, er ekki ólíklegt að Norðanafari hefji göngu sína á ný.

Akureyri, 29. ágúst 1885.  

Björn  Jónsson

Af þessu má ráða, að þrátt fyrir allt var hinn aldni og skuldugi ritstjóri ekki af baki dottinn hvað blaðaútgáfu varðaði. En Birni auðnaðist hins vegar ekki að leggja frekari stund á þá iðju því hann lést 20. júní 1886, rúmum mánuði eftir 84 ára afmælisdag sinn.  Af Prentsmiðju Norður- og Austurumdæmis er það hins vegar að segja, að hana keypti Björn Jónsson yngri árið 1879. Það er dálítið athyglisvert, í ljósi þess að prentsmiðjureksturinn hafði löngum verið erfiður og skuldir miklar, að undir prentsmiðju sína reisti Björn yngri eitt stærsta hús Oddeyrar á þeim tíma. Og það steinhús, hlaðið úr blágrýti, sem gera má ráð fyrir að hafi verið mikið dýrara en hefðbundið timburhús. Og við andlát Björn Jónssonar eldri keypti alnafni hans einnig prentverk Norðanfara.

Árið 1887 fluttist hingað séra Matthías Jochumsson er hann réðist sem sóknarprestur á Akureyri. Hann mun hafa byggt við húsið til vesturs um leið og hann fluttist hingað inn. Ekki er að finna byggingaleyfi fyrir þeirri framkvæmd en sagt að Matthías hafi fengið nágranna sinn, Jón Christian Stephánsson, til að annast bygginguna (sbr. Hjörleifur og Hanna Rósa 2012). Þess má geta, að í viðbyggingu lét hann innrétta veglegan vínskáp og er hann enn til staðar í húsinu, þó ekki sé þar geymt vín (sbr. Anna Guðný Sigurgeirsdóttir (Kristín Aðalsteinsdóttir) 2017: 59).  Árið 1897 fékk Matthías leyfi til að endurbyggja „skúr eða fjós“ norðan við hús sitt.  Árið 1903 fluttist Matthías Jochumsson í nýtt og veglegt hús sitt, Sigurhæðir, skammt sunnan og ofan Torfunefs. Hingað fluttist þá og eignaðist húsið Kristján Árni Nikulásson. Hann er titlaður löggæslumaður í manntali 1903 en mun auk þess að vera lögregluþjónn hafa verið söðlasmiður. Árið 1903 búa þau hér, Kristján Nikulásson, kona hans María Jónsdóttir, átta börn þeirra og vetrarstúlka, Jónína Jónsdóttir. Auk þeirra eru hér tvær konur, líklega leigjendur, þær Guðrún Davíðsdóttir húskona og Guðlaug Helgadóttir saumakona.

Árið 1916 var Aðalstræti 50 virt til brunabóta. Þá var því lýst á eftirfarandi hátt: Íbúðarhús á lágum steingrunni með háu risi. Kjallari undir litlum parti af húsinu. Áfast við bakhlið hússins er skúr að stærð 12,2x3m. Á gólfi við framhlið eru 3 herb. og forstofa. Við bakhlið eldhús og búr og eitt herbergi. Á lofti 2 herbergi og geymsla (Brunabótafélag Íslands 1916: nr.26). Að grunnfleti var húsið sagt vera 12,2x4,4m og 4,4m hátt. Veggir voru timburklæddir, þak pappaklætt og 20 gluggar á húsinu, fjórir ofnar og tvær eldavélar í húsinu. Reykháfar voru taldir of þunnir og sagðir 2 rör í gegnum loft og þekju.   Að auki stóðu á lóðinni geymsluhús og fjós, sem munu hafa verið rifin um 1944 þegar Þórður Friðbjarnarson eignaðist húsið (sbr. Hjörleifur Stefánsson 1986:99).

 

Kristján Nikulásson lést árið 1917 og eignaðist sonur hans, Jón Björn Kristjánsson húsið. Árið 1924 eignast húsið Sigurpáll Jónsson. Árið 1925 fékk hann leyfi til að breikka skúr vestan við hús sitt um 1 metra og hækka hann, á þann hátt, að þak yrði jafnhátt og á vesturhlið framhúss (sbr. Bygg.nefnd Ak. 1925: nr.572). Þar gæti verið kominn geymsluskúr, sem stendur vestan við hús en samkvæmt Fasteignaskrá er byggingarár hans 1925. Hvort að hann sé að einhverju leyti byggður upp úr byggingum, sem Matthías reisti um 1897 er óvíst en af orðalagi bygginganefndar má ótvírætt ráða, að skúrinn hafi þegar verið risinn.  Ekki er ósennilegt, að Sigurpáll hafi einnig sett á húsið steinblikk en sú klæðning, sem var móðins á 4. áratug 20. aldar var á húsinu fram undir aldamót 2000. Um svipað leyti eða síðar gæti gluggum hafa verið breytt, settir í þá einfaldir þverpóstar í stað margskiptra pósta. Sú aðgerð kallast því lítt geðfellda nafni að „augnstinga“ hús.

Árið 1942 eru tvær fjölskyldur búsettar í Aðalstræti 50. Annars vegar téður Sigurpáll Jónsson, kona hans Þorgerður Björnsdóttir og sonur þeirra, Jón Arinbjörn. Í sömu íbúð er búsettur Ólafur Árnason, mjólkurfræðingur frá Húsavík, sem líklega hefur verið leigjandi hjá þeim.  Á móti þeim Sigurpáli og Þorgerði búa þau Þórður Friðbjarnarson smiður og Anna Sigurgeirsdóttir. Hann var Skagfirðingur, fæddur á Keldum í Sléttuhlíð en hún var frá Helluvaði í Mývatnssveit. Ásamt þeim er nýfæddur sonur, sem hlaut nafnið Sigurgeir Bernharð og bróðir Önnu, Jón Sigurgeirsson, lögregluþjónn.  Þórður varð síðar minjavörður og gegndi Minjasafninu á Akureyri frá stofnun þess árið 1962. Árið 1944 er Þórður orðinn eigandi hússins og er skemmst frá því að segja, að núverandi eigandi hússins er sonardóttir Þórðar, Anna Guðný Sigurgeirsdóttir. Á árunum kringum 2000 stóð hún fyrir gagngerum endurbótum á húsinu með það að markmiði, að færa það sem næst upprunalegu útliti, m.a. skipti út þverpóstum fyrir sexrúðugluggu og steinblikk vék fyrir slagþili. Auk mikilla framkvæmda innanstokks. Ekki er hægt að segja annað, en að þessar endurbætur hafi heppnast virkilega vel. Kristín Aðalsteinsdóttir tók viðtal við Önnu í mars 2016 í tengslum við bókina Innbær. Húsin og fólkið: Ég [Anna] er oft spurð hvernig sé að búa í þessu gamla húsi. Ég þekki ekki annað, hér hef ég átt heima alla ævi, 54 ár. Húsið heldur mjög vel utan um mig og hér er mjög góður andi. Þetta er fjölskylduhús, afi minn og amma keyptu húsið 1942, pabbi er fæddur hér, ég er hér upp hjá ömmu og afa. Mér fannst gott að ala börnin mín uppalin í húsinu og nú njóta barnabörnin þess að koma hingað (Anna Guðný Sigurgeirsdóttir (Kristín Aðalsteinsdóttir) 2017: 59).  Fjölskylduhús segir Anna Guðný, en það er í raun tilfellið með flest þessi elstu húsa Aðalstrætis, að þau hafa gengið milli kynslóða frá fyrri hluta 20. aldar. Það hlýtur að bera því ótvírætt vitni, að fólki líður einstaklega vel í þessum geðþekku húsum, en Anna Guðný minnist þarna einnig á góðan anda.

Aðalstræti 50 er sérlega geðþekkt og fallegt hús og til mikillar prýði. Endurbætur á því fyrir aldarfjórðungi hafa lukkast stórkostlega og nostrað hefur verið við smáatriði t.d. hlaðinn reykháf. Þá hafa hinir örsmáu gluggar í forstofuskúrnum verið látnir halda sér, einhverjum hefði eflaust þótt lítið mál að fella þá undir slagþil. Umhverfi hússins er líka einstaklega skemmtilegt, lóðin er vel gróin og í góðri hirðu og líkt og víðar á þessum slóðum væri jafnvel hægt að tala um landareign, því lóðin er meira en 3000 fermetrar og nær langleiðina að Kirkjugarðinum. Áberandi er mjög gróskumikill og stæðilegur silfurreynir fast sunnan við stafn hússins.  Norðan við húsið er brunnur, sem líklega er frá svipuðum tíma og húsið var byggt. Hann fannst við endurbætur á lóðinni um 2001 og var við það tækifæri mokað upp úr honum og hann gerður upp með álíka glæsibrag og húsið sjálft. Var það hinn valinkunni hagleiksmaður Hólmsteinn Snædal, sem mestan veg og vanda hafði að þeirri framkvæmd. Er þetta eini af 16 brunnum Innbæjarins, sem varðveist hefur. Brunnurinn hlaut viðurkenningu Húsverndunarsjóðs árið 2016. Aðalstræti 50 var friðað í B-flokki þjóðminjalaga árið 1978, í hópi fyrstu húsa bæjarins, sem friðlýst voru. Árið 1990 var húsið svo aldursfriðað skv. lögum frá 1989. Hvort brunnurinn sé friðaður sem slíkur er greinarhöfundi ókunnugt um, en það ætti hann svo sannarlega að vera. Húsið myndar skemmtilega heild ásamt næsta nágranna sínum, Aðalstræti 52 og eru þessi hús einkar áberandi frá þjóðveginum fram Eyjafjörð og að flugvelli, handan Innbæjartjarnar.  Það væri hreinasta stórslys ef skipulagsyfirvöldum hugkvæmdist einhvern tíma, að byggja stórhýsi á þessum slóðum austan Aðalstrætis eða vestan Drottningarbrautar og skyggja þannig á þessa einstöku götumynd!

Myndirnar af Aðalstræti 50 eru teknar 15. ágúst 2009 og 16. febrúar 2025 en einnig fylgir mynd, sem sýnir þátttakendur í Trjágöngu Skógræktarfélags Eyfirðinga virða fyrir sér silfurreyninn mikla, 31. ágúst 2014. Myndin af Steinhúsinu, Gömlu Prentsmiðjunni í Norðurgötu á Oddeyri er tekin 19. júní 2022.

Heimildir

Björn Jónsson. 1885. Háttvirtir og heiðviðru kaupendur Norðanfara Í Norðanfara, 59.-60. tbl. 24. árg. 29. ágúst.

Bygginganefnd Akureyrar.  Fundargerðir 1857-1902. Fundur nr. 11, 28. júní 1859. Fundargerðir 1921-30. Fundur nr. 572, 1. sept. 1925. Óprentað, óútgefið; varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vef safnsins: Gjörðabækur Akureyrarbæjar | Héraðsskjalasafnið á Akureyri

Brunabótafjelag Íslands. 1917. Virðingabók Brunabótafélags Íslands, Akureyrarumboð 1916-1917 . Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vef safnsins:  https://issuu.com/heradsskjalasafnakureyri/docs/f117_1_virdingabok_1916_1917?fr=sY2VhYTQzODI5ODU

Hjörleifur Stefánsson. 1986. Akureyri: Fjaran og Innbærinn byggingarsaga. Reykjavík: Torfusamtökin.

Hjörleifur Stefánsson, Hanna Rósa Sveinsdóttir. 2012. Húsakönnun- Fjaran og Innbærinn. Minjasafnið á Akureyri. Pdf-skjal á slóðinni  https://husaskraning.minjastofnun.is/Husakonnun_153.pdf.

Jón Hjaltason. 1990. Saga Akureyrar I. Í landi Eyrarlands og Nausta 890–1862. Akureyri: Akureyrarbær.  

Kristín Aðalsteinsdóttir. 2017. Innbær. Húsin og fólkið. Akureyri: Höfundur gaf út.

Prentsögusetur. 2016-25. Veflægt gagnasafn Prentsöguseturs, slóðin https://prentsogusetur.is/

Ýmsar upplýsingar af islendingabok.is, manntal.is, herak.is og timarit.is 

Hús dagsins: Aðalstræti 46; Friðbjarnarhús

Árið 1840 var einu sinni sem oftar tekið manntal á Íslandi. Þá var nafnið Akureyri hvergi að finna í þeim skrám, en hins vegar er þar minnst á Eyjafjarðar höndlunarstað og þar skráðir íbúar í 23 húsum, sem númeruð eru frá 34 til 56. Í húsi nr. 56 er búsettur Ingimundur Eiríksson, 31 árs járnsmiður.  Aðrir íbúar húss númer 56 er kona hans, Margrét Jónsdóttir, 33 ára, tvö ung börn þeirra, Anna Kristín (3 ára) og Erlendur Hjörtur (2 ára) og vinnukona þeirra, Björg Magnúsdóttir, 19 ára. Hvert þetta hús nr. 56 er, er greinarhöfundi ekki alveg ljóst. Árið 1860 er húsið sem löngu síðar (1906) hlaut númerið 44 við Aðalstræti, skráð númer 56. Það er hins vegar ekki öruggt, að um sé að ræða, sama húsið. Árið 1849 fékk Ingimundur úthlutað lóð undir smiðju og íbúðarhús og þar er um að ræða næstu lóð sunnan við umrætt hús. Tveimur árum síðar seldi hann þessar eignir öðrum járnsmið og sá var úr Öxnadal og hét Steinn Kristjánsson. Síðar eignaðist sonur hans, Friðbjörn, húsið og það kennt við hann æ síðan.  

Ingimundur Eiríksson var úr Reykjavík, nánar tiltekið frá Rauðará.  Hvenær hann flutti til Akureyrar (eða verslunarstaðar Eyjafjarðar) liggur ekki fyrir nákvæmlega, en árið 1835 er hann lærlingur hjá Skapta Skaptasyni járnsmið í Stöðlakoti í Reykjavík. Fimm árum síðar er hann, sem fyrr segir, búsettur í „Eyjafjarðar höndlunarstað“  ásamt fjölskyldu sinni, í húsi nr. 56.  Hins vegar, eru þau Ingimundur, Margrét og börn skráð í hús nr. 51 þar sem heitir „Akureyri, áður Eyjafjarðar höndlunarstaður“  árið 1845. Hvort hér sé um að ræða núverandi Aðalstræti 44, sem þá hafði fengið nýtt númer, en endurheimt númerið frá 1840 síðar, er ómögulegt að segja. Sú tilgáta, að Ingimundur hafi reist Aðalstræti 44 um 1840 og reist sér ný hús síðar á næstu lóð sunnan við, gæti þannig verið hæpin. Raunar er jafnvel talið að Aðalstræti 44 hafi verið reist nærri 1854-57 af Bjarna Gunnarssen eða Kristjáni Tómassyni.  Fimm árum síðar er Ingimundur og fjölskylda búsett í húsi númer 62. Þar er væntanlega um að ræða húsið sem Ingimundur reisti ári fyrr. Í grein undirritaðs um Aðalstræti 44 kom fram, að Friðbjarnarhús hafi verið reist upp úr smiðju en það mun vera rangt: Það var íbúðarhús Ingimundar, ekki smiðjan, sem síðar varð Friðbjarnarhús. Leiðréttist það hér með.  Upprunalega hefur húsið líkast ekki verið óáþekkt t.d. Aðalstræti 44 og Aðalstræti 62 en vitað er, að það var smærra að grunnfleti og risið væntanlega brattara. Árið 1851 keypti Steinn Kristjánsson, járnsmiður og bóndi á Geirhildargörðum í Öxnadal, nýleg hús Ingimundar Eiríkssonar. Um var að ræða íbúðarhús, smiðju og fjós úr torfi. Íbúðarhúsið virðist hafa verið byggt úr torfi að hluta. Löngum var raunar talið að húsið væri byggt árið 1856 (sbr. Hjörleifur Stefánsson 1986:92).  

Friðbjarnarhús er einlyft, portbyggt timburhús með háu risi og stendur á steingrunni. Kjallari er undir hluta hússins, nánar tiltekið norðurhlutanum. Á húsinu er stór miðjukvistur sem nær þvert yfir þekju hússins og stendur hann umtalsvert hærra en mænir þess. Á bakhlið hússins, nánar tiltekið norðvestanmegin, er einlyft viðbygging með einhalla, aflíðandi þaki og er bakhlið hennar að einhverju leyti grjóthlaðin. Sexrúðupóstar eru í gluggum, bárujárn á þaki og listasúð á veggjum. Grunnflötur hússins er 11,18x5,02m en viðbygging er 6,12x3,96m.  

Þann 18. júní 1859 heimilaði hin tiltölulega nýstofnaða (2 ára) bygginganefnd Steini Kristjánssyni að rífa eldhús úr torfi og skipta út torfveggjum fyrir timburveggi. Eða eins og segir orðrétt í bókun byggingarnefndar: Frá tómthúsmanni Steini Kristjánssyni dags. 13. þ.m. hvar hann lætur í ljós, að hann vilji rífa eldhús sem stendur á bak við eða fyrir vestan íbúðarhúsið og vill hann, eptir því sem hann hefur ýtarlega skýrt frá taka burtu tvo torfveggi frá húsinu og byggja þá aptur úr timbri, nefnilega vegginn milli húsanna  sem og byggja eldstó og reykháf úr tígulsteini (Bygg. nefnd. Ak. 1859: nr.11).  Af þessu má ráða, að stafnar íbúðarhússins hafi upprunalega verið torfveggir og sambyggt húsinu eldhús úr torfi að vestan. Enda þótt ekki sé minnst á það í þessari bókun mun Steinn hafa lengt hús sitt til norðurs. Mögulega hefur sú framkvæmd verið „innifalin“ í niðurrifi eldhússins vestan við. Ekki er getið neinna mála á húsinu fyrir eða eftir breytingar en höfundi þykir óskaplega freistandi að áætla, að nyrstu tveir gluggarnir og beint strik niður af norðurenda kvistsins (sem líklega kom þó löngu síðar) marki nokkurn veginn skil upprunalegs húss og viðbyggingar frá 1859. Gengur þá út frá því, að útidyr séu á upprunalegum stað og hafi verið nokkurn veginn fyrir miðju hússins í upphafi.  

Steinn og kona hans, Guðný Kráksdóttir, sem var Skagfirðingur, uppalin á Keldulandi í Silfrastaðasókn, áttu hér heima alla sína tíð frá því þau fluttust hingað árið 1851. Síðustu áratugina voru þau í skjóli sonar síns, Friðbjarnar bóksala og bókbindara, og tengdadóttur Guðnýjar Jónsdóttur, yfirsetukonu. Guðný Kráksdóttir lést 1887 en Steinn Kristjánsson árið 1896. Friðbjörn Steinsson var sem fyrr segir bóksali og bókbindari en einnig mjög ötull við ýmis embættis- og félagsstörf. Hann sat í bæjarstjórn Akureyrar áratugum saman og sat lengi í bygginganefnd, var bókavörður Amtsbókasafnsins og meðal stofnenda handiðnaðarmannafélagsins, framfarafélagsins, jarðræktarfélagsins, iðnaðarmannafélagsins, auk þess var hann sóknarnefndarmaður og meðhjálpari (sbr. Sigurþór Sigurðsson 2005:19). Það sem e.t.v. hefur haldið nafni Friðbjarnar Steinssonar á lofti framar öðru er stofnun fyrstu I.O.G.T. Goodtemplara stúkunnar, stúku nr. 1, í ársbyrjun 1884. Fór stofnfundurinn fram hér, á heimili Friðbjarnar, nánar tiltekið í kvistinum.  

Ekki mun húsið hafa fengið núverandi útlit með breytingunum 1859 heldur mun risið hafa verið hækkað upp (byggt undir það port) og kvisturinn mikli verið gerður síðar. Hvenær þær breytingar voru gerðar og/eða hvort þær voru gerðar samtímis virðist ekki liggja fyrir. Þá er viðbygging norðvestan á húsinu einnig síðari tíma viðbót. Nafn Steins kemur aðeins einu sinni fyrir í bókunum Bygginganefndar og það er framangreind framkvæmd árið 1859 og ekki er heldur að sjá neinar bókanir hjá bygginganefnd þar sem Friðbjarnar er getið, varðandi breytingar á húsi hans. Það gerðist einstöku sinnum, að eiginkonur húsráðenda ættu samskipti við bygginganefnd vegna framkvæmda. Í örfáum tilvikum, við vinnslu þessara greina hefur höfundur ekki fundið  byggingaleyfi til handa þeim, sem vitað er að áttu eða byggðu húsin, en síðar fundið bygginga- eða framkvæmdaleyfi skrifuð á eiginkonur viðkomandi. En hvorug þeirra nafna og tendgamæðgna, Guðnýjar Kráksdóttur og Guðnýjar Jónsdóttur er nefnd hjá bygginganefndinni. Því er ekki ljóst nákvæmlega hvenær þessar breytingar voru gerðar. Það liggur hins vegar fyrir, að núverandi útlit, portbyggt ris, kvist og viðbyggingu hefur húsið fengið  árið 1916, þegar því er lýst í skýrslu Brunabótafélagsins. Ef höfundur ætti að giska á eitthvert líklegt tímabil hvað þessar breytingar varðar má nefna, að á árunum 1880-90 fóru portbyggð ris mjög að tíðkast á timburhúsum og um svipað leyti voru byggðir miklir kvistir t.d. á Aðalstræti 66 (1880) og Aðalstræti 42 (1890). Þeir eru þó frábrugðnir kvistinum á Friðbjarnarhúsi að því leyti, að þeir skaga út fyrir húshliðina og eru í raun nokkurs konar viðbyggingar. Í grein frá 1961 um stofnun Góðtemplarareglunnar, er fullyrt, að stofnfundur Góðtemplareglunnar árið 1884 hafi farið fram í kvistinum (sbr. án höf 1961:7). Þar sem sá fundur fór fram í blábyrjun þess árs, 10. janúar, hefur kvisturinn verið reistur í síðasta lagi sumarið eða haustið 1883.  

Í brunabótamati árið 1916 er húsinu lýst sem einlyftu timburhúsi með kvisti og háu risi, timburklætt með járnklæddu þaki. „Á gólfi“ þ.e.a.s neðri hæð voru þrjár stofur og forstofa að framanverðu en eitt herbergi og gangur að aftanverðu. Á lofti voru þrjú íbúðarherbergi og gangur. Á bakhlið var sagt vera áfast geymsluhús með skúr á bakvið og þar eldhús og þrjú geymslupláss (sbr. Brunabótafélag Íslands 1916: nr.27). Árið 1916 stóð einnig annað íbúðarhús á baklóðinni og smiðja, en þau hús eru nú löngu horfin.  

Friðbjörn Steinsson lést árið 1918, áttræður að aldri. Eftir lát hans eignaðist Guðný, ekkja hans, húsið en árið 1922 er Jón Jónatansson á Öngulsstöðum orðinn eigandi hússins. Guðný átti þó heima hér til dánardægurs, en hún lést í október 1926, tæplega 93 ára að aldri. Á þessum árum virðist húsið, samkvæmt manntölum skiptast í a.m.k. fjögur íbúðarrými, og oft 15-20 manns, 3-4 fjölskyldur búsettar hér samtímis. Árið 1929 er Sigurður nokkur Halldórsson, daglaunamaður skráður fæddur, í apríl 1898 í Brekkukoti í Sveinsstaðahreppi, á meðal leigjenda í Aðalstræti 46. Hann er hér búsettur ásamt móður sinni, Sólveigu Guðmundsdóttur, Einari Halldórssyni bróður sínum og sjö ára tökubarni, Steingerði Theódórsdóttir, sem fædd var á Uppsölum í Öngulsstaðahreppi.  Fimm árum síðar, eða 1934, er Sigurður orðinn eigandi hússins en frá 1942 er húsið skráð eign Björns Halldórssonar. Fjölskylda þessi átti þó heima hér áfram, Sólveig Guðmundsdóttir, Halldór Hjálmarsson, bræðurnir Hafsteinn og Sigurður ásamt tökubarninu Steingerði. Greinarhöfundur gat ekki séð, að umræddur Björn Halldórsson, sem ekki er skráður til heimilis hér væri einn barna Sólveigar og Halldórs. Það er einnig athyglisvert, að árið 1944 hafa enn orðið eigendaskipti, en Sigurður Halldórsson er hér enn búsettur ásamt fjölskyldunni, væntanlega sem leigjandi. Hafsteinn er þá ekki búsettur hér. Sá sem eignaðist húsið árið 1944 hét Matthías Matthíasson. Tveimur árum síðar eignast Hafsteinn Halldórsson húsið og árið 1947 er hann fluttur hér inn. Árið 1954 flyst Hafsteinn Halldórsson til Reykjavíkur og þá mun Júlíus Halldórsson hafa eignast húsið (sbr. Hjörleifur Stefánsson 1986:91). Og þrátt fyrir föðurnafnið var Júlíus heldur ekki bróðir Hafsteins og Sigurðar. (Ath. höfundur lagðist ekki í ítarlegar ættfræðirannsóknir en gat eftir því sem hann komst næst ekki annað séð, en að synir Halldórs Hjálmarssonar og Sólveigar Guðmundsdóttur, hafi aðeins verið fjórir; Sigurður, Hafsteinn, Einar og Guðmundur).  Þess ber að geta, að í Húsakönnun Hjörleifs (1986:91) eru mun fleiri nefndir sem eigendur hússins, m.a. Guðmundur Guðmundsson og Jónas Kráksson (mágur Steins Kristjánssonar). Þar gæti verið, að húsið hafi einhvern tíma skipst í nokkra eignarhluta eða bakhús, sem löngum stóðu á lóðinni, eigi þar hlut að máli.  

Árið 1961, nánar tiltekið þann 25. september, festu Góðtemplarar kaup á húsinu með það að augnamiði, að gera það að safni. Gefum ónefndum blaðamanni Einingar, málgagni templara þann 1. desember 1961, orðið:  Góðtemplurum var það merkisviðburður að hinn 25. sept. sl. gekk góðtemplarareglan frá kaupum á Friðbjarnarhúsi, Aðalstræti 46, Akureyri. í þessu húsi var stofnuð fyrsta stúkan á íslandi, st. ísafold nr. 1, 10. jan. 1884. Húsið minnir því á merkisviðburð og dýrmætar minningar eru tengdar því. Sunnudaginn 15. okt. sl. blakti góðtemplarafáninn fyrir hlýjum sunnanvindi við Friðbjarnarhús. Þar var saman komið framkvæmdaráð stúknanna á Akureyri með blaðamönnum og fréttaritara útvarps. Setið var um stund við rausnarlega búið kaffiborð, sem nokkrar stúkusystur höfðu búið í kvistherberginu, þar sem stofnuð var stúkan ísafold fyrir tæpum 78 árum. Formaður framkvæmdaráðs, Jón Kristinsson bauð gesti velkomna og drap nokkuð á ýmsa þætti í störfum Reglunnar fyrr og síðar. Minnti á, að hugsjón góðtemplara- reglunnar átti snemma hljómgrunn í sál þjóðarinnar og að ýmsir mikilhæfir áhrifa- menn hafa sótt fram undir merkjum hennar bæði fyrr og nú. Þræðirnir frá litla kvistherberginu, sem áður var dagstofa Friðbjarnar Steinssonar, bóksala og bæjarfulltrúa — hins trausta brautryðjanda og þrautseiga baráttumanns — liggja nú víðs vegar um landið.[…] Húsi Friðbjarnar þarf að sýna allan sóma, sagði ræðumaður að lokum, svo að það geti verið bæjarprýði, og það skal jafnan vera lýsandi tákn og minnisvarði, er hvetji alla ísl. góðtemplara til samstarfs og sóknar að settu marki. (Án. höf. 1961:7).  Fáeinum árum síðar hófust endurbætur á húsinu en umsjón með þeim hafði hinn valinkunni hagleiksmaður og Innbæingur, Sverrir Hermannsson. Var húsið með þeim fyrstu, þar sem Sverrir kom að endurgerð, en hann varð síðar annálaður fyrir störf sín við endurbyggingu gamalla timburhúsa. Árið 1977 var húsið friðlýst í A-flokki en þar var um að ræða nokkurs konar alfriðun (B-flokkur tók til ytra byrði húsa), eftir þjóðminjalögum frá 1969. Árið 1990 var friðlýsing hússins að heita má ítrekað, þegar það var friðlýst samkvæmt aldursákvæði laga frá 1989. Húsið var allar götur frá 1961 minjasafn Góðtemplara. Á árunum 2003-2009 stóð reglan fyrir umfangsmiklum endurbótum á húsinu, eftir teikningum Finns Birgissonar  

Þann 28. október 2009 tók sá sem þetta ritar saman stuttan pistil um Friðbjarnarhús undir yfirskriftinni „Hús dagsins“, hér á þessum vettvangi. Svo skemmtilega vildi til, að daginn eftir kom fram í Svæðisútvarpi Norðurlands, sem þá var og hét, að Góðtemplarareglan hygðist afhenda Akureyrarbæ, Friðbjarnarhús, og skyldi það vera í umsjón Minjasafnsins. Hefur húsið verið í umsjón Minjasafnsins æ síðan en skömmu eftir að Akureyrarbæ áskotnaðist húsið fékk annað safn þar inni; leikfangasafn Guðbjargar Ringsted. Var það í júlí 2010, sem Guðbjörg opnaði dyr Friðbjarnarhúss fyrir almenningi til að berja augum einstakt safn hennar, af leikföngum, sem hún hafði safnað áratugum saman. Og nú hefur Friðbjarnarhús unnið sér sess í hugum bæjarbúa sem “leikfangasafnið”. En það eru ekki einungis leikföng sem eiga skjól í hinu geðþekka húsi sem reykvíski járnsmiðurinn Ingimundur Eiríksson byggði fyrir nærri 180 árum, því eftir sem áður er þar minjasýning á munum Góðtemplara. Sýninguna á munum templara er að finna á rishæðinni.  

Það þarf vart að fjölyrða um það, hvað Friðbjarnarhús, sem er í sérlega góðri hirðu, er til mikillar prýði í umhverfinu en það stendur líka skemmtilega, nokkuð hátt á barðbrún götunnar og er sérlega áberandi. Lóð hússins er afar víðlend, sögð 4050 fermetrar í Húsakönnun Hjörleifs og er hún vel gróin og prýdd ýmsum trjágróðri. Neðsti hluti lóðarinnar er stallaður og stendur húsið á öðrum stallinum. Á neðri stalli stendur forláta ljósastaur, sem mun vera frá 1896 og sá eini sinni tegundar á Akureyri (sbr. Hjörleifur Stefánss 1986:91). Kúpullinn á staurnum er þó næsta nýlegur, en hann hefur prýtt staurinn frá því um eða fyrir 2000.  Efri hluti hinna víðlendu lóða, eða jafnvel landareigna, við Aðalstræti er svo að heita má einn samfelldur skógur og er lóð Friðbjarnarhúss þar engin undantekning.  

Meðfylgjandi myndir eru teknar í einmuna vetrarblíðu þann 16. febrúar 2025, en einnig fylgir með sumarmynd sem undirritaður tók 15. ágúst 2009. Meðfylgjandi eru einnig myndir af söfnum Friðbjarnarhúss teknar 10. júlí 2011 og 13. júní 2022. 

 

 

 

 

 

 

Heimildir 

Án höfundar. 1961. Góðtemplararegla kaupir Friðbjarnarhús. Í Einingu (ritstj. Pétur Sigurðsson) 12. tbl. 19. árg. 1.desember. 

Bygginganefnd Akureyrar.  Fundargerðir 1857-1902. Fundur nr. 11, 18. júní 1859. Óprentað, óútgefið; varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vef safnsins: Gjörðabækur Akureyrarbæjar | Héraðsskjalasafnið á Akureyri 

Brunabótafjelag Íslands. 1917. Virðingabók Brunabótafélags Íslands, Akureyrarumboð 1916-1917 . Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri, aðgengilegt á vef safnsins:  https://issuu.com/heradsskjalasafnakureyri/docs/f117_1_virdingabok_1916_1917?fr=sY2VhYTQzODI5ODU  

Hjörleifur Stefánsson. 1986. Akureyri: Fjaran og Innbærinn byggingarsaga. Reykjavík: Torfusamtökin.  

Hjörleifur Stefánsson, Hanna Rósa Sveinsdóttir. 2012. Húsakönnun- Fjaran og Innbærinn. 

Sigurþór Sigurðsson.  Bókbindarar á Akureyri 1. hluti. Í tímaritinu Prentarinn  2.tbl. 25. árg.