Hús dagsins: Ránargata 19

Árið 1948 fékk Kristinn nokkur Karlsson lóð við Ránargötu og byggingarleyfi sumarið 1949. Hins vegar munu þau Jón Hallgrímsson og Cecilía Steingrímsdóttir hafa reist húsið. En byggingarleyfi Kristins hljóðaði upp á, að reisa hús samkvæmt meðfylgjandi teikningu, en teikningarnar gerði Tryggvi Sæmundsson og eru þær aðgengilegar á kortavef Akureyrar. Sex árum síðar teiknaði hann einnig viðbyggingu á bakhlið hússins.

Ránargata 19 er tvílyft steinhús með valmaþaki. Mjótt útskot er til suðvesturs en austanmegin á suðurhlið eru svalir á báðum hæðum. Á bakhlið er einnig útbygging norðanmegin, ein hæð með með flötu þaki. Gluggar hússins eru flestir breiðir krosspóstar og á útskoti eru margskiptir og víðir gluggar til suðurs. Þeir eru innrammaðar með steyptum, lóðréttum böndum sem ná frá grunni upp undir þakskegg. Sams konar steypt bönd eru svalahandriði neðri hæðar. (Þegar mynd er tekin vantar reyndar handrið á svalir efri hæðar, mögulega verið að endurnýja). Veggir eru klæddir steiningarmúr og bárujárn á þaki.

Sem fyrr segir munu þau Jón Hallgrímsson og Cecilía Steingrímsdóttir hafa reist húsið, enda þótt Kristinn Karlsson sé skrifaður fyrir því í bókunum Bygginganefndar og á teikningum hússins. Mjög snemma, eða 1952 eru þau Jóhann Þorkelsson héraðslæknir og Agnete Þorkelsson hjúkrunarfræðingur flutt í húsið, og mögulega hafa þau reist húsið í félagi við þau Jón og Cecilíu (?) en húsið hefur frá upphafi verið tvíbýli, ein íbúð á hvorri hæð. Jón Hallgrímsson var Ólafsfirðingur, en fæddur á Mó við Dalvík, en Cecilía var Akureyringur, nánar tiltekið úr Ránargötu en faðir hennar, Steingrímur Eggertsson reisti Ránargötu 1 árið 1930. Jón starfaði lengst af við Olíusöludeild KEA. Þau Jón og Cecilía bjuggu hér allt þar til Jón lést, 1994, eða í tæpa hálfa öld.

 Jóhann Þorkelsson héraðslæknir, sem hér bjó til æviloka, 1970, var fæddur í Fljótum árið 1903. Hann nam læknisfræði við Háskóla Íslands og lauk þaðan kandidatsprófi 1933 og hélt svo til Danmerkur í framhaldsnám. Þar kynntist hann Agnete Brinck Clausen, sem tók nafn hans, Þorkelsson er þau giftust. Jóhann tók við embætti héraðslæknis árið 1938 og gegndi því í þrjá áratugi. Má nærri geta, að mikið hafi mætt á héraðslækni á þessum árum, enda umdæmið stórt og berklar útbreiddir og afar skæðir. Jóhann gegndi einnig ýmsum embættis- og trúnaðarstörfum m.a. hjá Rauða Krossinum, styrktarfélagi vangefinna o.fl. og var m.a. einn helsti hvatamaður að stofnun sambýlisins Sólborgar, árið 1969. Þess má reyndar geta, að sl. þrjá áratugi hefur Sólborg hýst Háskólann á Akureyri en önnur  búsetuúrræði hafa tekið við hlutverki Sólborgar.  Þá var Jóhann ræðismaður Dana á Akureyri frá árinu 1957 til dánardægurs. Jóhann var sæmdur Fálkaorðunni árið 1968. Sem fyrr segir, lést Jóhann árið 1970 en Agnete bjó hér áfram, allt til æviloka, 1995. Þannig voru sömu eigendur að báðum hæðum hússins í tæpa hálfa öld. Ýmsir hafa búið hér í lengri eða skemmri tíma eftir tíð heiðurshjónanna tveggja, en líklega hafa eigenda- og íbúaskipti ekki verið tíð, sé tekið meðaltal allra þeirra rúmu sjötíu ára sem húsið hefur staðið.

Ránargata 19 er reisulegt og traustlegt hús og í mjög góðri hirðu. Steyptu böndin á suðurhlið gefa húsinu ákveðin sérkenni og setja á það skemmtilegan svip. Lóðin er einnig gróskumikil og vel hirt og skartar m.a. tveimur reynitrjám fremst, nokkurn veginn beint á móti inngöngudyrum. Syðst á lóðinni, eiginlega við mörkin að nr. 17,  stendur gróskumikið birkitré, sem fljótt á litið virðist vera hengibjörk. Hins vegar ber að gæta, að einkenni hengibirkis þ.e. hangandi greinarendar geta einnig birst á „venjulegu“ birki.

Það er álit þess sem þetta ritar, að þessar húsaröð og einstök hús innan þeirra séu vel þess virði, að hljóta einhvers konar varðveislugildi. En það er auðvitað aðeins persónuleg skoðun höfundar, ekki sérfræðiálit. Meðfylgjandi myndir eru teknar þ. 1. maí 2021.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 1103, 15. okt 1948. Fundur nr. 1109, 10. júní 1949. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri