Hús dagsins: Fífilgerði, gamla íbúðarhúsið

Hátt undir syðstu hlíðum Vaðlaheiðar, spölkorn frá Bíldsá, standa tveir bæir á ávalri og víðlendri brekkubrún. Á kortagrunni map.is liggur hæðarlínan, sem afmarkar 100 metra hæð yfir sjávarmáli nánast undir bæjarhúsum Króksstaða og Fífilgerðis, sem eru einmitt umræddir bæir. Á fyrrnefnda bænum stendur hús frá aldamótum 1900 og þar ber okkur niður að þessu sinni.

Staðhættir og lýsing á húsi

Fífilgerði stendur sem fyrr segir, í 100 metra hæð yfir sjávarmáli, norðanmegin undir Bíldsárskarði en það skarð skilur á milli ógnarlangrar og aflíðandi Vaðlaheiðar og veggbratts Kaupangssveitarfjalls. Fífilgerði stendur, líkt og hús við götu, að vestan og neðan við heimreið, sem liggur að Króksstöðum en ber engu að síður heitið Leifsstaðavegur. Frá Fífilgerði eru um 1700 metrar niður að Eyfjarðarbraut eystri og tæplega 6,5 kílómetrar í Miðbæ Akureyrar. Það er líka skemmtileg staðreynd, að frá vegamótum Leiruvegar og Drottningarbrautar er jafn langt að Fífilgerði og að verslunarmiðstöðinni Norðurtorgi, yst á Akureyri!

Gamla íbúðarhúsið í Fífilgerði er einlyft timburhús með háu risi og viðbyggingu með aflíðandi þaki, einhalla til austurs við norðurstafn. Veggir eru múrhúðaðir, forskalaðir sem kallað er, bárujárn á þaki og einfaldir þverpóstar í gluggum. Í upphafi hefur húsið, þ.e. vesturhlið eða framhlið, væntanlega verið klætt timbri, mögulega slagþili eða rennisúð, og kross- eða sexrúðupóstar í gluggum. Aðrar hliðar hússins voru úr torfi. Grunnflötur mælist um 4,5x10,8m (ónákvæm mæling af loftmynd), þar af er viðbygging að norðan 3,8m að lengd. Grunnflötur upprunalegs húss hefur þannig aðeins verið um 4,5x7m eða rúmir 32 fermetrar.

Fífilgerði fyrr á tíð

Fífilgerði hefur verið í byggð frá örófi alda ef svo mætti segja, en það er nefnt í Auðunarmáldaga árið 1318. Heitið Fífilsgerði hefur einnig verið notað. Jörðin er talin byggð úr landi Kaupangs, eins og margar nærliggjandi jarðir. Jörðin var um aldir eign Munkaþverárklausturs og er árið 1446 skráð sem ein jarða, sem klaustrið hefur leigutekjur af. Vitað er um a.m.k. tvö eigendaskipti Fífilgerðis á 16. öld, í fyrra skiptið, 1532, selur Jón biskup á Hólum, Þorleifi Grímssyni, jörðina ásamt nágrannajörðunum Þórustöðum og Króksstöðum. Nærri fjórum áratugum síðar, eða 1569 hafa þeir Jón Marteinsson og síra Björn Gíslason jarðaskipti, Jón fékk Fífilgerði í stað Skóga í Fnjóskadal (sbr. Stefán Aðalsteinsson 2019:2079). Í bókinni Eyfirðingar, nánar tiltekið í sjötta bindi (bls. 2079-2087) má sjá ítarlegt ábúendatal fyrir Fífilgerði allt frá 1703.

Á síðari hluta 19. Aldar, virðast ábúendaskipti nokkuð tíð í Fífilgerði, á árunum 1886 til 1898 eru t.d. fimm sinnum ábúendaskipti og nokkrir búa aðeins 1-2 ár. Hverju það sætir liggur ekki endilega fyrir, mögulega var þetta ekkert einsdæmi. Jörðin er ekki sérlega stór og vitað er að húsakostur var orðinn lélegur um aldamótin 1900. En árið 1898 flytjast hingað þau Sigfús Davíðsson frá Bakkaseli í Fnjóskadal og Aðalbjörg Hallgrímsdóttir frá Víðikeri í Bárðardal. Þau bjuggu hér í fimm ár en hafa væntanlega haft jarðaskipti við næstu eigendur, þau Rögnvald Sigurðsson frá Akureyri og Lovísu Guðbjörgu Guðmundsdóttur frá Breiðabóli á Svalbarðsströnd. Þau fluttust nefnilega hingað frá Grjótárgerði í Fnjóskadal árið 1903 og sama ár flytjast þau Sigfús og Aðalbjörg að Grjótárgerði. Við eigendaskiptin sumarið 1903 voru kvaddir til hreppstjóri og matsmaður og liggur fyrir löng og ítarleg skýrsla um húsakostinn, sem Rögnvaldur og Lovísa tóku við.  Hér að neðan fer sá hluti hennar, sem lýtur að húsakosti jarðarinnar, nokkurn veginn orðréttur en sá fyrirvari er á, að hlutar hennar eru illlæsilegir og gæti þannig eitthvað hafa skolast til.  Verðmat og annað slíkt lætur höfundur liggja á milli hluta.

  

Úr úttekt á Fífilgerðisjörðinni 1903

Þann 18. júní árið 1903 standa í Fífilgerði baðstofa, fjós, búr, eldhús, göng, bæjardyr og fjárhús og er þeim lýst á eftirfarandi hátt:

Baðstofa: Lengd 5 ½ al. breidd 4 ½ al. með 6 stoðum undir lausholtum, þrennum kálfasperrum og reisifjöl yfir. 2 gluggar, annar með 4 rúðum en hinn með tveimur. Hurð á járnum við dyrastafi fylgir. Lausholt bæði brotin og stoðir mjög fúnar. Sömuleiðis langbönd brotin og svignuð milli sperra. Reisifjöl gömul og mjög fúin. […] Þak hriplekt.

Fjós: Norðan við baðstofu 5 ¼ al. langt, 4 ½ al. á breidd með 3 stoðum og styttu í vegg undir 1 mænisás og 3 stoðum undir hliðarár, 12 máttarröftum og nokkru árefti yfir. Austurveggur nokkuð skotóttur [svo] en veggir að öðru leyti all stæðilegir. Þakið hriplekt, viðir nokkuð teknir að fúna. […]

Búr: 3 ½ x 4 ½ al. með 4 sperrum á þremur bitum og 9 langböndum. 1 gluggi 4 rúðu fylgir. […] Veggir allvel háir og dável stæðilegir að aftan nýir og góðir og þak gott.

Eldhús: 4 ½ x 5 ál. með 1 bita á veggjum og 2 dvergum undir 2 mænisásum, 11 máttarröftum og nægilega reft milli ása. Engin hurð fylgir, veggir all stæðilegur. Þakið gott á norðurhlið en mjög slæmt á norðurhlið.

Göng: Lengd 15 al. Göngin eru mikið of mjó en sæmilega há, Frá baðstofu að bæjardyrum er þverreft af fúnum spítum, þar fyrir fram eru þau spítulaus en þak þó ekki innsigið, þar er það þykkt og vel gróið.

Bæjardyr: Lengd 5 ½ al. breidd 3 1/3 al. innan við með 6 stoðum, 2 lausholtum, 3 bitum, 3 sperrum 6 langböndum og nokkru árefti. Standþil fyrir framan. Hurð á járnum með hespu, loku og keng. Veggir mikið of lágir, einsog grindin er öll, en ekki óstæðilegir, þak brúklegt undir stoðum en mjög missigið og grindin því öll skökk og skæld. Viðir eru mjög grannir og allflestir meira og minna fúnir  (Sigurgeir Sigurðsson 1903: 276-278).

Hér er greinilega lýsing á torfbæ. Á teikningu Guðmundar Frímannssonar (sbr. Stefán Aðalsteinsson 2019: 2079) sést að um hefur verið að ræða tveggja bursta bæ, með stöfnum til vestur, bæjardyrum og skála suður af. Skálinn er á teikningum suður af bæjardyrum en virðist ekki getið sérstaklega í úttektum. Göng hafa legið til austurs frá bæjardyrum til fjóss, en þar til norðurs baðstofa, norðaustanmegin. Milli bæjardyra og fjóss var eldhús norðanmegin og búr, sunnanmegin. Norðvestanmegin í þessari húsasamstæðu hefur verið töðutótt (sbr. Jónas Rafnar 1975: 157). Í úttektinni frá 1903 er hvergi minnst á timburhús en greinilegt, að torfbærinn, sem líklega hefur verið orðinn ævagamall, er að drjúgum hluta í bágu ástandi; Fífilgerði mátti greinilega muna sinn fífil fegurri.

Skráð byggingarár gamla íbúðarhússins í Fífilgerði er 1900 en af þessu má ráða, að það sé lítið eitt yngra, mögulega reist sumarið 1903 í stað torfbæjarins.  Sonur þeirra Rögnvaldar og Lovísu, Jón, sem átti einmitt átta ára afmæli daginn sem úttektin var gerð á Fífilgerðishúsum, segir í endurminningum sínum, að þá hafi bærinn verið „kotbær“ (sbr. Jón Rögnvaldsson (Erlingur Davíðsson) 1972:97). Það hefði varla þótt kotbær í upphafi 20. aldar, þar sem stæði nýlegt timburhús. Hér verður ekki úr því skorið, hvort Sigfús Davíðsson reisti Fífilgerðishúsið árið 1900 eða Rögnvaldur Sigurðsson árið 1903 (eða litlu síðar) en gögn styðja óneitanlega frekar hið síðarnefnda. En svo er annað sem flækt getur málin enn frekar: Var húsið e.t.v. flutt einhvers staðar annars staðar frá, þar sem það var byggt fyrr?

  

Brunabótamat 1934 - Byggingarsaga á hundavaði

Líkt og oft tíðkaðist með timburhús á sveitabæjum var Fífilgerðishúsið reist sem viðbót eða sambyggt við eldri torfbæ. Árið 1934 er Fífilgerði lýst sem íbúðarhúsi, 9x4m á grunnfleti, 4 m á hæð. Torfveggir eru á þrjá vegu en timbur á eina, sem bendir til þess, að timburhúsið sé umlukið torfbænum, sem þremur áratugum fyrr var kominn að fótum fram. Loft, gólf og skilrúm eru úr timbri, járnþak á húsinu og þess getið, að húsið sé kjallaralaust.  Raflögn er í húsinu til ljósa, suðu og hitunar, 14 ljósastæði, ein rafvél og fjórir rafofnar en ekkert eldstæði. Það gæti hins vegar hafa verið í eldhúsi, sem metið er sér, 5x3m og 2,2m og sagt úr „sama efni“ sem er þá mögulega timbur og torf. Sú bygging, sem kölluð er eldhús, gæti hafa verið eldhús og búr úr gamla torfbænum, en samanlagt eru þær vistarverur, samkvæmt úttektinni árið 1903, 8 álnir á lengd og 4,5-5 álnir á breidd en 8 álnir eru 5,04 metrar og 5 álnir 3,15 metrar. Þá er einnig nefnt geymsluhús 7x2m, torfveggir með járnþaki og fjós og hlaða úr torfi (Björn Jóhannsson 1934: án bls.). Torfhúsin hafa síðar vikið fyrir nýjum byggingum á sama grunni, því Fífilgerðishúsið er enn nokkurs konar „framhús“ í byggingasamstæðu. Í Byggðum Eyjafjarðar 1990 er talað um geymslur, áður fjós, sem byggð var 1948 og vélageymslu, sem byggð var tveimur árum síðar (Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon 1993:1064). Þær byggingar hafa þeir Jón og Kristján Rögnvaldssynir byggt og sá síðarnefndi byggingameistari en hann var múrari. Einhvern tíma var byggt við íbúðarhúsið til norðurs, einlyft bygging með lágu, einhalla þaki. Nýtt íbúðarhús var reist í Fífilgerði árið 1977 og lauk þá hlutverki gamla hússins frá aldamótum 1900 sem íbúðarhús.

Garðrækt Jóns Rögnvaldssonar og systkina hans - Rafvæðing Fífilgerðis

Rögnvaldur og Lovísa bjuggu hér á þriðja áratug. Lovísa lést árið 1925 en Rögnvaldur bjó hér áfram til ársins 1929 er hann flutti til Akureyrar. Þá tóku synir hans, Jón og Kristján við búinu, en systur þeirra, Sigrún og Sólveig bjuggu einnig hér um nokkurt skeið.  Fífilgerði var með fyrstu bæjum í sveitunum framan Akureyrar, þar sem leitt var rafmagn. Síðla árs 1928 að tekin var í notkun virkjun í Bíldsá og þjónaði hún Króksstöðum, Fífilgerði og Leifsstöðum. Á síðasttalda bænum höfðu téð Sólveig Rögnvaldsdóttir í Fífilgerði og maður hennar, Bergsteinn Kolbeinsson, nýlega lokið byggingu veglegs steinhúss eftir teikningu Guðjóns Samúelssonar.  Búskapur var ekki aðalstarf þeirra Fífilgerðisbræðra heldur var það garðyrkjan og skógrækt, sem átti hug þeirra allan. Jón Rögnvaldsson nam garðyrkju- og skógfræði við Landbúnaðarháskólann í Winnipeg árin 1920 til 1925. Heimkominn hófst hann handa við garðyrkjustörf og skógrækt og var þar sérlegur frumkvöðull í því starfi og ein helsta driffjöðrin á því sviði hér um slóðir næstu áratugina á eftir. Svo segir hann frá sjálfur: Heima í Fífilgerði  hófumst við systkinin handa árið 1926 um það að koma upp skrúðgarði og að sumu leyti garðyrkjustöð, og auk þess höfðum við alltaf verulega matjurtarækt. Það vorum við Kristján og systurnar Sólveig og Sigrún, meðan þær voru enn heima, sem að þessu unnum. Og auk þess byrjuðum við strax á trjárækt, og ennfremur fórum við að safna íslenzkum jurtum, og varð þar vísir að grasagarði, og allt var þetta tómstundavinna, því að við Kristján og Sigrún unnum löngum á Akureyri, ég við skrúðgarða, Kristján við múrverk og Sigrún við sauma, svo að búskapurinn varð líka tómstundaverk okkar (Jón Rögnvaldsson (Erlingur Davíðsson) 1972:115-116).  

Grasa -og trjágarðurinn í Fífilgerði þótti mikið undur og árið 1940 mun hvergi á Íslandi hafa verið jafn mikill fjöldi íslenskra tegunda í einum garði á Íslandi (sbr. Sigurður Arnarson 2025) en Jón safnaði sérstaklega íslenskum plöntum. Var ekki óalgengt, að ferðafólk hvaðanæva að, legði leið sína í Fífilgerði að berja skrúðgarðinn augum (sbr. Hörður Kristinsson 1972:22).  Árið 1954 tók Jón við forstöðu Lystigarðsins á Akureyri og þegar þeir bræður brugðu búi í Fífilgerði árið 1957 fluttu þeir plöntusafnið í garðinn. Auk ræktunar skrúðgarðsins reistu Jón og Kristján mikið gróðurhús (óvíst hvenær) skammt sunnan við íbúðarhúsið og ræktuðu þar m.a. vínvið. Greinarhöfundur minnist þess að hafa heyrt, að föðurbróðir hans, sem uppalinn var á Arnarhóli, næsta bæ neðan við Fífilgerði, hafi á barnsaldri heimsótt skrúðgarð bræðranna í Fífilgerði og áhugi hans vaknað, m.a. þar, á „smávinunum fögru“. Hefur strákurinn á Arnarhóli væntanlega notið alúðlegrar leiðsagnar Jóns Rögnvaldssonar um plöntusafnið en þarna má segja, að krókurinn hafi snemma beygst, því hér var um að ræða Hörð Kristinsson (1937-2023), grasafræðing með meiru!  Fyrir þá sem vilja kynna sér ævi og störf Jóns Rögnvaldssonar má benda á vandaða, ítarlega og fróðlega grein Sigurðar Arnarsonar, sem birtist á vef Skógræktarfélags Eyfirðinga í júní síðastliðnum, í tilefni þess, að liðin voru 130 ár frá fæðingu Jóns. Enn standa múrsteinshlaðnir útveggir og þakgrind gróðurhússins og trjágróður, fyrrum skrúðgarður Jóns og Kristjáns Rögnvaldssona myndar gróskumikinn skógarlund, sem mælist á loftmynd um 2000 fermetrar. 

Síðari áratugir - Úr Byggðum Eyjafjarðar

Sem fyrr segir fluttust þeir Jón og Kristján Rögnvaldssynir úr Fífilgerði árið 1957. Kristján var ókvæntur en Jón kvæntist árið 1939, Körlu Þorsteinsdóttur, sem fædd var og uppalin í Noregi en átti íslenskan föður. Í Fífilgerði fluttust þau Jónatan Davíðsson frá Brúnagerði í Fnjóskadal og ráðskona hans, Þórunn Stefánsdóttir frá Syðra-Kambhóli í Arnarneshreppi. Með þeim fluttist hingað uppkominn fóstursonur Þórunnar, Haukur Berg Friðgeirsson. Eins og venjan er, þegar fjallað er um hús í Eyjafjarðarsveit, skulum við grípa niður í skýrslum þeim, sem birtast í ritverkunum, Byggðir Eyjafjarðar. Fyrst voru þessar skráningar unnar fyrir árið 1970, svo 1990 og aftur 2010, og voru þær gefnar út þremur árum síðar. (Kannski ber til um þessar mundir, eða innan fárra missera, að boð komi frá Búnaðarsambandinu að skrásetja skuli alla Eyjafjarðarbyggðina árið 2030 og gefa út á bók 2033, samkvæmt hefðinni).

Árið 1970 voru ábúendur téður Haukur, kona hans Hildur Sigursteinsdóttir, ásamt þeim Jónatan og Þórunni. Byggingar voru sagðar „gamalt“ íbúðarhús (byggingarárs ekki getið) úr timbri, portbyggt, 204 m³, fjós fyrir 15 nautgripi, fjárhús f. 60 fjár, hesthús fyrir tvö hross og hlaða fyrir um 570 hesta af heyi. Útihús eru sögð að mestu úr timbri og asbesti. Túnstærð er 11,02 hektarar, töðufengur um 460 hestar og kartöfluland 800 m² . Þrettán kýr, þrjú geldneyti, 50 fjár og tveir hestar er bústofn Fífilgerðis árið 1970 (sbr. Ármann Dalmannsson, Eggert Davíðsson, Sveinn Jónsson, 1973: 407). Gróðurhús Jóns og Kristjáns virðist ekki með í þessari samtölu bygginga.

Á næstu tveim áratugum sem liðu milli skrásetninga Eyjafjarðarbyggða bar það til tíðinda, að byggt var nýtt íbúðarhús í Fífilgerði. Það var árið 1977 og stendur það um 50 metra norðan gamla hússins. Þá var einnig byggð 707 rúmmetra hlaða og átta árum síðar 16 bása fjós og geldneytapláss. Eru þær byggingar ofan og austan við Leifsstaðaveginn, beint á móti gamla húsinu. Þá er einnig talin upp 65 fermetra garðávaxtageymsla, byggð 1935 (ekki er þó getið um garðávaxtageymslu árið 1970) og geymslur byggðar 1900 (gamla íbúðarhúsið, sem hér er til umfjöllunar) og 1948, áður fjós og vélageymsla byggð árið 1950. Þá er búrekstur 14 kýr og 5 aðrir nautgripir auk kartöfluræktar. Ræktað land er 13,2 hektarar og ábúendur eru þau Haukur og Hildur (sbr. Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon 1993:1065).

Árið 2010 eru byggingar þær sömu og áður, en fjósið frá 1985 hefur breytt um hlutverk og er orðið að garðávaxtageymslu. Enda var skepnuhaldi lokið í Fífilgerði og búrekstur fólst í kartöflurækt. Ræktað land var, líkt og 20 árum fyrr, 13,2 hektara og þau Haukur og Hildur enn eigendur og ábúendur Fífilgerðis. Árið 2006 reisti Hörður Edvinsson, sonur Hildar, íbúðarhúsið Fífilgerði II spölkorn neðar í brekkunum, nærri merkjum við Arnarhól (sbr. Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhann Ólafur Halldórsson og Valdimar Gunnarsson 2013: 591). Garðávaxtageymslu frá 1935 er þó ekki getið. Kannski er þar um að ræða gróðurhús Jóns og Kristjáns, sem þá hefur mögulega verið orðið ónothæft.

Niðurlag

Gamla íbúðarhúsið er látlaust og snoturt hús, sem ekki lætur mikið yfir sér. Það er í raun framhús á stærri samstæðu bæjarhúsa, sem reist hafa verið á grunni torfbæjar á bæjarhól og hluti skemmtilegrar heildar. Fífilgerði er líklega ekki ósvipað að gerð og eldri hluti gamla hússins á Eyrarlandi. Það er þó ívið stærra hús, enda reist sem frístandandi hús en Fífilgerðishúsið sem nokkurs konar timburstofa við torfbæ. Í bókinni Eyðibýli á Íslandi er húsið sagt í nokkuð góðu ástandi gluggakarmar, póstar og opnanleg fög til staðar, útidyrahurð í góðu lagi, auk þess vatnslagnir og frárennsli sé enn til staðar. Múrhúð er þó nokkuð tekin að springa (Axel Kaaber, Bergþóra Góa Kvaran, Birkir Ingibjartsson, Hildur Guðmundsdóttir, Olga Árnadóttir, Sólveig Guðmundsdóttir Beck, Steinunn Eik Egilsdóttir og Þuríður Elísa Harðardóttir. 2012:102). Miðað við það, að ekki hefur verið búið í gamla Fífilgerðishúsinu í tæpa hálfa öld virðist það í nokkuð ástandi enda ekki um eyðibýli að ræða í þeim skilningi, að jörðin er enn í ábúð. Þar sem húsið er byggt fyrir 1923 er það friðað vegna aldurs, en bakbyggingarnar eru miklu yngri, eða frá miðri 20. öld. Saga hússins og umhverfis þess er einnig nokkuð merkileg m.a. vegna frumkvöðlastarfs ábúendanna hér í skógrækt og garðyrkju, á fyrri hluta 20. aldar og tengsla skrúðgarðsins sem var, við Lystigarðinn á Akureyri. Það má geta þess, að fyrsta ákvörðun Skógræktarfélags Eyfirðinga (þá Skógræktarfélags Íslands) um friðun skógar, var líkast til samþykkt í þessu húsi: Það var á fundi félagsins þann 30. júlí 1931, að ákveðið var að friða og girða í kringum náttúrulegan, fornan birkiskóg, í Garðsárgili, og fór sá fundur fram hér í Fífilgerði, á heimili formannsins, Jóns Rögnvaldssonar (sbr. Aðalsteinn Svanur Sigfússon 2000:167). Trjálundurinn sunnan hússins er, auk þess að vera prýði í umhverfinu, nokkurs konar minnisvarði, ásamt útveggjum gróðurhússins vestan hússins, um verk þeirra Fífilgerðisbræðra Jóns og Kristjáns.

Myndirnar af Fífilgerði eru teknar 22. júní 2014 (um miðnæturbil á sumarsólstöðum) og 25. júlí 2025. Myndin úr Garðsárreit eru teknar 30. júlí 2025, réttum 94 árum eftir að Skógræktarfélagið ákvað að friða hann, á fundi sínum í Fífilgerði.

Heimildir:

Aðalsteinn Svanur Sigfússon. 2000. „Garðsárreitur“ í Bjarni Guðleifsson (ritstj.) Ásýnd Eyjafjarðar; Skógar að fornu og nýju. Bls. 167-169. Akureyri: Skógræktarfélag Eyfirðinga.

Axel Kaaber, Bergþóra Góa Kvaran, Birkir Ingibjartsson, Hildur Guðmundsdóttir, Olga Árnadóttir, Sólveig Guðmundsdóttir Beck, Steinunn Eik Egilsdóttir og Þuríður Elísa Harðardóttir. 2012. Eyðibýli á Íslandi. Rannsókn á eyðibýlum og yfirgefnum húsum í Norður- Þingeyjarsýslu, Suður Þingeyjarsýslu og Eyjafjarðarsýslu. Reykjavík: Eyðibýli – áhugamannafélag.

Ármann Dalmannsson, Eggert Davíðsson, Sveinn Jónsson. 1973. Byggðir Eyjafjarðar II. bindi Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðarsveitar. 

Björn Jóhannesson. 1934. Brunavirðingar húsa í Öngulsstaðahreppi. Handskrifuð minnisbók, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri (ekki aðgengileg á vef). Hskj.Ak. H12-41.  

Erlingur Davíðsson (Jón Rögnvaldsson). Aldnir hafa orðið I bindi: Jón Rögnvaldsson. Bls. 95-121. Akureyri: Skjaldborg.

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar. 

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhann Ólafur Halldórsson og Valdimar Gunnarsson. 2013. Byggðir Eyjafjarðar 2010. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar. 

Hörður Kristinsson. 1972. Jón Rögnvaldsson fyrrverandi forstöðumaður Lystigarðs Akureyrar (minningargrein) Í Morgunblaðinu 219. tbl. 59. árg. 27. sept. Bls. 22.

Sigurgeir Sigurðsson. 1903. Fífilgerði. Úttekt 18. júní 1903. Í Úttektarbók Öngulsstaðahrepps 1893-1927 bls. 276-282. Handskrifaðar matsgerðir færðar í bók, varðveittar á Héraðsskjalasafninu á Akureyri Hskj.Ak. H12-12.  Úttektabók Öngulsstaðahrepps 1893-1927 by Héraðsskjalasafnið á Akureyri - Issuu

Sigurður Arnarson. 2025. Jón Rögnvaldsson. Mikilhæfur leiðtogi á sviði skrúðgarðyrkju og landgræðslu. Grein á vef Skógræktarfélags Eyfirðinga 18. júní 2025. Sótt 27. ágúst 2025 á slóðina https://www.kjarnaskogur.is/post/jon-rognvaldsson

Hús dagsins: Eyrarland, gamla íbúðarhúsið

Áður en sá sem þetta ritar hafði vitneskju af jörðinni Stóra-Eyrarlandi, sem drjúgur hluti þéttbýlis Akureyrar sunnan Glerár er byggður úr, þótti honum heitin Eyrarlandsvegur, Eyrarlandsstofa í Lystigarðinum og Eyrarlandsholt, þar sem Verkmenntaskólinn stendur, dálítið sérstök á þessum slóðum. Hvers vegna voru svona margir staðir á þessu svæði kenndir við bæ hinu megin í firðinum? Því þá þekkti greinarhöfundur aðeins Eyrarland í Öngulsstaðahreppi. Það Eyrarland var löngum kallað Litla-Eyrarland, til aðgreiningar frá téðu Stóra-Eyrarlandi og þarf því ekki að velkjast í vafa um hvor jörðin var stærri eða meiri. Eina byggingin sem enn stendur af Stóra-Eyrarlandi er eitt af elstu húsum Akureyrar, 180 ára gömul timburstofa, en á Eyrarlandi handan Pollsins stendur einnig gamalt íbúðarhús. Það er þó miklu mun yngra en Eyrarlandsstofa en þó frá aldamótum 1900 og þannig eitt af elstu húsum Eyjafjarðarsveitar. Og þar ber okkur niður að þessu sinni.

Eyrarland stendur nokkuð hátt í fremur brattri brekku upp af ósum Eyjafjarðarár, norðanvert við gil mikið, upp af Eyrarlandsfit við svokallaðan Ós. Neðst í gili þessu eru vegamót Veigastaðavegar og Knarrarbergsvegar og er heimreiðin upp að Eyrarlandi steinsnar frá vegamótum þessum, upp af Veigastaðavegi (sem er að stofni til hluti gamla þjóðvegarins um Vaðlaheiði) Ekki er gefið upp nafn á gili þessu á kortagrunni map.is en ofarlega þar, heitir Klif. Frá vegamótum Leiruvegar og Drottningarbrautar að Eyrarlandi eru sléttir 4 kílómetrar en ef við miðum við Miðbæinn er vegalengdin milli Eyrarlands og Akureyrar 5,5 kílómetrar. Þess má geta, að Eyrarlandshúsin eru nær Innbænum en ystu hverfi Akureyrar (frá mótum Aðalstrætis og Hafnarstrætis við ísbúðina Brynju, eru 4,1km á hlaðið á Eyrarlandi, en 4,4km á Norðurtorg frá sömu gatnamótum).  

Gamla íbúðarhúsið á Eyrarlandi stendur nokkuð ofar en núverandi íbúðarhús bæjarins. Það er einlyft með háu risi á steinsteyptum grunni. Suðurhluti snýr stafni til suðurs en norðurhluti snýr stafni mót vestri og er mun lengri til austurs og grunnflötur hússins því vinkillaga. Austasti hluti hússins er, steinsteyptur tvílyftur með lágu risi og eru þar áfastar skúrbyggingar. Norðvesturhluti hússins, sem hlaðinn er úr r-steini er stafn til vesturs, eða burst, þvert á suðurhluta. Á norðvesturhorni hússins er lágur inngönguskúr með einhalla þaki. Á þekju eru smáir kvistir, sá austanmegin í kverkinni milli suður – og austurhluta og sá vestanmegin á að giska rúman metra (gluggabreidd) frá norðurburstinni.  Norðurhluti hússins er steinsteyptur að hluta en suðurhlutinn, sem er elstur er timburhús. Veggir eru múrhúðaðir, að frátöldum suðurstafni, sem er bárujárnsklæddur. Krosspóstar eru í flestum gluggum hússins en einnig eru lóðréttir og skiptir póstar í yngri hlutum hússins. Áföst eru að norðan og austan  skemmur, hlöður og skepnuhús, sem ekki koma við sögu hér. Grunnflötur framhúss mælist nærri 12x7m og bakhúss um 9x6m. Um er að ræða afar ónákvæmar mælingar af map.is. en ekki reyndist unnt að mæla suma hluta hússins á loftmyndum, m.a. vegna trjágróðurs og ógreinilegra byggingarskila.

Eyrarland stendur nærri miklum söguslóðum en skammt sunnan og neðan bæjarins er forn þingstaður, Vaðlaþing (Vöðlaþing) í svonefndri Búðalág. Vaðlaþing var einn fjögurra þingstaða í Norðlendingafjórðungi en fjórðungaþingum var komið á um líkt leyti og Alþingi var stofnað árið 930. Þarna mun hafa verið þingstaður fram til ársins 1187, að þingstaðurinn var lagður niður að skipan Guðmundar dýra (sbr. Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason og Kristján Sigfússon 1993:1070).  Elstu heimildir um  Eyrarland eru hins vegar miklu yngri eða frá 1461, nánar tiltekið úr máldagabók Ólafs biskups Rögnvaldssonar á Hólum, þar sem kveðið er á um eignarhald á Þórunnarey. Eyjan sú mun hafa verið austustu óshólmar Eyjafjarðarár (sbr. Stefán Aðalsteinsson 2019:2102). Eyrarland í Öngulsstaðahreppi var löngum kallað Litla-Eyrarland, til aðgreiningar frá Stóra-Eyrarlandi í Hrafnagilshreppi ef þurfa þótti.  Talið er að Eyrarland í Öngulsstaðahreppi hafi byggst eitthvað síðar en hið stærra í Hrafnagilshreppi. Nokkuð greinargóðar heimildir eru um eigendaskipti jarðarinnar allt frá miðri 16. öld. Fylgdi jörðin þá oftar en ekki fleiri jörðum sem gengu á milli lögmanna, sýslumanna og skyldmenna þeirra. Nákvæmt eigenda- og ábúendatal fyrir Eyrarland má finna í bókinni Eyfirðingum en hér stiklum við aðeins á stóru. Árið 1615 eignaðist jörðina Magnús Björnsson, en sá var sonarsonur Jóns biskups Arasonar. Samkvæmt ábúendatali virðist oftar en ekki hafa verið tvíbýlt á jörðinni frá 18. öld.

Nú skulum við bregða okkur til loka 19. aldar. Á síðasta áratug þeirrar aldar stendur á Eyrarlandi torfbær, með timburstofu fremst (þ.e. vestast) sem skiptist í norðurstofu og suðurstofu, auk bæjarganga. Á milli stofanna eru göng eða bæjardyr, sem leiða að upphækkaðri baðstofu til austurs. Sunnanmegin er búr en norðanmegin er eldhús og inn af því, fjós. Austast í þessari húsasamstæðu, inn af baðstofu, er hjónaherbergi. Engin úttekt er til (sbr. Jónas Rafnar 1975:159) en þessi lýsing byggist á uppmælingarteikningu Jónasar Rafnars í Bæjalýsingum og teikningum og teikningu Guðmundar Frímannssonar í Eyfirðingum. Óljóst er hvenær timburstofan var byggð, mögulega var það á 10. áratug 19. aldar. Öll þessi húsasamstæða, sem að framan er lýst, timburhúsið þ.m.t. brann til ösku árið 1901. Frá 1876 til 1898 voru feðgarnir Helgi Kolbeinsson og Hallgrímur Helgason bændur hér (sá síðarnefndi telst taka við jörðinni 1892, sá fyrrnefndi lést 1897). Mögulega hefur Hallgrímur Helgason átt heiðurinn af timburstofunni. Hallgrímur og kona hans, Helga Sigfúsdóttir fluttust héðan árið 1898 og þá bjuggu hér um skamma hríð í tvíbýli, þau Helgi Helgason, bróðir Hallgríms, og Vilborg Sölvadóttir annars vegar, og Jóhann Friðrik Tómasson og Sigurbjörg Björnsdóttir hins vegar. Af Hallgrími og Helgu er það að segja, að þau fluttust spölkorn utar í hreppinn, nánar tiltekið í Ytri-Varðgjá. Fáeinum mánuðum síðar, eða 25. febrúar 1899, lést Helga, aðeins 26 ára gömul. Síðar (1904) kvæntist Hallgrímur, Matthildi Grímsdóttur, yfirsetukonu og áttu þau um áratugaskeið (frá 1918) heima í Aðalstræti 44 á Akureyri.  Það var svo árið 1899 að jörðina eignuðust þau Árni Guðmundsson frá Jódísarstöðum og Petrea Sigríður Jónsdóttir frá Ytra-Laugalandi. Höfðu þau verið bændur á síðarnefnda bænum í áratugi. Er skemmst frá því að segja, að jörðin er enn í eigu og ábúð afkomenda þeirra, en nánar um það síðar í greininni. Árni Guðmundsson lést líklega innan við ári eftir flutninginn á Eyrarland, eða 10. mars árið 1900. Einar, 24 ára sonur þeirra Árna og Petreu, tók þá  við búinu. Ári síðar, eða 4. maí 1901 kvæntist Einar Árnason, Margréti Eiríksdóttur, frá Halllandi á Svalbarðsströnd. Og réttum fjórum síðar, eða 4. september, gerðist nokkuð, sem við skulum láta ónefndan blaðamann dagblaðsins Stefnis segja okkur frá:

 Í fyrradag árdegis brann allur bærinn á Litla-Eyrarlandi í Kaupangssveit og 130 hestar af töðu. Veður var hvasst af suðri. Vestan við bæinn var nýlegt timburhús, en göng úr því til baðstofu og hinna annara bæjarhúsa. Fjós og fjóshlaða voru áföst við bæinn. Eldurinn kom upp í þaki fjóshlöðunnar, og er haldið að hafi kviknað af neistum, sem hrotið hafi úr múrsteinsreykháf, sem lá frá eldavjel í bænum. Fátt eða ekkert heimamanna var heima, heldur á engjum, og var eldurinn orðinn allmagnaður er að var komið. Dreif þá að fólk af næstu bæjum til að bjarga og freista að slökkva. Verslunarstjóri E. Laxdal [í Laxdalshúsi] sýndi þá athugun, góðvild og snarræði, að senda 8 menn yfir um, þegar er reykurinn sást og urðu þeir til mikils gagns við að bjarga búslóðinni úr bænum, sem öll náðist, bæði matvæli, munir, hirzlur, amboð og fatnaður o. fl. Gluggar og hurðir náðust og úr timburhúsinu og baðstofu og nokkuð af þiljum, göngin milli timburhússins og bæjar höfðu verið rifin, og átti með því að reyna að bjarga húsinu, en stórviðrið sló loganum úr bænum á húsið svo engin tiltök voru að bjarga því. Jörðin Litla-Eyrarland og byggingin á henni er eign Petreu Jónsdóttur, ekkju Árna heitins, er lengi bjó á Naustum, og barna hennar, og mun húseignin hafa verið óvátryggð. Skaðinn efalaust nokkuð á fjórða þúsund króna virði (Án. Höf. 1901: 86) Stefnir - 22. tölublað (06.09.1901) - Tímarit.is

(Kannski hafa Eggert Laxdal og átta menn hans búið vel að þessari „æfingu“ á Eyrarlandi, undir lok sama árs, þegar einn af mestu stórbrunum Akureyrarsögunnar átti sér stað og fjöldi húsa brann til grunna í nágrenni Laxdals).  En ekki þýddi fyrir Eyrarlandsfólkið að gráta Björn bónda heldur safna liði og .… byggja nýtt timburhús. Aðeins rúmum mánuði síðar segir í Stefni, að mæðginin á Eyrarlandi séu að byggja nýtt timburhús í stað bæjarhúsanna, sem brunnu. Sennilegt verður að teljast, að gluggar, þiljur og hurðir sem björguðust úr gamla bænum hafi verið nýtt í nýja húsið. Nýja timburhúsið á Eyrarlandi reyndist heldur langlífara en það gamla, því það stendur enn þegar þetta er ritað síðsumars 2025. Þar er kominn syðri hluti gamla íbúðarhússins.

                Einar Árnason, sem hér stundaði búskap til æviloka, árið 1947, hlaut kjör á Alþingi og sat þar í rúman aldarfjórðung eða frá 1916 til 1942. Einar gegndi embætti fjármálaráðherra árin 1929 til 1931, í ríkisstjórn Tryggva Þórhallssonar. Sem alþingismaður Eyfirðinga beitti Einar Árnason sér mjög fyrir því, að Eyjafjarðará yrði brúuð og má segja, að hann hafi ýtt þeirri framkvæmd úr vör, vorið 1922, í formi þingsályktunartillögu (sbr. Hjörtur E. Þórarinsson 1994:335). Það var svo snemma sem árið 1909 að verkfræðingur, Jón Þorláksson, vann tillögur að brúarbyggingum yfir Eyjafjarðará. Fyrri heimstyrjöldin setti auðvitað strik í reikninginn en fjórum árum eftir lok hennar voru menn orðnir ansi langeygir eftir brúarsmíði. (Og fyrir þá sem vilja lesa meira um brýr yfir Eyjafjarðará má minna á bók undirritaðs, Brýrnar yfir Eyjafjarðará, sem fæst hjá höfundi og í Eymundsson). Árið 1924 hófu hér búskap Sigríður, dóttir þeirra Einars Árnasonar og Margrétar Eiríksdóttur og maður hennar Sigurgeir Sigfússon frá Holtakoti í Ljósavatnshreppi. Bjuggu þau hér á móti foreldrum Sigríðar og byggðu þau nýtt hús, sem væntanlega er norðurhluti gamla íbúðarhússins. Í febrúar 1925 er gerð virðing fyrir hús á Eyrarlandi, sem sagt er byggt 1924 og eign Sigurgeirs Sigfússonar. Er því lýst svo: Útveggir á 3 vegu [m.ö.o. ein hliðin sambyggð öðru húsi], hlaðnir úr „r “-steini, tvöfaldir. Húsið er skúrmyndað [svo] með timbursúð og pappa yfir, á milli mómold og tjörupappi. Á milli útveggja er tróð af mómold. Á húsinu eru 2 gluggar og 2 hurðir. Tvær stofur, forstofa og gangur í kjallara. Stofurnar  „betrekktar“. Kjallari undir húsinu af einfaldri steinsteypu, ½ alin þykt [svo]. Vegghæð undir bita 3 al 10 þuml[ungar]. Steypt reykpípa frá gólfi og uppúr. Í kjallara steypt gólf og tveir gluggar. Virt krónur 2500 (Hallgrímur Hallgrímsson 1926: 521).

Áratug síðar, eða 1934, er íbúðarhúsinu á Eyrarlandi lýst í brunabótamati sem timburhúsi á steinsteyptum kjallara, klætt að utan með bárujárni og masonit, með járnþaki. Miðstöð til upphitunar, raflögn til suðu og ljósa og að hluta til upphitunar. W.C. og vatnsleiðsla. Grunnflötur hússins 8x6m og hæð 6,3m (Björn Jóhannsson 1934: án bls.). Af þessari lýsingu að dæma er aðeins um að ræða syðri hluta hússins. Það vakti athygli höfundar, að í þeirri handskrifuðu kompu, sem geymir handrit Björns Jóhannssonar að brunabótavirðingarlýsingum, er um að ræða Eyrarland og Eyrarland II en í síðara tilfellinu stendur yfirskriftin ein. Getur höfundur sér þess til, að um sé að ræða nýja hluta íbúðarhússins og brunabótavirðing ekki legið fyrir, enda e.t.v. ekki þótt ástæða til þess að meta það aftur, þar eð það var virt nýbyggt.

Byggt mun hafa verið við Eyrarlandshúsið um 1950, skv. Eyðibýli á Íslandi  og þar um að ræða austasta hluta hússins, sem ekki sést á meðfylgjandi myndum.  Um svipað leyti, eða 1948, hófu hér búskap þau Ingibjörg Einarsdóttir, systir Sigríðar, og Jóhann Benediktsson frá Jarlsstöðum í Grýtubakkahreppi. Hafa þau væntanlega tekið við þeim hluta jarðarinnar, sem Einar Árnason sat, en hann lést, sem fyrr segir 1947. Margrét Eiríksdóttir átti hér heima áfram í skjóli dætra og tengdasona til æviloka árið 1955. Þegar brunabótamat var gert á Eyrarlandi árið 1934 voru fjós, hlaða og aðrar byggingar en íbúðarhúsið úr torfi. Ef mannvirkjaskrá Eyrarlands í Byggðum Eyjafjarðar 1990 er skoðuð má rekja uppbyggingu ýmiss húsakosts frá þeim tíma og um miðja öldina. Fjárhús og hlaða voru byggð 1934, fjós 1940 (sem orðið er fjárhús árið 1990) ásamt hlöðu, ásamt kartöflugeymslu 1950 og votheysgryfju tveimur árum síðar.

Þegar eyfirskum byggðum voru fyrst gerð skil á prenti, árið 1973 (skráning miðaðist við 1970), voru ábúendur hér skráð þau Ingibjörg Einarsdóttir og Jóhann Benediktsson og Sigríður Benediktsdóttir eigandi annarrar íbúðarinnar. Sigfús hafði látist árið áður. Þar eru íbúðarhúsin sögð vera tvö, sambyggð, byggð 1901 og 1924, alls 410 m³. Ekki er minnst á viðbyggingu frá miðri öldinni, en hún hefur væntanlega talist hluti yngra íbúðarhúss. Alls eru á Eyrarlandi fjárhús fyrir 300 fjár og hlöður fyrir 800 hesta af heyi auk kartöflugeymslna, véla-  og verkfærageymslna. Túnstærð er 18,67 hektarar, kartöfluland um 3 hektarar og gefur jörðin 600 hesta af töðu og 150 af útheyi (sbr. Ármann Dalmannsson, Eggert Davíðsson og Sveinn Jónsson 1973:410). Tveimur áratugum síðar eru Ingibjörg og Jóhann enn búsett hér en Einar Grétar, sonur þeirra og kona hans, Elva Hermannsdóttir frá Akureyri höfðu tekið við búrekstrinum árið 1987. Eigandi jarðarinnar til hálfs á móti þeim var systir Einars, Sólveig Jóhannsdóttir. Gamla íbúðarhúsið var í eigu Sigríðar Einarsdóttur, sem þá dvaldist á Skjaldarvík og Sólveig einnig sögð eigandi eldra íbúðarhúss. Árið 1990 var ræktað land á Eyrarlandi 14,3 hektarar og þar 77 fjár og þrjú hross. Árið 1981 var byggt nýtt íbúðarhús á Eyrarlandi og hefur gamla íbúðarhúsið síðar verið nýtt sem geymsla. Annað íbúðarhús var reist árið 1987.  Þessi hús standa örlítið norðar og neðar en gamla húsið Af öðrum byggingum, sem risu á Eyrarlandi á bilinu 1970 til 1990 má nefna 113 fermetra vélageymslu, sem reist var 1978 (sbr. Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason og Kristján Sigfússon 1993: 1070).  Árið 2010 eru þau Einar Grétar og Elva ábúendur og eigendur að Eyrarlandi II (íb.hús frá 1987) og hálfri jörðinni á móti Sólveigu, sem er eigandi að Eyrarlandi (íb.hús frá 1981). Þá hafa fjárhús og hlaða frá 1934, sem stóðu skammt sunnan gamla íbúðarhússins, verið jöfnuð við jörðu (um 2000) en önnur byggingaskipan nokkurn veginn óbreytt frá því sem hún var árið 1990. Árið 2000 var þriðja íbúðarhúsið, Eyrarland III, reist á jörðinni og stendur nokkuð neðan Eyrarlands og Eyrarlands II, á gilbrúninni, h.u.b. beint niður af elsta íbúðarhúsinu. Árið 2010 voru 25 fjár á Eyrarlandi og stunduð kartöflurækt, og ræktað land 25 hektarar (sbr. Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhann Ólafur Halldórsson og Valdimar Gunnarsson 2013: 598-599).

Rannsóknarhópur, sem heimsótti íslensk eyðibýli og vann um þau ítarlegar skýrslur á árunum um 2012, skoðaði gamla íbúðarhúsið á Eyrarlandi. Þar er herbergjaskipan sögð óröskuð frá því síðast var byggt við og innanstokksmunir og upphengdir hlutir á veggjum til staðar. Þá eru allar hurðir og gluggabúnaður til staðar auk raflagna og pípulagna. Hópurinn metur viðgerð á húsinu mögulega en að það yrði mikið verk þar sem húsið er bæði kalt og rakaskemmt (Axel Kaaber, Bergþóra Góa Kvaran, Birkir Ingibjartsson, Hildur Guðmundsdóttir, Olga Árnadóttir, Sólveig Guðmundsdóttir Beck, Steinunn Eik Egilsdóttir og Þuríður Elísa Harðardóttir, 2012:103).  Gamla íbúðarhúsið á Eyrarlandi ber þess greinileg merki að hafa verið byggt í áföngum og segir hver hluti  hússins ákveðna uppbyggingarsögu. Frá vegfarendum blasa þó aðeins við elstu hlutar þeirrar sögu, timburhúsið frá 1901 og r-steinsburstin frá 1924, burstin setur skemmtilegan svip á húsið. Bæjarstæði Eyrarlands er einnig einkar skemmtilegt, hátt í brekkunum ofan Hólmanna, gegnt syðsta hluta Akureyrar. Dálítill trjálundur er við gamla húsið og það sem kannski má heita merkilegt er, að hann er norðan við húsið, en ekki sunnan við.  Reyndar er einnig dágóður trjágarður sunnan hússins en hann er spölkorn frá því. Eyrarlandshúsið, sem er aldursfriðað (byggt fyrir 1923) er að upplagi skemmtilegt hús og stórbrotið og myndar enn margbreytilegri heild með sambyggðum fjárhúsum og skemmum. Kannski mætti að einhverju leyti líkja þessari samsetningu gamla Eyrarlandshússins og samliggjandi bygginga við prestsetrið í Kristnihaldi undir jökli: […]Rángalahús samsett úr mörgum einingum […] þessi húsagerðarlist, hver kofinn útúr öðrum var eitthvað í ætt við æxlun kóralla; eða kaktuss (Halldór Laxness 1968: 26-27).

Meðfylgjandi myndir eru teknar 25. júlí 2025.

ES. Neðst í gilinu sunnan Eyrarlands, rétt ofan vegamóta Veigastaða- og Knarrarbergsvegar, stendur smár steinsteyptur skúr, mögulega 2x3m að grunnfleti. Hér er um að ræða fyrrum rafstöðvarskúr, og hefur sú rafstöð væntanlega séð Eyrarlandi og nærliggjandi bæjum fyrir raforku á sínum tíma. Ekki er greinarhörfundi kunnugt um upprunasögu þessarar rafstöðvar, en ljóst að rafleiðsla var komin í Eyrarland árið 1934 (sbr. brunabótavirðingu hér að framan). Kannski hefur Bjarni Runólfsson frá Hólmi í Landbroti komið að smíði rafstöðvarinnar, en hann setti upp virkjun í Bíldsá og rafstöð fyrir Leifsstaði, Króksstaði og Fífilgerði, skammt hér norðan við, árið 1928. Skúrinn lætur ekki mikið yfir sér en er þó sérlegt kennileiti á þessum stað og hefur í nokkur ár borið áletrunina „Velkomin heim“. Sérlega geðþekkt og vinalegt. 

Heimildir 

Axel Kaaber, Bergþóra Góa Kvaran, Birkir Ingibjartsson, Hildur Guðmundsdóttir, Olga Árnadóttir, Sólveig Guðmundsdóttir Beck, Steinunn Eik Egilsdóttir og Þuríður Elísa Harðardóttir. 2012. Eyðibýli á Íslandi. Rannsókn á eyðibýlum og yfirgefnum húsum í Norður- Þingeyjarsýslu, Suður Þingeyjarsýslu og Eyjafjarðarsýslu. Reykjavík: Eyðibýli – áhugamannafélag.

Án höfundar. 1901. Bæjarbruni. Í  Stefni 6. september 22. tbl. 9. árgangur.

Ármann Dalmannsson, Eggert Davíðsson, Sveinn Jónsson. 1973. Byggðir Eyjafjarðar II. bindi Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðarsveitar. 

Björn Jóhannesson. 1934. Brunavirðingar húsa í Öngulsstaðahreppi. Handskrifuð minnisbók, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri (ekki aðgengileg á vef). Hskj.Ak. H12-41.  

Friðrik G. Olgeirsson, Halldór Reynisson og Magnús Guðmundsson. 1996. Byggingameistari í stein og stál; Saga Sveinbjarnar Jónssonar í Ofnasmiðjunni. Reykjavík: Fjölvi.  

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar. 

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhann Ólafur Halldórsson og Valdimar Gunnarsson. 2013. Byggðir Eyjafjarðar 2010. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar. 

Halldór Laxness. 1968. Kristnihald undir jökli. Reykjavík: Helgafell.

Hallgrímur Hallgrímsson. 1926. Skýrsla um virðingar og fleira, er bygt hefur verið eftir 1917 í Öngulsstaðahreppi.  Handskrifað í Úttektabók Öngulsstaðahrepps 1893-1927 bls., varðveitt á Héraðsskjalasafninu Hskj.Ak. H12-12. Bls. 510-523.

Hjörtur E. Þórarinsson. 1994. Saga Sýslunefndar Eyjafjarðarsýslu. Síðara bindi. Akureyri: Héraðsnefnd Eyjafjarðar.

Jónas Rafnar. 1975. Bæjalýsingar og teikningar. Akureyri: Sögufélag Eyfirðinga. 

Stefán Aðalsteinsson. 2019. Eyfirðingar framan Glerár og Varðgjár. Akureyri: Sögufélag Eyfirðinga. Bernharð Haraldsson, Birgir Þórðarson, Haukur Ágústsson og Kristján Sigfússon skipuðu ritnefnd og bjuggu til prentunar.