Hús dagsins: Ytri-Tjarnir, gamla íbúðarhúsið

Þegar horft er fram Eyjafjörð frá Akureyri er eitt helsta kennileiti svæðisins, ásamt Súlutindum í vestri og Vaðlaheiði/Kaupangssveitarfjalli í austri, Staðarbyggðarfjall, í suðri. Einhvern tíma heyrði greinarhöfundur því haldið fram, að Staðarbyggðarfjall héti  jafn mörgum nöfnum og bæirnir, sem undir því stæðu. Hvað er hæft í því skal ósagt látið en alltént heitir ysti og lægsti hluti fjallsins Öngulsstaðaöxl, Uppsalahnjúkur er sunnar og heitir svo syðsti hluti fjallsins, Sigtúnafjall. Raunar er fjallið „endalaust“ í suðurátt, því sunnanmegin myndar það austurhlíð Þverárdals á móti Tungnafjalli í vestri. Tungnafjall og Staðarbyggðarfjall eru raunar, eins og öll fjöllin austanmegin Eyjafjarðar, tungur eða greinar út úr hásléttu á milli Eyjafjarðar og Fnjóskadals. Eyjafjarðarsvæðið var áður geysi víðlend háslétta, hlaðin upp af hraunlögum mörg þúsund eldgosa á milljónum ára. Síðar gekk í garð ísöld og lagðist þá jökulhella yfir gjörvallt norðurhvel jarðar og skiptust á kuldaskeið og hlýskeið. Skriðjöklar miklir tálguðu þá og grófu, líkt og risavaxnar skurðgröfur og jarðýtur, hundruð metra djúpa og margra kílómetra langa dali, og firði í hraunlagastaflann mikla. Hraunlagastaflinn sést víða í fjöllum og er lagskiptingin einkum greinileg á veturna, þegar snjór sest í millilögin líkt og hvítt krem í marglaga dökkri lagtertu hraunlaganna, en á sumrin sést oft gróður og lausamöl í millilögunum. Millilögin eru til komin af jarðvegi og gróðri sem náði sér á strik á milli hraunlaganna, en á milli laga í hamrabeltum geta verið hundruð eða þúsundir ára. En þar sem okkur ber niður nú, undir Staðarbyggðarfjalli, hefur verið búið í rúm þúsund ár og eldra íbúðarhúsið er rétt að verða hundrað ára. Það er á Ytri-Tjörnum.

Bæjarstæði og hús

Ytri-Tjarnir standa sem fyrr segir í hlíðum Staðarbyggðarfjalls, nánar tiltekið Öngulsstaðaaxlar í aflíðandi og ávalri hlíð, sem rís upp af Staðarbyggðarmýrum. Stendur bærinn rétt neðan Eyjafjarðarbrautar eystri, rúmum kílómetra norðan vegamótanna við Miðbraut, sem tengir saman Eyjafjarðarbrautirnar eystri og vestri milli Laugalands og Hrafnagils. Frá Ytri-Tjörnum eru rúmir 13 kílómetrar í miðbæ Akureyrar.  Á Ytri-Tjörnum stendur einkar reisulegt steinhús í nýklassískum stíl, með kvisti sem skartar áletruninni 1927, sem vísar til byggingarársins. Það virðist hafa verið lenska á árunum kringum 1930, að marka kvisti húsa með byggingarárinu (í einhverjum tilfellum hefur áletrunin verið gerð eftir á). Húsið minnir óneitanlega á hús við göturnar Eyrarlandsveg, Brekkugötu og Oddeyrargötu á Akureyri en í Eyjafjarðarsveit, nánar tiltekið á Hvassafelli má finna hús ámóta gerðar.

Gamla íbúðarhúsið á Ytri-Tjörnum er einlyft steinsteypuhús með háu risi og stórum miðjukvistum og stendur húsið á háum grunni. Á miðri framhlið eru inngöngudyr og steyptar tröppur að þeim. Veggir eru múrsléttaðir og bárujárn á þaki og krosspóstar í flestum gluggum. Grunnflötur hússins mælist (ónákvæmt af map.is) um 12x10 metrar. Áfast húsinu norðanmegin eru útihús, fjós og hlaða. Fjósið er um 15x10m og hlaðan, sem snýr stöfnum þvert á íbúðarhúsið um 17x7m. Á stöfnum og kvisti eru bogadregnir, steyptir kantar, sem setja skemmtilegan svip á húsið. Skraut af þessu tagi mun undir áhrifum frá svokölluð jugendstíl en einnig kennt við barrokk.

 Í brunabótamatsskýrslu árið 1934 var húsinu á Ytri-Tjörnum lýst svo: Íbúðarhús, 11,4x9m að grunnfleti og 7,7m á hæð. Útveggir og skilrúm öll að efri bitum úr steinsteypu. Loft, gólf og innveggir úr timbri og járnvarið timburþak. Eldstæði; miðstöðvarketill í kjallara sem tengist 10 miðstöðvarofnum í stofum og eldavél í eldhúsi við steinsteyptan reykháf. Vatnsleiðsla og „W.C.“ skúr og fjós og úr torfi og skemma með timburgafli. Ytri-Tjarnahúsið er sambyggt fyrrum gripahúsum og  hlöðu en í upphafi var það stakstætt, fast við gamla torfbæinn (sbr. Björn Jóhannsson, 1934: án bls.). Síðar, líklega 1934 og 1939 (m.v. skráð byggingarár) voru byggð hlaða og fjós, í þessari röð, og fékk þá húsasamstæðan það lag sem hún hefur æ síðan. Gengt var (og er) inn í íbúðarhúsið úr tengibyggingu eða hluta fjóssins, sem nú er skráð sem vélageymsla.

 

Að fornu og nýju: úr Eyfirðingum Stefáns Aðalsteinssonar

Ytri-Tjarnir eru forn jörð og er nefnd í Auðunarmáldaga árið 1318 og var ein af jörðum Munkaþverárklausturs og í eigu þess um aldir. Fyrsti Ytri-Tjarnabóndinn sem þekktur er með nafni mun hafa verið Sigurður Loftsson, sem hér bjó á fyrri hluta 17. aldar. Árið 1712, þegar jarðir Íslands voru metnar í fyrsta skiptið voru Ytri-Tjarnir metnar á 40 hundruð að Ytra-Tjarnakoti meðtöldu en án kotsins, 30 hundruð. Ytra-Tjarnakot var byggt á fjórðungi úr landi Ytri-Tjarna um 1662 og í byggð í tvær og hálfa öld, en kotið var lagt undir heimajörðina um 1921. Samkvæmt örnefnakorti Landmælinga standa fjós og hlaða Ytri-Tjarna í bæjarstæði Ytra-Tjarnakots, um 120 metra norðan íbúðarhúsanna. Við skulum staldra við í ábúendasögu Ytri-Tjarna árið 1841 er hingað flyst maður að nafni Benjamín Flóventsson. Hann var uppalinn hjá fósturforeldrum í Grjótargerði í Fnjóskadal, þeim Tómasi Guðmundssyni og Þórunni Árnadóttur. Þegar Tómas lést, 1832, fluttist Þórunn yfir Vaðlaheiðina, að Syðra-Hóli þar sem hún bjó í skjóli dóttur sinnar, Sigríðar. Önnur dóttir Tómasar og Þórunnar, Halldóra, giftist Benjamín, fósturbróður sínum og bjuggu þau á tveimur bæjum í Öngulsstaðahreppi, næsta áratuginn uns þau fluttu að Ytri-Tjörnum. Sem var, sem fyrr segir, 1841. Þar bjuggu þau til æviloka, Halldóra Tómasdóttir, lést 1862 en Benjamín árið 1877. Benjamín Flóventsson var fróðleiks- og námsfús mjög en átti þess engan kost að komast til mennta, vegna fátæktar. Hann var þó sjálflærður í skrift og ýmsum fræðum og nam smíðar af Þorláki Þorsteinssyni á Þórðarstöðum í Fnjóskadal, annáluðum hagleiksmanni. Um Benjamín var kveðið:

Benjamín ei fargar frið

fyrir sóma gjörnum

hagur sitt fram leggur lið

lengi á Ytri- Tjörnum.

Svo lengi sem 36 ár bjó Benjamín Flóventsson á Ytri-Tjörnum. Árið 1862 kvæntist Benjamín, Sigríði Jónsdóttur frá Bringu. Eignuðust þau fimm syni, þar af náðu fjórir fullorðinsaldri. Einn þeirra var Kristján Helgi, sem fæddist hér í október árið 1866. Fyrir honum átti eftir að liggja, að hefja búskap hér, en áður hafði hann búið á Þröm í Garðsárdal og Rútsstöðum (sbr. Stefán Aðalsteinsson 2019: 1667-1679). Og þar er kominn sá maður, sem kom upp steinhúsinu mikla að Ytri-Tjörnum, sem enn stendur.

Nýja steinhúsið og samanburður við önnur slík; hver teiknaði eldra íbúðarhúsið á Ytri-Tjörnum?

Það var árið 1899 sem Kristján Helgi Benjamínsson hóf hér búskap, ásamt konu sinni, Fanneyju Friðriksdóttur frá Brekku. Móðir hans hafði flutt héðan árið 1878, þá orðin ekkja og höfðu ýmsir búið hér þau ellefu ár, sem liðin voru. Líkt og á flestum bæjum var hér torfbær frá fornu fari. Torfbærinn var nokkuð stór, á honum voru þrjár burstir (sbr. Stefán Aðalsteinsson 2019:1667), þar sem voru bæjardyr, stofa og skáli. Við enda langra ganga, þar sem finna mátti tvö búr og eldhús, var og baðstofa og sérstakt baðstofuhús (sbr. Jónas Rafnar 1975:136). Árið 1915 virðist torfbærinn hafa verið endurbættur nokkuð eða jafnvel endurbyggður (sbr. Jónas Rafnar 1975:137) og búið að innrétta stofu, svefnherbergi og skrifstofu, auk nýs eldhúss og búrs. Ekki mörgum árum síðar var enn komið að endurnýjun húsa. Leki var t.d. þrálátur og hvimleitt vandamál í gamla bænum á árunum kringum 1926 (sbr. Theódór Kristjánsson, 1926).  Þá var barnahópur þeirra Ytri-Tjarnahjónanna æði stór, en haustið 1926, þegar sagt er frá því í Degi, að Kristján Helgi hafi haldið upp á sextugsafmæli sitt, hafi verið skírt þeirra 12. barn (elstu börnin reyndar orðin uppkomin, fædd um aldamótin).  Það er reyndar ekki minnst á, að þau séu að undirbúa byggingu steinhúss, enda var það e.t.v. ekki fréttnæmt, svo algeng sem steinhúsabygging var orðin til sveita.  Þegar þau Kristján Helgi og Fanney hugðust endurnýja húsakostinn á Ytri-Tjörnum, um miðjan 3. áratug 20. aldar kom auðvitað ekkert annað til greina en steinhús. Höfðu þá risið þó nokkur steinhús í hreppnum á undangengnum misserum, eða voru í byggingu, m.a. á Rifkelsstöðum, Sigtúnum, Syðra og Ytra-Laugalandi og á næsta bæ sunnan við, Syðri-Tjörnum og var það hús kallað Háagerði. Beint handan Eyjafjarðarár blasti svo við Ytri-Tjarnafólkinu nýlegt, steinsteypt íbúðarhús bræðranna Stefáns og Hallgríms Jónssona í Kristnesi.  Á „Vesturbakkanum“, handan árinnar blöstu einnig við þeim stórframkvæmdir; bygging heljarinnar berklahælis á Kristnesi.

 

Hverjir voru smiðir og hönnuðir Ytri-Tjarna? Teikningarnar að húsinu eru ekki aðgengilegar á kortagrunni og því liggur það ekki fyrir þar, hver gerði teikningarnar.  Ytri-Tjarnahúsinu svipar útlitslega m.a. til Eyrarlandsvegar 20 og 22, sem Tryggvi Jónatansson múrarameistari teiknaði, Brekkugötu 25, sem Jónas Snæbjörnsson brúarsmiður og smíðakennari teiknaði, Strandgötu 33, sem Ólafur Ágústsson húsgagnasmiður teiknaði og Eyrarlandsvegi 27, sem Einar Jóhannsson byggingameistari teiknaði, svo fátt eitt sé nefnt. Hvassafellshúsið er einnig af svipuðum meiði en greinarhöfundi er ekki kunnugt um hönnuð þess.  Við heimildavinnu hafði greinarhöfundur samband við Ólaf Theódórsson og fékk að skyggnast í dagbækur föður hans, Theódórs Kristjánssonar (1908-1994) frá Ytri-Tjörnum og varpa þær ljósi á hönnuð og smiði nýja Ytri-Tjarnahússins. Theódór Kristjánsson fékkst við vélavinnu og viðgerðir og vann hjá Vélasjóði ríkisins, ók um árabil skólabíl hreppsins (sem hann byggði yfir og innréttaði sjálfur) og var lengi húsvörður í félagsheimilinu Freyvangi.  Þann 10. apríl 1927 segist Theódór í dagbók sinni vera við íbúðarhústeikningar og þann 19. segir hann, að faðir hans [Kristján Helgi Benjamínsson] hafi farið yfir í Heilsuhæli [Kristneshæli, sem þá var í byggingu] að finna byggingafræðing, að sýna honum teikningu að þeirra feðga af fyrirhuguðu húsi. Og 30. apríl mætir umræddur byggingafræðingur með endanlega teikningar að nýja húsinu. Sá er nafngreindur: Sveinbjörn Jónsson. Sveinbjörn Jónsson, löngum kenndur við Ofnasmiðjuna er semsagt hönnuður Ytri-Tjarnahússins frá 1927. Teikningarnar vann hann eftir forskrift þeirra feðga, Theódórs og Kristjáns.

Úr dagbók húsbyggjanda

Dagbækur Theódórs Kristjánssonar ljóstra því sem fyrr segir upp, að Sveinbjörn Jónsson teiknaði Ytri-Tjarnahúsið og gott betur en það, því þar er rakin byggingarsaga hússins, nánast dag frá degi.  Sem fyrr segir voru teikningarnar tilbúnar þann 30. apríl, vorið 1927. Um svipað leyti, líklega um leið og frost fer þokkalega úr jörðu er byrjað að grafa fyrir húsgrunninum og að Ytri-Tjörnum koma fjölmargir bílfarmar af sementi. (Þann 3. maí eru komnar 60 tunnur og það látið duga fyrst um sinn). Samhliða þessum framkvæmdum eru auðvitað hefðbundin bústörf en auk þess fæst Theódór við niðurrif gamla bæjarins og vegavinnu. Þau nöfn sem oftast koma fyrir í þessari vinnu með Theódóri eru Siggi, Steini og Þorsteinn (mögulega um sama mann að ræða), Þórður (Daníelsson) á Björk ásamt fleirum. Ekki kann greinarhöfundur frekari deili á þessum mönnum. Hér fara nokkur dagbókarbrot frá Theódóri, er viðvíkja húsbyggingunni.  Við skulum stikla á stóru við nokkrar dagsetningar (skáletrað er orðrétt frá Theódóri):

9 maí 1927: Við 3 (Siggi í Brekku og Steini) rifum upp grjót úr grunninum og byrjuðum að grafa kjallara.

18. maí: Lukum við að grafa kjallarann og hringrásina, erum einnig búnir að púkka ofan í hana í hana að miklu leyti.

24. maí: Þórður á Björk kom í vinnuna og vorum við, við smíðar, smíðuðum trönurnar að kjallaranum og „hrærufleka“ .  Þann 27. maí byrja þeir Theódór og Þórður að steypa.

30. maí: Steyptum í gríð og erg.

1. júní: Lukum við að steypa kjallarann og grófum fyrir skilrúmsrásum

11. júní: Steyptum hæðina uppúr að sunnan, hliðarnar langt komnar og talsvert af norðurgafli.  Hver dagbókarfærsla hefst með veðurlýsingu og þennan dag er: Veðrið kalt, hefir hríðað efst í fjöll í nótt. (hafís sagður ekki langt undan landi) sólskinsglæta þó um stund.

24. júní: Lokið við að steypa „portið“ og ganga frá loftsgluggaflekum. Þorsteinn byrjaði á sperrunum.

25. júní: Steyptum suðurstafninn upp í topp.

1. júlí: Steyptum vesturkvistinn. (Þennan dag fara einnig fram fráfærur, fært frá 23 ám og rekið upp úr miðdegi)

2. júlí: Við Steini slógum frá norðurstafni en Þorsteinn og Þórður hjuggu saman kvistsperrur, gráðusperrur og stúfsperrur.

4. júlí: Slegið frá báðum kvistunum

5. júlí: Þakskeggið steypt á austurhliðinni. Byrjað að leggja þakið.

7. júlí var Theódór ásamt fleirum að leggja þakið og reisa kvistsperrur. Þann dag bar það til tíðinda, að Jóhannes Jósepsson, sem nokkru síðar reisti Hótel Borg og æ síðan kenndur við þá byggingu, glímukappi kom í heimsókn og tvær dætur hans, Hekla og Saga.

14. júlí: Þorsteinn lauk við þakið (trje og pappa).

18. júlí:  Hjer í dag var maður, Jóhann Frímannsson framan úr firði (hefir verið á Syðra-Laugal[andi] í vor) hjálpar hann Þorsteini að járnleggja húsið. Tóku eina skorsteinshræru.

20. júlí: Lokið við að leggja járnið [á þakið].

27. júlí: Komu gluggarnir með „Nova“ í dag, og flutti Ingimar þá hingað einnig 2 útihurðir.

2. ágúst: Þorsteinn er að láta rúðurnar í, í dag.

4. ágúst: Þorsteinn setti í kjallaragluggana og gluggana á hæðinni. Óskar sem fór með mjólkina, kom með stafngluggana uppi (Eggert Guðmundsson smíðaði þá).

 

Þegar leið á sumarið virðist nýja húsið vera orðið fokhelt. Næstu mánuði dunda áðurnefndir menn, ásamt Theódóri og fleirum við ýmis verk innandyra, þilja í hólf og gólf, steypa í ýmis hólf og rými, fernisera og mála.

Þann 1. nóvember skrifar Theódór, m.a.: Við Þórður slóum lofti í norðurstofuna það sem panellinn náði. Kristneshæli vígt. Fórum héðan, pabbi, mamma og jeg. Var þar voða mikill mannfjöldi saman kominn.

Þann 26. nóvember kom miðstöð og var það Sveinbjörn byggingafræðingur sem hafði umsjón með því verki, að koma henni upp, ásamt vatnsleiðslum. Þar var Theódór hans sérlegur aðstoðarmaður.

Og þann 18. febrúar 1928 færir Theódór Kristjánsson eftirfarandi í dagbók sína:

Veður hægur sunnan andvari e.m. frostlaust um miðd. en eitthvað í kveld. Flutt í nýja húsið, morgunmatur borðaður síðast í gamla bænum, en miðdegismatur fyrst í nýja húsinu.

(Theódór Kristjánsson, 1927 og 1928)

Ytri-Tjarnaættir og búskaparsaga til vorra daga

Hér að framan er greint frá því, að á sextugsafmæli Kristjáns Helga hafi tólfta barn þeirra Ytri-Tjarnahjóna verið skírt. Theódór, sem svo skilmerkilega lýsti byggingu hússins var fæddur 1908 og var sá fimmti í röð í systkinanna. En umrætt tólfta barn Kristjáns og Fanneyjar hlaut nafnið Friðrik og sá varð síðar húsgagnasmiður og húsvörður í Hrafnagilsskóla. Öll náðu Ytri-Tjarnasystkinin fullorðinsaldri og það sem meira er; flest þeirra lifðu fram á níræðis- og jafnvel tíræðisaldur. Á meðal systkinanna frá Ytri-Tjörnum voru m.a. Dagrún, húsmæðrakennari, Valgarður borgardómari í Reykjavík og bræðurnir Benjamín og Bjartmar, sem báðir voru prestar og þjónuðu í Eyjafjarðarsóknum í áratugi, séra Benjamín frá 1935 til 1968 og séra Bjartmar (tók við af bróður sínum) frá 1968 til 1986. Séra Benjamín var einnig mikilvirkur fræðimaður og rithöfundur og meðal verka hans eru Eyfirðingabækur I og II, sem segja m.a.  frá sögu kirkjustaða og kirkna Eyjafjarðar auk söguþátta af ýmsu merkisfólki. Og fyrst minnst er á merkisfólk má minnast á, að út af systkinunum tólf frá Ytri-Tjörnum eru, eðli málsins samkvæmt, komnir miklir og fjölmennir ættbogar. Og skemmst að segja frá því, að einn ættleggurinn frá Kristjáni Helga hefur setið Ytri-Tjarnir allar götur síðan.

Þau Kristján Helgi og Fanney áttu heima á Ytri-Tjörnum allt til æviloka, Fanney Friðriksdóttir lést árið 1955 og Baldur í ársbyrjun 1956. Tvö börn þeirra, þau Inga og Baldur Helgi bjuggu áfram á Ytri-Tjörnum og tók sá síðarnefndi við búinu ásamt konu sinni, Þuríði Helgu Kristjánsdóttur frá Hellu á Ársskógsströnd, árið 1944.  Árið 1970 voru byggðir og bú Eyfirðinga skráðar skilmerkilega og niðurstaðan gefin út á bók þremur árum síðar. Segir svo um Ytri-Tjarnir:

 Eigendur og ábúendur: Baldur H. Kristjánsson f. hér 7.6.1912 og og Þuríður H. Kristjánsdóttir f. á Hellu á Árskógsstr. 21.11.1915. Annað heimilisfólk 4 af 5 börnum þeirra. Einnig er hér til heimilis systir Baldurs, Inga, f. 29.7.1903. Baldur og Þuríður tóku hér við búi árið 1944. Foreldrar hans, Kristján H. Benjamínsson og Fanney Friðriksdóttir bjuggu hér 1899 – 1944. Byggingar: Íbúðarhús b. 1927, 3 hæðir, 640 m^3; fjós f. 24 kýr, viðbygging f. um 20 gripi, fjárhús f. 60 fjár, hlaða f. um 800 h. og stórt vélahús. Allt úr steinsteypu nema fjárhús, sem er gamalt torfhús. Túnstærð 26,14 ha. Töðufengur um 1200 h. úthey um 100 h. og kartöfluland um 1 ha. Áhöfn: 30 kýr, 15 geldn., 60 fjár og 3 hross (Ármann Dalmannsson, Eggert Davíðsson og Sveinn Jónsson 1973:380).

Auk búskapar hófu þau Baldur og Þuríður snemma að fást við skógrækt, en árið 1947 girtu þau af þrjá hektara lands ofan bæjarins, austan þjóðvegarins og hófu þar skógrækt og er þar nú álitlegur skógarreitur. Hlið með fangamörkum þeirra, ÞHKBHK, má sjá í norðvesturhorni reitsins, fast við þjóðveginn. Það er skemmtileg tilviljun, að reitur þessi er jafnaldri sérlegs sælureitar Akureyringa, Kjarnaskógar, en þar hófst einnig ræktun 1947.

Árið 1990 eru sonur og tengdadóttir Baldurs og Þuríðar, Benjamín og Hulda Magnea Jónsdóttir tekin við búinu, frá 1975. Þau reistu nýtt íbúðarhús, skammt ofan þess gamla, árin 1977-78 en Baldur og Þuríður bjuggu áfram í gamla íbúðarhúsinu. Frá 1970 hafa, auk nýja íbúðarhússins, risið fjós og hlaða (1971) og hesthús (1989). Nýja fjósið og hlaðan standa sem fram kemur í upphafi, um 120 metra norðan íbúðarhúsanna, nokkurn veginn í bæjarstæði Ytri- Tjarnakots (skv. örnefnakorti Landmælinga). Árið 1990 voru alls 78 nautgripir, þar af 40 kýr á Ytri-Tjörnum og sex hross  auk þess sem þar var stunduð kartöflurækt. Ræktað land á Ytri-Tjörnum árið 1990 var 35,6 hektarar (sbr. Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason og Kristján Sigfússon 1993: 998). Það er þó ekki aðeins gæði yfirborðs jarðar sem nýtt eru á Ytri-Tjörnum, því neðan bæjarins er hitaveituborhola (TN-4), boruð árið 1980 og nýtt af Hitaveitu Akureyrar (síðar Norðurorku).  Boranir hófust í landi Ytri-Tjarna veturinn 1978.

Þegar Byggðir Eyjafjarðar voru teknar saman í riti hið þriðja sinni, 2010, eru Benjamín og Hulda eigendur og ábúendur en eldra íbúðarhúsið í eigu barna og tengdabarna þeirra Baldurs og Þuríðar; Baldur lést árið 2003 og Þuríður árið 2009. Þá eru þar nærri hundrað (95) nautgripir, þar af 50 kýr og 9 hross og ræktað land alls 56,2 hektarar, þar af 9,2 á jörðunum Tjarnagerði og Tjarnalandi, sem byggðar voru úr Ytri-Tjörnum árið 1951 (sbr. Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhann Ólafur Halldórsson og Valdimar Gunnarsson 2013:541).  Þegar flett er gegnum „Byggðabækurnar“ er það oftar en ekki tilfellið, að dregið hafi úr búskap eða hann hreinlega lagst af á mörgum jörðum. Sérlega ánægjulegt er því að sjá, að hér hafi ræktun aukist og gripum fjölgað, m.ö.o. búið stækkað. Og fimmtán árum eftir að „Byggðirnar“ voru teknar saman er enn rekið stöndugt kúabú, sem Baldur Helgi Benjamínsson fer fyrir, ásamt foreldrum sínum, téðum Benjamín og Huldu. Þess má geta, að Baldur Helgi var  framkvæmdastjóri Landssambands kúabænda í áratug, frá 2006 til 2016. Það er þannig fjórði ættliðurinn, í beinan karllegg frá Kristjáni Helga Benjamínssyni, sem stundar búskap á Ytri-Tjörnum og ættin þannig setið hér í nærri 130 ár. (Raunar mætti rekja sögu ættarinnar hér enn lengra aftur, eða allt til búskapartíðar Benjamíns Flóventssonar, sem hófst 1841, en jörðin var reyndar í ábúð annarra frá 1878 til 1899).

Niðurlag

Á Ytri-Tjörnum er ekki aðeins rekinn stöndugur landbúnaður og ýmis ræktun, heldur hefur ættinni auðnast að halda hinu tæplega hundrað ára íbúðarhúsi vel við og er það í reglulegri notkun. Gamla íbúðarhúsið á Ytri-Tjörnum er sérlega glæst hús og í góðri hirðu. Í því eru m.a. nýlegir gluggar, krosspóstar í anda hins upprunalega, en þeir voru settir í sumarið 2020 og leystu af hólmi einfalda þverpósta. Húsið hefur verið með veglegri íbúðarhúsum í Öngulsstaðahreppi á sinni tíð og hefur svipmót veglegustu íbúðarhúsa Akureyrar á sama tíma. Húsið, ásamt áföstum gripahúsum myndar einnig skemmtilega samstæðu. Húsið blasir við frá Eyjafjarðarbraut eystri en er einnig áberandi frá „Vesturbakkanum“, einkum ef menn eru með kíki. Húsið hlýtur að hafa nokkurt varðveislugildi en aðeins munar fjórum árum, að húsið sé aldursfriðað. Ákvæðið, sem kvað á friðun húsa sem næðu 100 ára aldri var nefnilega afnumið árið 2023 og miðast aldursfriðun eftir það við byggingarárið 1923. Umhverfi Ytri-Tjarna er einnig sérlega geðþekkt, ber mikið á trjárækt og þar eru svo sannarlega og í bókstaflegri merkingu „bleikir akrar og slegin tún“, þegar þannig stendur á árstíðum.   

Meðfylgjandi myndir eru teknar 5. mars 2021, 17. febrúar 2023, 22. september 2024 og 14. september 2025.

Heimildir:

Ármann Dalmannsson, Eggert Davíðsson, Sveinn Jónsson. 1973. Byggðir Eyjafjarðar II. bindi Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðarsveitar. 

Björn Jóhannesson. 1934. Brunavirðingar húsa í Öngulsstaðahreppi. Handskrifuð minnisbók, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri (ekki aðgengileg á vef). Hskj.Ak. H12-41.  

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar. 

Guðmundur Páll Steindórsson, Jóhann Ólafur Halldórsson og Valdimar Gunnarsson. 2013. Byggðir Eyjafjarðar 2010. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar. 

Jónas Rafnar. 1975. Bæjalýsingar og teikningar. Akureyri: Sögufélag Eyfirðinga. 

Stefán Aðalsteinsson. 2019. Eyfirðingar framan Glerár og Varðgjár. Akureyri: Sögufélag Eyfirðinga. Bernharð Haraldsson, Birgir Þórðarson, Haukur Ágústsson og Kristján Sigfússon skipuðu ritnefnd og bjuggu til prentunar.  

Theódór Kristjánsson. 1927-28. Dagbókarfærslur.  Þakka Ólafi Helga Theódórssyni kærlega fyrir að lánið á vélrituðum afritum af dagbókum föður hans.

Þakka einnig þeim Ytri-Tjarnafeðgum, Benjamín Baldurssyni og Baldri Helga Benjamínssyni, kærlega fyrir skjót og góð viðbrögð við fyrirspurn minni um frekari upplýsingar.