Hús dagsins: Háteigur v. Eyjafjarðarbraut

Þá er komið að fyrsta "Húsi dagsins" árið 2021. En það hús stendur á lágum hól syðst í horni skógarreitsins við gömlu Gróðrarstöðina á Krókeyri, sunnarlega í Innbænum, og nefnist Háteigur.

Haustið 1946 fluttust tvær fjölskyldur samtímis til Akureyrar frá Þórshöfn á Langanesi.  Annars vegar Karl Ásgrímur Ágústsson og Þórhalla Steinsdóttir og hins vegar Helga Ágústsdóttir, systir Karls og maður hennar Ágúst Georg  Steinsson. (Þórhalla og Ágúst voru ekki systkin, ef lesendur velta því fyrir sér). Þau síðarnefndu fluttu að Litla-Garði en Ágúst og Helga fluttust að Vökuvöllum, skammt frá Naustum. En um sumarið hafði Ágúst fengið leyfi til að „[...]byggja hús á fyrir túnhorninu sunnan við Gróðrarstöðina, samkvæmt meðfylgjandi teikningu.[...]“ (Bygg.nefnd. Ak. 1946: 1056) Húsið var sagt einlyft með timburlofti, en ekki tekið fram sérstaklega, að húsið sé steinhús. Umræddar meðfylgjandi teikningar eru ekki aðgengilegar á landupplýsingakorti Akureyrar, og ekki heldur upplýsingar um hver teiknaði. (E.t.v. Tryggvi Jónatansson ?) Þar liggja hins vegar fyrir upprunalegar raflagnateikningar af Háteigi, undirritun orðin ógreinileg, en dagsetningin er 22. júlí 1946. 

Háteigur er einlyft steinhús í funkisstíl, með lágu valmaþaki og smáum útskotum til austurs og norðurs. Veggir eru múrhúðaðir og bárujárn á þaki og krosspóstar í flestum gluggum. Þá er einnig stærra útskot til suðurs og er þar um að ræða viðbyggingu.

Fullbyggður mun Háteigur hafa verið 1947 og urðu fjölskyldurnar fyrrnefndu þar með nágrannar við Eyjafjarðarbrautina,  því Litli- Garður stendur aðeins um 150 metra sunnan Háteigs. Eru húsin byggð úr landi Nausta, líkt og  drjúgur hluti sunnanverðs bæjarlands Akureyrar. Í Byggðum Eyjafjarðar fer ekki miklum sögum af búskap á Háteigi og líkast til var hann í öllu falli fremur smár í sniðum. En ekki skiptir öllu magnið heldur gæðin. Ágúst Steinsson og Helga Ágústsdóttir bjuggu ekki lengi í Háteigi, því árið 1952 keypti Tilraunaráð ríkisins húsið og varð það íbúðarhús forstöðumannsins, Árna Jónssonar. Árni, sem fæddur var og uppalinn í Sandfellshaga í Öxarfirði, hafði unnið að ýmsum ræktunar- og búvísindastörfum á Suðurlandi, m.a. í Ölfusi og Fljótshlíð. Árni var ráðinn forstöðumaður Tilraunastöðvarinnar á Akureyri árið 1949 og bjó fyrstu árin í Gróðrarstöðvarhúsinu. Á þeim árum stóðu til miklar byggingarframkvæmdir við Gróðrarstöðina, en kaup Tilraunaráðsins á Háteigi kom í stað þeirra áforma. Bjó Árni í Háteigi ásamt fjölskyldu sinni í ríflega hálfan annan áratug, eða til 1969. Eiginkona Árna Jónssonar var Ingibjörg Rist Lárusdóttir. Hafa síðan ýmsir átt og búið í Háteigi. Um 1978 var byggt við húsið til suðurs, eftir teikningum Aðalsteins V. Júlíussonar, og á sama tíma byggður bílskúr norðan við húsið.

Háteigur er sérlega snyrtilegt og reisulegt hús og umhverfi þess til mikillar prýði. Stendur það innan um sérlega gróskumikinn skógarreit og ber þar mikið á t.d. öspum og greni. Yfir sumarið er húsið nánast hulið vegfarendum Eyjafjarðarbrautar. Háteigur hefur ekki verið tekinn fyrir í neinni húsakönnun svo síðuhafi viti til og þar af leiðandi ekki kunnugt um varðveislugildi hússins. Byggingargerð hússins er nokkuð dæmigerð fyrir fimmta áratuginn, einlyft og látlaust funkishús. Háteigur er vitaskuld ekki hluti neinnar götumyndar en segja má, að hann sé þátttakandi í skemmtilegri heild dreifbýlis við syðri mörk Akureyrarkaupstaðar (gegnt Flugvellinum) og auðvitað ætti sú torfa að njóta einhvers varðveislugildis. A.m.k. að áliti síðuhafa. Húsið er einbýli og hefur alla tíð verið svo. Myndirnar af Háteigi eru teknar þann 26. apríl 2020, þar sem horft er til vesturs frá Drottningabrautinni, en önnur í ljósaskiptunum þann 3. janúar 2021, og sýnir hún norðurhlið Háteigs.

 

Í brekkunum ofan Háteigs eru matjurtagarðar Akureyringa, en frá árinu 2009 hefur bæjarbúum boðist að leigja um 15 fermetra skika til ræktunar. Er um að ræða mjög vinsæla þjónustu og oftar en ekki komast færri að en vilja. Verður það enda æ fleirum ljóst, hversu dýrðlegt og gefandi það er, að rækta eigið grænmeti. Ávinningurinn er raunar margfaldur, fjárhagslegur og umhverfislega - auk þess hlýtur það ætíð að bragðast best, sem maður hefur ræktað sjálf/ur. Síðuhafi veltir því raunar stundum fyrir sér, hvort húsfélög eða einstaka íbúar fjölbýlishúsa, sem mörg hver standa á nokkuð víðlendum lóðum, hugkvæmist aldrei, að koma upp matjurtagörðum fyrir íbúa sem það vilja. Myndin til hliðar er tekin 24. september 2017.

Heimildir: Byggingarnefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 1056, 21. júní 1946. Óprentað, óútgefið; varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Guðmundur Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar.