Hús dagsins: Leifshús

Á bæjum tveimur, yst í Svalbarðstrandarhreppi, eða skammt frá þar sem þjóðvegurinn sveigir áleiðis upp á Víkurskarð, má sjá tvö tæplega aldargömul steinhús, ámóta að gerð. Helsta sérkenni þessara húsa er nokkuð sérstæð þakgerð; bogadregin risþök sem lýsa mætti sem kúptum að neðan en uppmjóum efst. Annað þessara húsa er í Garðsvík en hitt í Leifshúsum, um hálfum öðrum kílómetra sunnar.  

Leifshús standa, sem fyrr segir, utarlega eða norðarlega á Svalbarðsströnd, um þrjá kílómetra norður af Svalbarðseyri. Bærinn stendur á aflíðandi undirlendi, h.u.b. beint neðan Þórisstaðaskarðs.  Þórisstaðir, sem skarðið er kennt við, standa aðeins um 200 metrum vestar og neðar. Eru bæirnir gegnt hvor öðrum við þjóðveginn líkt og hús við götu og standa Leifshús ofan og austan þjóðvegar. Frá miðbæ Akureyrar að hlaðinu í Leifshúsum eru um 15 kílómetrar, heimreiðin frá þjóðveginum er um 170 metrar.  

Íbúðarhúsið í Leifshúsum er einlyft steinhús með háu risi, á háum kjallara. Risþakið er með nokkuð sérstöku lagi, nokkurs konar bogadregið, lauklaga mansardris (sjá teikningu). Miðjukvistir, með sama þaklagi eru á þekju hússins en þær hliðar eru mót norðri og suðri, þar eð húsið snýr stöfnum austur-vestur. Margskiptir póstar, 6 og 9 rúðu eru í gluggum hússins, veggir múrhúðaðir og bárujárn á þaki. Grunnflötur hússins er um 10x8 metrar (ónákvæm mæling af map.is). 

Leifshús eru forn jörð, hjáleiga úr Þórisstöðum og var stundum talinn hluti jarðarinnar og þær metnar saman. Árið 1712 voru jarðirnar metnar saman 50 hundruð (forn mælieining á verðmæti jarða) og hvor um sig töldust jafnar að verði (25 hundruð).  Varðveist hafa landamerkjalýsingar vegna sölu jarðarinnar Þórisstaða, frá síðari hluta 15. aldar en þar er Leifshúsa ekki getið sérstaklega. Ekki heldur þegar Þórisstaðajörðin gengur kaupum og sölum næstu tvær aldirnar eða svo (sbr. Sædís Gunnarsdóttir 2005:97). Það segir þó ekkert um hvort jörðin var komin til eða ekki, en seint á 17. öld, eða 1690 fór jörðin Sveinshús, sem einnig var undir Þórisstöðum, í eyði og rann þá inn í Leifshús. Ekki löngu síðar fóru þó Leifshús í eyði, því jörðin er í eyði 1703 og 1712 þegar manntal og jarðabók voru unnin. Árið 1712 voru Leifshús eign Guðmundar Sigurðssonar, sýslumanns á Álftanesi, hálfri öld síðar telst jörðin konungseign en síðar kaupir hana Árni ríki Hallgrímsson (1719-1789) í Sigluvík. Segir svo í Svalbarðsstrandarbók: „Líklega hefur sr. Sigurður á Hálsi  fengið hana [jörðina] eftir móður sína [ekkju Árna ríka]. Hann dó 1849. Baldvin Baldvinsson keypti jörðina 1874, af erfingjum sr. Þorsteins Pálssonar á Hálsi. Síðan hafa ábúendur átt jörðina“ (Júlíus Jóhannesson 1964:93).

Víkjum þá að ábúendum og eigendum Leifshúsa á þriðja áratug 20. aldar.  Valdemar Grímsson og Jónína Björg Jónsdóttir eru ábúendur hér á árabilinu 1907 til 1925. Hingað fluttust þau frá Garðsvík. Það ár tóku synir þeirra, Halldór Kristinn og Sigurjón, við búskapnum og var þá tvíbýlt á jörðinni. Halldór var kvæntur Katrínu Guðmundsdóttur frá Furufirði í Hornströndum en Sigurjón var kvæntur Aðalheiði Níelsdóttur frá Halllandi.  Halldór og Sigurjón voru fæddir í Garðsvík (sbr. Ragnar Jóhannesson 2005:118). Væntanlega hafa þeir bræður farið að huga að endurnýjun húsakosts jarðarinnar. Á þessum tíma, fyrir réttri öld, var steinsteypan að hefja innreið sína í sveitir landsins þar sem hún tók við af torfbæjunum. Árið 1926 reisti frændi þeirra og nágranni í Garðsvík, Gestur Halldórsson einmitt myndarlegt steinhús. Í Garðsvík voru raunar hæg heimatökin, þar sem bróðir bóndans, Halldór Kristinn Halldórsson var nýlega kominn heim úr námi í byggingafræði í Þýskalandi. Og það var svo árið 1927 að þeir Halldór og Sigurjón Valdemarssynir reistu steinhús í Leifshúsum, mjög áþekkt því sem frændi þeirra reisti í Garðsvík. Hvernig voru þeir Garðsvíkur- og Leifshúsabændur skyldir? Jú, pabbi þeirra Leifshúsabræðra og Gestur í Garðsvík voru bræðrasynir, Halldór Jóhannesson var faðir Gests og bróðir hans, Grímur Jóhannesson, var föðurafi Halldórs og Sigurjóns í Leifshúsum.

Greinarhöfundur veit ekki til þess, að upprunalegar teikningar, hvorki af Garðsvíkur - né Leifshúsahúsinu hafi varðveist, þær eru alltént ekki aðgengilegar á gagnagrunni map.is. En ljóst má vera, að ytra byrði þeirra er gert eftir mjög svipaðri teikningu eða hreinlega útfærslur af sömu teikningu. Helsta sérkenni húsanna er vitaskuld hið sérstæða þaklag; kúpt mansardris með yddum toppi, lag sem minnir á rótarávöxt, t.d. lauk eða næpu. Gluggasetning er þó nokkuð frábrugðin, gluggar rishæðar eru nokkuð breiðari á Garðsvíkurhúsinu og kvistirnir á Leifshúsum eru örlítið smærri. Þá er sá munur á húsunum, að þau snúa hornrétt hvort á annað, það er, stafnar Garðsvíkur snúa norður-suður en Leifshúsahúsið snýr austur-vestur. Þá er einnig sá munur, að inngöngudyr á Garðsvíkurhúsinu eru á framhlið en í Leifshúsum er inngangur á vesturstafni. Þannig eiga húsin það sameiginlegt, að inngöngudyr eru að vestanverðu.  Hér er gengið út frá þeirri kenningu, með öllum hugsanlegum fyrirvörum, að sömu hönnuðir og byggingarmeistarar séu á bakvið þessi hús, þ.e. Garðsvík og Leifshús. Vitað er um fjögur íbúðarhús með þessu lagi í sveitum á Norðurlandi. Á Skútustöðum við Mývatn, Krossum á Árskógsströnd og svo hér í Leifshúsum og Garðsvík á Svalbarðsströnd. Hönnuður þessara húsa er talinn vera Halldór Halldórsson frá Garðsvík og verður það að teljast mjög líklegt. Greinarhöfundi er ekki kunnugt um tengingu Halldórs við Skútustaði en í Garðsvík bjó bróðir hans, frændur hans hér í Leifshúsum og tengdaforeldrar á Krossum. Í bókinni Eyðibýli á Íslandi er hins vegar sagt talið, að Jóhann Franklín hafi hannað Garðsvíkurhúsið (sbr. Axel Kaaber, Bergþóra Góa Kvaran, Birkir Ingibjartsson, Hildur Guðmundsdóttir, Olga Árnadóttir, Sólveig Guðmundsdóttir Beck, Steinunn Eik Egilsdóttir og Þuríður Elísa Harðardóttir. 2012: 96). Greinarhöfundi þykir freistandi að álykta, að  jafnvel hafi verið um að ræða eitthvert samstarf þeirra Jóhanns og Halldórs. Jóhann Franklín hafði í rúman áratug helgað sig „steinsteypuvæðingu“ sveita landsins og bjó yfir töluverðri reynslu í þeim efnum en Halldór frá Garðsvík var nýlega útskrifaður í faginu. Hefur þá sá síðarnefndi e.t.v. notið handleiðslu hins fyrrnefnda. Hvor þeirra hélt á blýantinum eða sagði fyrir um skipulag eða skrifaði undir teikningarnar er e.t.v. ekki aðalatriði en rétt skal auðvitað vera rétt, eða eins nálægt því og komist verður. Áfast íbúðarhúsinu í Leifshúsum, norðanmegin, og líklegast byggt á sama tíma eða mjög fljótlega eftir byggingu hússins, var fjós og hlaða.  Þau hafa nú verið rifin en sjást á meðfylgjandi myndum frá 2019.

Halldór Kristinn og Katrín bjuggu hér til ársins 1936 en þá fluttist hingað þau Sveinbjörn Níelsson. Sveinbjörn var bróðir Aðalheiðar og mágur Sigurjóns, sem hér bjuggu áfram um árabil. Í upphafi 7. áratugs 20. aldar, þegar byggðum og búi S-Þingeyinga voru gerð skil á bók voru Sigurjón Valdemarsson og Aðalheiður Níelsdóttir eigendur hér og ábúendur ásamt þeim Ástu Sigurjónsdóttur og Stefáni Júlíussyni. Enn var því tvíbýlt og um „fjölskyldutvíbýli“ að ræða, því Ásta var dóttir þeirra Sigurjóns og Aðalheiðar. Árið 1963 standa á jörðinni Leifshúsum; íbúðarhúsið, sem hér er til umfjöllunar og er það sagt 62 fermetrar (væntanlega um að ræða grunnflöt), tvær íbúðarhæðir og kjallari. Áfast íbúðarhúsinu er gamalt fjós, sem þá þjónaði sem vélageymsla og verkstæði. Þær byggingar hafa væntanlega lokið upprunalega hlutverki sínu árið 1956, þegar hér var reist fjós fyrir 32 gripi. Um svipað leyti risu 1000 rúmmetra þurrheyshlaða og 300 hesta votheysturn í Leifshúsum. Húsakosturinn nýtur rafmagns frá Laxárvirkjun. Þá standa hér fjárhús, sem einfaldlega eru sögð „gömul“. Á jörðinni er 20 hektara tún, sem gefa 1000 hesta af töðu, 3 hektarar af garðlöndum, sem gefa 330 tunnur af kartöflum. Tuttugu og einn nautgripur, 98 kindur og 2 hross nýta gæði Leifshúsajarðar þegar þessi samantekt var gerð, árið 1960 (sbr. Haukur Ingjaldsson, Jón Sigurðsson og Steingrímur Baldvinsson 1963:146).

Um svipað leyti og þessi skráning var gerð, eða árið 1961, tók Árni Valdemar, sonur Sigurjóns og Aðalheiðar, og kona hans Þóranna Sólbjörg Björgvinsdóttir frá Neðri- Rauðalæk í Glæsibæjarhreppi við býlinu. Þau eru hér ábúendur árið 1985, þegar þingeyskar byggðir voru skrásettar í ritverki. Árni og Þóranna hafa greinilega ráðist í ýmsa uppbyggingu á þessum aldarfjórðungi, því við húsakostinn, sem talinn var upp 1963, hafði bæst við fjárhús fyrir 200 fjár (1968), 40 fermetra mjólkurhús (1974) og 1000 rúmmetra viðbót við hlöðu (1977). Enn var hins vegar búið í íbúðarhúsinu frá 1927. Áhöfn Leifshúsa árið 1985 taldi 35 kýr, 12 ungneyti, 145 kindur, 5 hesta og 20 hænur, tún voru 39 hektarar og garðlönd 0,86 hektarar (sbr. Helgi Jónasson, Jóhanna Á. Steingrímsdóttir og Erlingur Arnórsson 1986: 44).  Þess má geta, fyrir þá sem gaman hafa að reikningi, að 0,86 hektarar jafngilda 8600 fermetrum. Í einum ferkílómetra eru svo 100 hektarar.

Hefðbundnum búskap lauk í Leifshúsum árin 2004 og 2005, þegar mjólkurframleiðslu og búfjárhaldi var hætt. Árið 2005 er Þóranna Salbjörg eigandi og ábúandi, en Árni Valdemar lést árið 1999. Tún Leifshúsa, sem þá töldu 40 hektara jarðarinnar voru þá leigð til slægna, væntanlega nágrannabýlum (sbr. Ragnar Jóhannesson 2005: 118). En það var nú aldeilis ekki svo, að Leifshús, færu í eyði, þó búskap væri hætt. Um 2015 eignuðust ábúendur Þórisstaða, þau Stefán Tryggvason og Inga Margrét Árnadóttir, Leifshús. Þau höfðu um árabil rekið ferðaþjónustu á Þórisstöðum. Á síðustu árum hefur Stefán staðið fyrir einstakri uppbyggingu, m.a. gistiaðstöðu og samkomusalar í húsakosti Leifshúsa. Það er kannski ekki einstakt, að byggja upp slíka aðstöðu en Stefán hefur innréttað hlöðuna með m.a. timbri úr fjárhúsum og ýmsum efniviði, sem til hefur fallið. Nýtnin og sjálfbærnin er þannig í fyrirrúmi.

Íbúðarhúsið í Leifshúsum er til mikillar prýði og sérlegt kennileiti í hinni blómlegu sveit á Svalbarðsströnd. Það hefur hlotið fyrirtaks viðhald og hefur nýlega fengið yfirhalningu (nýlegir gluggar og þakjárn virðist nýlegt) og er því í mjög góðu standi. Því miður munar aðeins fjórum árum, að húsið, sem byggt er 1927 hefði hlotið aldursfriðun (eftir 2023 miðast aldursfriðun við byggingarárið 1923). En húsið hlýtur að hafa eitthvert varðveislugildi, þó ekki væri nema fyrir hina sérstæðu þakgerð. Meðfylgjandi myndir af Leifshúsum eru teknar 1. des. 2019 og 31. júlí 2023. Myndin sem sýnir Leifshús og nágrenni, horft út Eyjafjörð í átt til Hríseyjar, er tekin 27. júní 2025.

 

Heimildir: 

Axel Kaaber, Bergþóra Góa Kvaran, Birkir Ingibjartsson, Hildur Guðmundsdóttir, Olga Árnadóttir, Sólveig Guðmundsdóttir Beck, Steinunn Eik Egilsdóttir og Þuríður Elísa Harðardóttir. 2012. Eyðibýli á Íslandi. Rannsókn á eyðibýlum og yfirgefnum húsum í Norður- Þingeyjarsýslu, Suður-Þingeyjarsýslu og Eyjafjarðarsýslu. Reykjavík: Eyðibýli – áhugamannafélag.  

Haukur Ingjaldsson, Jón Sigurðsson og Steingrímur Baldvinsson. 1963. Byggðir og bú; Aldarminning Búnaðarsamtaka Suður-Þingeyinga í máli myndum. Búnaðarsamband Suður – Þingeyjarsýslu. 

Helgi Jónasson, Jóhanna Á. Steingrímsdóttir og Erlingur Arnórsson. 1986. Byggðir og bú Suður-Þingeyinga 1985. Búnaðarsamband Suður-Þingeyjarsýslu. 

Júlíus Jóhannesson. 1964. Svalbarðsstrandarbók. Svalbarðsstrandarhreppur gaf út.

Ragnar Þorsteinsson. Byggðir og bú Suður-Þingeyinga 2005. Búnaðarsamband Suður – Þingeyinga.  

Sædís Gunnarsdóttir. 2005. Fornleifar í Svalbarðsstrandarhreppi. Reykjavík: Fornleifastofnun Íslands. Pdf-skjal á slóðinni: https://skraning.minjastofnun.is/Verkefni_1303.pdf

Ýmsar upplýsingar af islendingabok.is, manntal.is, herak.is og timarit.is

Hús dagsins: Garðsvík; gamla íbúðarhúsið

Laugardagskvöldið þann 4. mars árið 2000 var sá sem þetta ritar staddur í Sambyggingunni við Gránufélagsgötu. Erindið var að innheimta áskriftargjald fyrir dagblaðið DV. Sérlega er það minnisstætt, að á augnablikinu sem dyrnar voru opnaðar, hófst lag í útvarpinu, „Hvert er farið blómið blátt“, í flutningi Ellýjar Vilhjálms og Ragnars Bjarnasonar. Lagið var kunnuglegt en það er erlent lag,„Where have all the flowers gone“ á frummálinu og hafði greinarhöfundur setið nokkrar kvöldvökur í skátaútilegum þar sem það var sungið.  Þetta augnablik var í fyrsta sinn, sem greinarhöfundur heyrði útsetningu þessa lags á íslensku. Hvernig í ósköpunum, tengist þessi formáli og þessar endurminningar greinarhöfundar, umfjöllunarefninu? Í raun ekki nokkurn skapaðan hlut en þannig er mál með vexti, að rúmum tveimur áratugum eftir þessi viðskipti undir ljúfum tónum, í Sambyggingunni, komst greinarhöfundur að því, að þennan sama dag, 4. mars 2000, voru liðin nákvæmlega 100 ár frá því að hönnuður Sambyggingarinnar fæddist. Sá hét Halldór Halldórsson og var fæddur og uppalinn í Garðsvík á Svalbarðsströnd. Og þar ber okkur niður nú.

Garðsvík stendur norðarlega í Svalbarðsstrandarhreppi, nyrsti bær hreppsins raunar, undir syðsta hluta Miðvíkurfjalls, sem hæst rís í Miðvíkurhnjúk, í aflíðandi en stuttri hlíð undir svokölluðu Felli.  Skammt ofan bæjarstæðisins taka við brattar skriður og hamraþil mikil, og kallast þar m.a. Efribrún og Neðribrún en einnig má finna örefnin Einisklöpp, Einisklapparbolli og Einbúi en síðasttöldu örnefnin eru nokkuð sunnar og mögulega nær Sveinbjarnargerði. Framangreind upptalning er fengið af kortavef map.is. (Nú ber þess að geta, að höfundur er lítt kunnugur í Svalbarðsstrandarhreppi svo verið gæti, að hann skripli eitthvað á örnefnaskötunni, og biðst fyrirfram velvirðingar á því).  Stendur Garðsvík rétt austan og ofan þjóðvegarins (heimreiðin innan við 100 metrar) um Svalbarðsströnd en neðan vegarins er marflatt og víðlent nes, Garðsvíkurnes. Frá Miðbæ Akureyrar að hlaðinu í Garðsvík eru um 16 kílómetrar.

Garðsvíkur mun fyrst getið í heimildum í Sturlungu og nefnist þar Gaddsvík en í jarðabók Árna Magnússonar er Garðsvíkurnafnið komið til sögunnar. Þegar þingeyskum byggðum voru gerð skil á bók árið 1963 kom eftirfarandi fram um Garðsvík: Árið 1796 flutti þangað Jónas Jónsson prests úr Fjörðum, hann átti skipið Breið, er hann hélt til Grímseyjar haust og vor. Fóstursonur hans var Jónas Bergmann er tók þar við búi 1827, fjárríkastur í hreppnum í seinni tíð, ræktaði kollótt fé. Árið 1857 tók Hildur Eiríksdóttir jörðina og bjó þar tvö ár, giftist þá Jóhannesi á Laxamýri. Árið 1861 komu þangað Grímur Jóhannesson og Sæunn Jónsdóttir frá Látrum. Halldór bróðir Gríms keypti jörðina og bjó þar, og eftir hann sonur hans, Gestur þar til 1944 (Haukur Ingjaldsson, Jón Sigurðsson og Steingrímur Baldvinsson 1963:149).

Halldór Jóhannesson, sem þarna er sagður kaupa jörðina af bróður sínum, en ekki getið hvenær, var fæddur á Kaðalsstöðum í Þönglabakkasókn árið 1842. Hann ól manninn framan af ævi á Látraströnd, vinnumaður á Látrum 1870 og bóndi á Grímsnesi á sömu strönd um árabil. Árið 1890 er hann kominn á Svalbarðsströnd og skráður húsmaður á Þórisstöðum. Þau Halldór Jóhannesson og kona hans, Guðrún Ingibjörg Bjarnadóttir frá Brennigerði í Skagafirði, hafa væntanlega komið að Garðsvík einhvern tíma á 10. áratug 19.  aldar, í tíð þeirra Valdimars Grímssonar og Jónínu Bjargar Jónsdóttur. Síðarnefndu hjónin voru hér eigendur og ábúendur á bilinu 1885 til 1902 (sbr. Ragnar Þorsteinsson 2005:125). Halldór og Guðrún eru skráð í húsmennsku hér í manntali 1901 en ári síðar hafa þau líkast til eignast jörðina en þau teljast hér ábúendur frá 1902. Tvíbýlt mun hafa verið á Garðsvík fyrstu áratugi 20. aldar en þar eru að jafnaði skráð tvenn hjón eða einstaklingar sem ábúendur fram til 1931 (sbr. Ragnar Þorsteinsson 2005:125). Halldór Jóhanneson lést árið 1914, en þremur árum síðar, 1917 tóku við búinu Gestur sonur hans, og kona hans Elín Ásgeirsdóttir frá Gautsstöðum.  Tæpum áratug síðar reis nýtt íbúðarhús á jörðinni. 

Gamla íbúðarhúsið í Garðsvík er einlyft steinhús með háu risi, á háum kjallara. Risþakið er með nokkuð sérstöku lagi, nokkurs konar bogadregið, lauklaga „mansard “ris. Miðjukvistir eru einnig á þekju hússins, sem snýr framhlið mót vestri. Einfaldir lóðréttir póstar með opnanlegum þverfögum eru í flestum gluggum. Húsið er múrhúðað og bárujárn er á þaki. Áfast húsinu að norðan eru útihús eða álíka byggingar en þess má geta, að gamla húsið er hluti þeirrar samstæðu og hefur nýst sem skepnuhús. Grunnflötur gamla íbúðarhússins er um 8x10m. Það sem helst einkennir gamla Garðsvíkurhúsið er hin sérstæða þakgerð. Hana er að finna á fjórum bæjarhúsum á Norðurlandi, nánar tiltekið á Skútustöðum við Mývatn, Krossum á Árskógsströnd og Leifshúsum og í Garðsvík. Hönnuður þessara húsa mun hafa verið Halldór Halldórsson (sbr. Ak.bær, Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson o.fl. 2015:18) en sá var einmitt héðan frá Garðsvík, sonur þeirra Halldórs Jóhannessonar og Guðrúnar Bjarnadóttur.

Þegar þau Gestur Halldórsson og Elín Ásgeirsdóttir hófu hér búskap hefur húsakosturinn væntanlega verið af torfi, sem tíðkast hafði öldum saman. En það var árið 1926 að þau byggðu nýtt veglegt steinhús á jörðinni, sem enn stendur, þó ekki hafi verið þar búseta manna í hálfa öld. Á sama tíma og húsið var byggt bjuggu á móti þeim þau Bergur Bergsson og Oddný Bjarnadóttir, en hún var móðursystir Gests. Það hafa verið hæg heimatökin fyrir ábúendur Garðsvíkur, að fá teikningar að nýju húsi. Árið 1924 lauk nefnilega bróðir Gests, Halldór Kristinn, námi í byggingafræði í Hildisheim í Þýskalandi. Ekki er ósennilegt, að ein af frumraunum hins nýútskrifaða byggingafræðings hafi verið íbúðarhús á heimaslóðum hans. Garðsvíkurhúsið er sem fyrr segir byggt 1926 og í janúar 1927 birtist eftirfarandi auglýsing í Degi: Teikningar að húsum geta menn fengið gerðar hjá mér undirrituðum og verður mig að hitta á Hótel Oddeyri: Á mánudögum kl. 1-6 e.m. og þriðjudögum 10. f.m.  – 2. e.m. alt til byrjunar marzmánaðar. Undir skrifar Halldór Halldórsson frá Garðsvík (1927:16). Kannski hafa ábúendur Leifshúsa, steinsnar sunnan Garðsvíkur, ráðið Halldór frá Garðsvík til húsateikninga um svipað leyti eða fyrr, því þar stendur mjög svipað hús að gerð sem byggt er árið 1927. Svo vill til, að handan Eyjafjarðar, nánar tiltekið á Krossum, stendur hús, reist á svipuðum tíma (1929) með sambærilegu lagi. Á þeim árum bjuggu á Krossum þau Ólafur Magnús Þorsteinsson og Ásta Sigurlaug Þorvaldsdóttir en þau voru einmitt tengdaforeldrar Halldórs frá Garðsvík.

(Greinarhöfund rekur reyndar minni til þess, að hafa heyrt annað nafn í samhengi við teikningar þessara húsa, man reyndar ekki hvert nafnið var. Mögulega hefur þar verið um að ræða byggingameistara eða byggingarstjóra. Hvort tveggja, Húsakönnun 2015 og myndatexti á vefsíðu Minjasafns Akureyrar, segja Halldór hafa teiknað þessi hús svo það hlýtur að teljast nokkuð áreiðanlegt. Augljós vensl Halldórs við a.m.k. þrjá þessara bæja hljóta einnig að vera nokkuð sterk rök. Í bókinni Eyðibýli á Íslandi er sagt talið, en ekki fullyrt vel að merkja, að Jóhann Franklín hafi teiknað húsið).

Af Halldóri er það að segja, að árið 1928 réðist hann til starfa sem byggingarfulltrúi Akureyrar og gengdi því starfi til ársins 1944, er hann hóf störf hjá Skipulagi Ríkis og bæja. Árið 1957 var hann skipaður framkvæmdastjóri Húsnæðismálastofnunar ríkisins og gegndi þeirri stöðu til æviloka, en hann lést 23. ágúst 1969. Hús, sem Halldór Halldórsson teiknaði skipta eflaust hundruðum, en mörg hús eftir hann eru t.d. á Oddeyri og neðri hluta Brekkunnar á Akureyri. Þeirra á meðal er eitt fyrsta skipulagða fjölbýlishús bæjarins, Gránufélagsgata 39-41 eða Sambyggingin. Þá teiknaði Halldór, Dalvíkurkirkju.

Sama ár og Halldór Halldórsson söðlaði um og fluttist suður til starfa hjá Skipulagi ríkis og bæja, 1944, fluttust Gestur bróðir hans og Elín Ásgeirsdóttir frá Garðsvík. Næstu ábúendur og eigendur voru þau Jón Bjarnason frá Grýtubakka og Ingibjörg Tryggvadóttir frá Gröf í Kaupangssveit. Þau voru búsett hér, þegar byggðum S-Þingeyjarsýslu voru gerð skil á prenti fyrsta sinnið. Þá var húsakosturinn sagður íbúðarhús 71 m²  (væntanlega aðeins grunnflötur), fjós fyrir 24 nautgripi, fjárhús fyrir 120 kindur, hlöður með súgþurrkun fyrir 1500 hesta og þess getið, að bærinn sé búinn Laxárrafmagni. Tún eru 24,3 hektarar, taða 1200 hestar og kartöflurækt gefur 125 tunnur (sbr. Haukur, Jón og Steingrímur 1963:149). Þau Jón og Ingibjörg bjuggu hér til ársins 1972 en næstu eigendur og ábúendur voru þau Jón Óskar Jensson og Rósa Hálfdánardóttir. Þau voru Vestfirðingar, hann frá Suðureyri en hún frá Þingeyri. Þau voru væntanlega síðustu íbúar gamla hússins, því árin 1975-76 reis af grunni nýtt og veglegt íbúðarhús í Garðsvík og skv. Eyðibýli á Íslandi  (sbr. Axel Kaaber, Bergþóra Góa Kvaran, Birkir Ingibjartsson, Hildur Guðmundsdóttir, Olga Árnadóttir, Sólveig Guðmundsdóttir Beck, Steinunn Eik Egilsdóttir og Þuríður Elísa Harðardóttir. 2012: 96) var síðast búið í húsinu árið 1975.

Árið 1985 var byggðum Suður Þingeyjarsýslu aftur gerð skil á prenti og þá eru búsett í Garðsvík þau Jens Jónsson og Sigrún Baldursdóttir og höfðu þau flust hingað fjórum árum fyrr. Þá eru túnin orðin 40 hektarar, áhöfnin 35 kýr, 16 ungneyti, 182 kindur og 6 hestar (sbr. Helgi Jónasson, Jóhanna Á. Steingrímsdóttir og Erlingur Arnórsson 1986:48). Árið 2005 stóðu á Garðsvíkurjörðinni eftirfarandi byggingar, auk íbúðarhúsanna: fjós og hlaða, byggð 1948, hlöður byggðar 1959 og 1990, blásarahús byggt 1978, alifuglahús byggt 1959 og vélageymsla byggð 1958. Tún voru 48 hektarar og áhöfnin taldi 16 holdakýr, 110 geldneyti, 58 kindur og, líkt og 20 árum fyrr, voru hér 6 hross (sbr. Ragnar Þorsteinsson 2005:125).

Eigandi og ábúandi árið 2005 var Bent Hansson en hann var sérlegur heimildamaður þegar rannsóknarhópur um eyðibýli skoðaði m.a. gamla Garðsvíkurhúsið sumarið 2011 og gaf afraksturinn út á bók. Í þeirri skrá segir, að innveggir hússins hafi fljótlega verið rifnir að mestu eftir að hlutverki þess sem íbúðarhúss lauk og því breytt í gripahús. Svo mun enn. Þó er hurðaumbúnaður til staðar, sem og raf- og pípulagnir. Þar er talið að höfundur hússins sé ekki Halldór Halldórsson heldur Jóhann Franklín. Hann var einmitt mjög ötull við hönnun og byggingu steinhúsa til sveita, byggði m.a. eitt fyrsta steinhús í sveit í Eyjafirði, á Munkaþverá. Kannski hefur hönnunin verið samvinnuverkefni þeirra Jóhanns og Halldórs en sá síðarnefndi var þá auðvitað nýútskrifaður en sá fyrrnefndi þrautreyndur í sínu fagi. En gefum eyðibýlahópnum síðustu orð þessarar umfjöllunar, um sérstöðu og varðveislugildi:

Varðveislugildi hússins liggur í sérstöku lagi þess. Leifshús, sem er næsti bær til suðurs, er eins hús. Dapurlegt er að sjá að Garðsvík hafi verið breytt í gripahús. Það hefur á sínum tíma verið vandasamt verk að byggja þak hússins sem er einkar fallegt ( Axel, Bergþóra Góa, Birkir, Hildur, Olga, Sólveig, Steinunn Eik og Þuríður Elísa 2012:96). 

Greinarhöfundur tekur undir þessi orð, að því undanskildu, að Leifshús eru ekki næsti bær sunnan við Garðsvík; Sveinbjarnargerði og Þórsmörk eru þar á milli. Gamla húsið í Garðsvík myndar, ásamt öðrum bæjarhúsum og nýja íbúðarhúsinu, sem er auðvitað allt annarrar gerðar, skemmtilega heild í fallegu umhverfi. Næst færum við okkur hálfan annan kílómetra til suðurs, að „frændhúsi“ Garðsvíkurhússins, í Leifshúsum. Meðfylgjandi myndir eru teknar 1. desember 2019 og 31. júlí 2023. 

Heimildir:  Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. 2015. Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun.  Pdf-útgáfa aðgengileg á slóðinni n-brekka-husakonnun-3-utg-150416-vefutg.pdf

Axel Kaaber, Bergþóra Góa Kvaran, Birkir Ingibjartsson, Hildur Guðmundsdóttir, Olga Árnadóttir, Sólveig Guðmundsdóttir Beck, Steinunn Eik Egilsdóttir og Þuríður Elísa Harðardóttir. 2012. Eyðibýli á Íslandi. Rannsókn á eyðibýlum og yfirgefnum húsum í Norður- Þingeyjarsýslu, Suður-Þingeyjarsýslu og Eyjafjarðarsýslu. Reykjavík: Eyðibýli – áhugamannafélag.

Halldór Halldórsson. 1927. Teikningar (auglýsing). Í Degi 22. janúar, 4. tbl. 10. árg.

Haukur Ingjaldsson, Jón Sigurðsson og Steingrímur Baldvinsson. 1963. Byggðir og bú; Aldarminning Búnaðarsamtaka Suður-Þingeyinga í máli myndum. Búnaðarsamband Suður – Þingeyjarsýslu.

Helgi Jónasson, Jóhanna Á. Steingrímsdóttir og Erlingur Arnórsson. 1986. Byggðir og bú Suður Þingeyinga 1985. Búnaðarsamband Suður – Þingeyjarsýslu.

Minjasafnið á Akureyri. Án árs. 35_h1-146.jpg. Myndatexti.  Sótt 4. júlí 2025 á slóðina 35_h1-146.jpg | Akureyri Museum

Ragnar Þorsteinsson. Byggðir og bú Suður-Þingeyinga 2005. Búnaðarsamband Suður – Þingeyinga.