Hús dagsins: Ránargata 19

Árið 1948 fékk Kristinn nokkur Karlsson lóð við Ránargötu og byggingarleyfi sumarið 1949. Hins vegar munu þau Jón Hallgrímsson og Cecilía Steingrímsdóttir hafa reist húsið. En byggingarleyfi Kristins hljóðaði upp á, að reisa hús samkvæmt meðfylgjandi teikningu, en teikningarnar gerði Tryggvi Sæmundsson og eru þær aðgengilegar á kortavef Akureyrar. Sex árum síðar teiknaði hann einnig viðbyggingu á bakhlið hússins.

Ránargata 19 er tvílyft steinhús með valmaþaki. Mjótt útskot er til suðvesturs en austanmegin á suðurhlið eru svalir á báðum hæðum. Á bakhlið er einnig útbygging norðanmegin, ein hæð með með flötu þaki. Gluggar hússins eru flestir breiðir krosspóstar og á útskoti eru margskiptir og víðir gluggar til suðurs. Þeir eru innrammaðar með steyptum, lóðréttum böndum sem ná frá grunni upp undir þakskegg. Sams konar steypt bönd eru svalahandriði neðri hæðar. (Þegar mynd er tekin vantar reyndar handrið á svalir efri hæðar, mögulega verið að endurnýja). Veggir eru klæddir steiningarmúr og bárujárn á þaki.

Sem fyrr segir munu þau Jón Hallgrímsson og Cecilía Steingrímsdóttir hafa reist húsið, enda þótt Kristinn Karlsson sé skrifaður fyrir því í bókunum Bygginganefndar og á teikningum hússins. Mjög snemma, eða 1952 eru þau Jóhann Þorkelsson héraðslæknir og Agnete Þorkelsson hjúkrunarfræðingur flutt í húsið, og mögulega hafa þau reist húsið í félagi við þau Jón og Cecilíu (?) en húsið hefur frá upphafi verið tvíbýli, ein íbúð á hvorri hæð. Jón Hallgrímsson var Ólafsfirðingur, en fæddur á Mó við Dalvík, en Cecilía var Akureyringur, nánar tiltekið úr Ránargötu en faðir hennar, Steingrímur Eggertsson reisti Ránargötu 1 árið 1930. Jón starfaði lengst af við Olíusöludeild KEA. Þau Jón og Cecilía bjuggu hér allt þar til Jón lést, 1994, eða í tæpa hálfa öld.

 Jóhann Þorkelsson héraðslæknir, sem hér bjó til æviloka, 1970, var fæddur í Fljótum árið 1903. Hann nam læknisfræði við Háskóla Íslands og lauk þaðan kandidatsprófi 1933 og hélt svo til Danmerkur í framhaldsnám. Þar kynntist hann Agnete Brinck Clausen, sem tók nafn hans, Þorkelsson er þau giftust. Jóhann tók við embætti héraðslæknis árið 1938 og gegndi því í þrjá áratugi. Má nærri geta, að mikið hafi mætt á héraðslækni á þessum árum, enda umdæmið stórt og berklar útbreiddir og afar skæðir. Jóhann gegndi einnig ýmsum embættis- og trúnaðarstörfum m.a. hjá Rauða Krossinum, styrktarfélagi vangefinna o.fl. og var m.a. einn helsti hvatamaður að stofnun sambýlisins Sólborgar, árið 1969. Þess má reyndar geta, að sl. þrjá áratugi hefur Sólborg hýst Háskólann á Akureyri en önnur  búsetuúrræði hafa tekið við hlutverki Sólborgar.  Þá var Jóhann ræðismaður Dana á Akureyri frá árinu 1957 til dánardægurs. Jóhann var sæmdur Fálkaorðunni árið 1968. Sem fyrr segir, lést Jóhann árið 1970 en Agnete bjó hér áfram, allt til æviloka, 1995. Þannig voru sömu eigendur að báðum hæðum hússins í tæpa hálfa öld. Ýmsir hafa búið hér í lengri eða skemmri tíma eftir tíð heiðurshjónanna tveggja, en líklega hafa eigenda- og íbúaskipti ekki verið tíð, sé tekið meðaltal allra þeirra rúmu sjötíu ára sem húsið hefur staðið.

Ránargata 19 er reisulegt og traustlegt hús og í mjög góðri hirðu. Steyptu böndin á suðurhlið gefa húsinu ákveðin sérkenni og setja á það skemmtilegan svip. Lóðin er einnig gróskumikil og vel hirt og skartar m.a. tveimur reynitrjám fremst, nokkurn veginn beint á móti inngöngudyrum. Syðst á lóðinni, eiginlega við mörkin að nr. 17,  stendur gróskumikið birkitré, sem fljótt á litið virðist vera hengibjörk. Hins vegar ber að gæta, að einkenni hengibirkis þ.e. hangandi greinarendar geta einnig birst á „venjulegu“ birki.

Það er álit þess sem þetta ritar, að þessar húsaröð og einstök hús innan þeirra séu vel þess virði, að hljóta einhvers konar varðveislugildi. En það er auðvitað aðeins persónuleg skoðun höfundar, ekki sérfræðiálit. Meðfylgjandi myndir eru teknar þ. 1. maí 2021.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 1103, 15. okt 1948. Fundur nr. 1109, 10. júní 1949. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri

Hús dagsins: Ránargata 18

Ránargötu 18 reisti Anton Benjamínsson árið 1948. Bygginganefnd hafði ekki mörg orð um það, þegar honum var veitt byggingarleyfi, í júní 1947, aðeins að húsið væri reist samkvæmt teikningu. Framan af fylgdu jafnan nokkrar lýsingar á fyrirhuguðum húsum í bókunum bygginganefndar, en líklega hefur það þótt óþarfi eftir því sem störf bygginganefndar og fyrir lágu nokkuð fullkomnar teikningar. En teikningar að húsinu gerði Páll Friðfinnsson

Ránargata 18 er tvílyft steinsteypuhús með lágu valmaþaki, um 11,2x9,5m að grunnfleti auk mjórra útskota norðanmegin á og vestarlega á suðurhlið. Áfast síðarnefndu útskoti eru svalir. Einfaldir, lóðréttir póstar með opnanlegum þverfögum eru í flestum gluggum, veggir múrhúðaðir og bárujárn á þaki.

Anton Benjamínsson, sem reisti húsið, hét fullu nafni Arngrímur Anton Benjamínsson og var fæddur í Koti í Svarfaðardal árið 1909 en uppalin á Sauðaneskoti í sömu sveit. Eiginkona hans var Jónína Sæmundsdóttir frá Holti í Glerárþorpi en þau bjuggu sín fyrstu búskaparár í Glerárþorpi, nánar tiltekið í Sólheimum. Anton var vélstjóri og stundaði útgerð um árabil á eigin bátum. Á efri árum var hann vélstjóri á hinum valinkunna flóabát Drangi auk þess sem hann starfaði á Gefjun. Þau Anton og Jónína munu hafa búið á efri hæð hússins, en haft var eftir Antoni, að vegna fjárhagsörðugleika hefði hann orðið að selja neðri hæðina til þess að hafa efni á fullgera efri hæðina. Var það sjálfsagt ekkert einsdæmi. Anton bjó hér til æviloka, 1972, en Jónína bjó áfram hér í einhvern tíma. Hún lést í ársbyrjun 1997. Hafa síðan ýmsir átt og búið á tveimur hæðum hússins. Enn í dag er húsið tvíbýli, ein íbúð á hvorri hæð og er húsið næsta lítið breytt frá upphafi að ytra byrði.  

Ránargata 18 er snyrtilegt og vel hirt hús og til mikillar prýði í samstæðri götumynd tveggja hæða steinhúsa frá miðri síðustu öld. Það er álit þess sem þetta ritar, að þessar húsaröð og einstök hús innan þeirra séu vel þess virði, að hljóta einhvers konar varðveislugildi. En það er auðvitað aðeins persónuleg skoðun höfundar, ekki sérfræðiálit. Meðfylgjandi mynd er tekin þ. 1. maí 2021.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 1078, 13. júní 1947. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Hús dagsins: Ránargata 17

Í mars 1948 fengu þeir feðgar Kristján Magnússon og Sveinn Kristjánsson lóð við Ránargötu. Í september sama ár fengu þeir, auk Antons Kristjánssonar, byggingarleyfi samkvæmt teikningu en ekki fylgir nánari lýsing húsinu. Framan af 20. öld tíðkaðist það í bókunum Bygginganefndar, að fyrirhuguðum húsum var lýst nokkuð gaumgæfilega en seinna var almennt látið nægja, að taka fram að teikningar fylgdu. Kannski réð þar aukinn fjöldi leyfa sem þurfti að afgreiða eða það að teikningar væru taldar fullkomnari en áður. Teikningarnar að Ránargötu 17 gerði Guðmundur Gunnarsson. Áður en húsið var reist gerði hann aðrar viðbótarteikningar að húsinu með viðbyggingu til norðvesturs. Fullbyggt mun húsið hafa verið 1949.

Ránargata 17 er tvílyft steinhús með lágu valmaþaki, 11x12,25m að grunnfleti skv. teikningum Við norðvesturhorn hússins er útskot,skv. teikningum 3,50x3,80m, ein hæð með flötu þaki. Í flestum gluggum eru einfaldir lóðréttir póstar, veggir múrhúðaðir og bárujárn á þaki. Á suðurhlið eru svalir á efri hæð Tveir inngangar eru á framhlið, norðan og sunnanmegin og dyraskýli yfir þeim.

Kristján Magnússon og Evgenia Jónsdóttir höfðu á fyrri hluta aldarinnar verið vinnuhjú, m.a. hjá Einar Árnasyni á Eyrarlandi í Öngulsstaðahreppi um 1920. Eftir að þau fluttu til Akureyrar fékkst hann við ýmis verkamannastörf. Þau byggðu árið 1930 húsið Eiðsvallagötu 22 og bjuggu þau þar uns þau byggðu hér, eða í tæpa tvo áratugi. Kristján var fæddur á Þórustöðum í sama hreppi en Evgenía var frá Ólafsfirði. Honum auðnaðist ekki að búa lengi í Ránargötu 17, en hann lést vorið 1950.  Kristján og Evgenía munu hafa búið á neðri hæðinni en á efri hæðinni bjuggu sonur þeirra, Sveinn, og kona hans, Undína Árnadóttir. Sveinn starfaði lengst af sem skrifstofumaður hjá KEA en Úndína var um árabil matráðskona hjá Landsbankanum. Hafa margir átt og búið í húsinu eftir þeirra tíð og íbúðaskipan haldist óbreytt, ein íbúð á hvorri hæð.  

Ránargata 17 er traustlegt og reisulegt hús í mjög góðri hirðu. Það er til prýði í umhverfinu, sem og snyrtileg og vel hirt lóð og er hluti yfirgripsmikillar heildar tveggja hæða steinhúsa frá miðri síðustu öld. Enda þótt húsin séu eins misjöfn og þau eru mörg og gjörólík innbyrðis er meginformið nokkurn vegin það sama, tvær hæðir, grunnflötur nokkurn veginn ferningslaga og valmaþök. Þessi húsaröð við Ránargötuna liggur  samsíða og austan við sams konar húsaröð við Norðurgötu. Það er álit þess sem þetta ritar, að þessar raðir og einstök hús innan þeirra séu vel þess virði, að hljóta einhvers konar varðveislugildi. En það er auðvitað aðeins persónuleg skoðun höfundar, ekki sérfræðiálit. Meðfylgjandi mynd er tekin þ. 1. maí 2021.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 1090, 12. mars 1948. Fundur nr. 1100, 3. sept. 1948. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Hús dagsins: Ránargata 16

Næstu vikur mun ég fjalla um ytri hluta Ránargötu, þ.e. númer 16-31. Sá sem kannar þessa síðu betur kemst fljótt að því, að hér hefur verið fjallað um hús nr. 1-14. Hvað með Ránargötu 15 ? Við því er einfalt svar: Ránargata 15 er ekki til. Hvers vegna veit ég ekki, en  sunnan Eyrarvegar standa við Ránargötu, nr. 13 (vestan megin) og nr. 14. Norðan gatnamótana standa Eyrarvegur 31 og 33 og norðan þeirra 16 og 17. Hér er Ránargata 16. 

Ránargötu 16  reistu þeir Sverrir Árnason og Garðar Magnússon árið 1947. Í bókunum Bygginganefndar fylgir ekki lýsing á húsinu, aðeins tekið fram, að húsið byggi þeir samkvæmt meðfylgjandi teikningum. En þær teikningar gerði Guðmundur Magnússon. Þar má m.a. sjá að grunnflötur er 11x14m og kjallari er undir hálfu húsinu.

Ránargata 16 er tvílyft steinsteypuhús með lágu valmaþaki. Veggir eru múrsléttaðir, bárujárn á þaki og einfaldir, lóðréttir póstar í gluggum. Á framhlið eru tvennar inngöngudyr hlið við hlið og þær rammaðar inn með steyptu bogadregnu skýli.

Frá upphafi hefur húsið verið tvíbýli, ein íbúð á hvorri hæð og hafa margir búið hér um lengri tíma. Sverrir Árnason  og Andrea G. Jónsdóttir bjuggu hér um áratugaskeið. Sverrir var fæddur á Svalbarðseyri en Andrea var frá Stokkseyri.  Sverrir nam ketil- og plötusmíði og átti langan og glæstan starfsferil sem járnsmiður, tók m.a. þátt í smíðum fyrstu stálskipa hér á landi.  starfaði m.a. hjá Slippstöðinni og rak lengi vel eigin járnsmiðju, Járnsmiðjuna Mjölni. Svo fátt eitt sé nefnt. Faðir Sverris, Árni Valdimarsson, reisti árið 1923 Norðurgötu 30 og mun Sverrir hafa alist þar upp. Við heimildaöflun fyrir þessi skrif slær höfundur ætíð heimilisföngunum upp í gagnagrunninum timarit.is. Við „Ránargötu 16“ koma upp 160 niðurstöður, sem er umtalsvert þegar í hlut á íbúðarhús. Þetta skýrist auðvitað af því, að í Reykjavík er einnig Ránargata 16- og einnig á Siglufirði. Húsið á semsagt tvo „alnafna“ ef svo mætti segja. En fyrsta heimildin sem birtist um Ránargötu 16 í bæjarblöðum Akureyrar er frá nóvember 1953, þar sem auglýst er eftir rauðum gardínukappa í óskilum. Væntanlega voru það Andrea og Sverrir sem söknuðu þess gardínukappa, enda þótt það komi hvergi fram. Húsið er líklega að mestu óbreytt frá upphaflegri gerð, að ytra byrði, en hefur líkast til alltaf hlotið hina bestu umhirðu.

Ránargata 16 er traustlegt og reisulegt hús og í mjög góðri hirðu. Húsið er hluti nokkuð langrar og heilsteyptrar raðar tveggja hæða steinhúsa frá miðri síðustu öld, sem spannar Ránargötu norðan Eyrarvegar. Enda þótt húsin séu eins misjöfn og þau eru mörg og gjörólík innbyrðis er meginformið nokkurn vegin það sama, tvær hæðir, grunnflötur nokkurn veginn ferningslaga og valmaþök. Þessi húsaröð við Ránargötuna liggur  samsíða og austan við sams konar húsaröð við Norðurgötu. Austan við, við Ægisgötu eru húsin hins vegar lágreistari og er þar um að ræða aðra, einstaka þyrpingu. Það er álit þess sem þetta ritar, að þessar raðir og einstök hús innan þeirra séu vel þess virði, að hljóta einhvers konar varðveislugildi. En það er auðvitað aðeins persónuleg skoðun höfundar, ekki sérfræðiálit. Meðfylgjandi mynd er tekin þ. 1. maí 2021.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 1076, 25. apríl 1947. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.