Hús dagsins: Klapparstígur 1

Árið 1929 fékk Hallgrímur Hallgrímsson síldarmatsmaður frá Hjalteyri, leigða lóð á horni Klapparstígs og Brekkugötu og leyfi til að byggja á henni að reisa þar hús; 8x8,8m að stærð auk útskota, ein hæð og port á háum kjallara. Hallgrímur hefur líkast til áformað að húsið sneri hlið að götu því Bygginganefnd sér í bókun sinni ástæðu til að árétta sérstaklega að: “Meirihluti nefndar heldur sig fast við það, að á þessum stað verði húsin að snúa stafni í götu, eins og gert er ráð fyrir á Skipulagsuppdrætti. Nefndin hefur ekkert að athuga við teikningu og lýsingu og gefur byggingafulltrúa heimild til að láta hefja verkið, þótt einhver breyting verði við snúning hússins. “ (Bygg.nefnd. Ak. 1929: nr.632) Hallgrímur hóf því að reisa húsið, sem snýr stafni að götu og var það fullbyggt 1930. Teikningarnar gerði Halldór Halldórsson. Þar má sjá, að í húsinu eru tvö eldhús, á jarðhæð og stofuhæð og tvö baðherbergi, annars vegar á jarðhæð og hins vegar í austurkvisti á svokallaðri porthæð en svo er rishæðin kölluð á teikningunum. Það er ekki annað að sjá á teikningum, að húsið eigi að vera hið vandaðasta í hvívetna, þar eru sex svefnherbergi og stofur á báðum hæðum auk gestastofu.

Klapparstígur er einlyft steinsteypuhús á háum kjallara og með háu portbyggðu risi. Stór miðjukvistur er á framhlið (vesturhlið) og annar smærri á bakhlið. Bogadregin forstofubygging á framhlið, beint niður undir kvisti og að henni voldugar, steyptar tröppur og svalir ofan á henni sem gengt er út á af kvistherbergi. Þá er einnig bogadregið útskot með turnþaki á suðurstafni. Miklir steyptir kantar eru á þaki og svalahandrið steypt úr því sem ég myndi kalla “bogasteinum”- en þeir voru ekki óalgengir í veglegri girðingar og svalahandrið á þessum árum. Gefa þeir jafnan skemmtilegan svip en ekki þekki ég uppruna þessara hleðslusteina. Mögulega hafa þeir verið framleiddir í sömu verksmiðju og r-steinn Sveinbjarnar Jónssonar. Bárujárn er á þaki hússins og krosspóstar eru í gluggum.

Hallgrímur Hallgrímsson átti allt húsið í upphafi, en í ársbyrjun 1934 auglýsir hann efri hæðina til sölu (mögulega er þar átt við rishæð eða portbyggð) og þar kemur sérstaklega fram að íbúðin sé sólrík, en þrír suðurgluggar eru á risi hússins. Dóttir Hallgríms Hrefna Kristín. Hún kvæntist árið 1934 Jóni Sigurgeirssyni, síðar skólastjóra Iðnskólans. Þau bjuggu hér allt þar til Hrefna lést árið 1951 en Jón bjó hér áfram í tugi ára eftir það. Margir hafa búið í húsinu í lengri eða skemmri tíma, líkt og gengur og gerist.

Hér að ofan var greint frá staðfastri áherslu Byggingarnefndar á því, að hús við Klapparstíg sneru stafni að götu. Ef næstu hús götunnar eru skoðuð
mætti álíta, að ekki hafi reynt á þetta ákvæði því þau hús eru frábrugðin nr. 1, ferningslaga með flötum þökum enda reist á bilinu 1933-40 þegar Funkisstefnan var að ryðja sér til rúms. Húsið er skrautleg steinsteypuklassík, og það eina sinnar tegundar við götuna en svipar nokkuð til húsa við Eyrarlandsveg 16-24 og Brekkugötu 27a. Að ytra byrði er húsið h.u.b. óbreytt frá upprunalegri gerð og hefur það líkast til hlotið fyrirtaks viðhald alla tíð- alltént er það í mjög góðu ástandi. Lóðin er einnig mjög vel frágengin og vel gróin- þó það sjáist lítt á meðfylgjandi mynd sem tekin er nærri miðjum janúar. sómir sér vel á þessum stað sem er nokkuð áberandi í bæjarmyndinni, því Klapparstígur liggur utan í hæð beint upp af Oddeyrinni og fjölförnustu götu Akureyrar (Þjóðvegi 1) og gegnt húsinu eru áhorfendabekkir Akureyrarvallar.Tvær íbúðir munu í húsinu, á jarðhæð og á hæð og risi. Myndin er tekin þann 14.janúar 2017.

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Pdf-útgáfa aðgengileg á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1921-30. Fundur nr.632, 10.júní 1929.

Jón Sveinsson. 1955. „Jónsbók“. (Skrá yfir upprunasögu húsa sem stóðu á Akureyri um 1935, tekin saman 1945-55).

Tvö ofantalin rit eru óprentaðar og óútgefnar heimildir, varðveittar á Héraðskjalasafninu á Akureyri.

 

 

 

Hús dagsins: Krabbastígur 4

Við Krabbastíg standa einungis þrjú hús, tvö norðan götu og eitt sunnan megin. Efra húsið norðan megin, þ.e. Krabbastígur 4 stendur á horni götunnar og Munkaþverárstrætis, en þar er um að ræða járnklætt timburhús. Sumarið 1934 sótti Jóhannes Jónasson um byggingarleyfi fyrir hönd Snjólaugar Jónasdóttur um að fá lóð við Krabbastíg, norðan við Gest Bjarnason. Þannig var staðsetningu húsa og lóða og ævinlega lýst í bókunum Bygginganefndar, þ.e. afstaða miðað við lóðir eða hús tilgreindra manna- húsnúmer sjást afar sjaldan. Vildi hún fá að reisa íbúðarhús úr timbri, járnklætt, 7,6x7,6m að stærð. Byggingaleyfið var veitt en þó með þeim skilyrðum að neðri hæð væri steinsteypt og senda skyldi nýja teikningu og lýsingu þar sem fram kæmi hæðarafstaða við götu. Þá teikningu samþykkti bygginganefnd á næsta fundi sínum. Páll Friðfinnsson teiknaði húsið, en upprunalegar teikningar eru ekki aðgengilegar á Landupplýsingakerfinu. Fullbyggt mun húsið hafa verið árið 1936.

Krabbastígur 4 er tvílyft hús á lágum grunni og með lágu risi. Neðri hæð er steinsteypt og múrhúðuð (tæpast hægt að tala um neðri hæð sem kjallara jafnvel þótt hún liggi nokkuð neðar en götubrún) en efri hæð úr timbri og járnklædd. Bárujárn er á þaki. Á norðurgafli er forstofubygging, viðbygging frá um 1967 eftir teikningum Páls Friðfinnssonar, sem teiknaði húsið í upphafi sem áður segir. Sú bygging er múrhúðuð, með einhalla þaki, aflíðandi til norðausturs og inngöngudyr að götu og bakatil á neðri hæð. Efri hæð viðbyggingar er stærri að grunnfleti en neðri hæð og stendur hún á stólpum á nyrsta parti. Gluggapóstar eru þverpóstar með margskiptum efri fögum og á neðri hæð eru neðri fög einnig skiptir í miðju lárétt.

Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús, líklega einbýlishús í upphafi en árið 1944 er það til sölu í heilu lagi, sjá hér og þar er Sigurlaug Jónasdóttir, sú er byggði húsið sem hyggst selja það. Fimmtán árum síðar er húsið hins vegar orðið a.m.k. tveir eignarhlutar, sbr. Þessa tilkynningu frá 1959 þar sem Jóhann Hauksson selur Sigurði Karlssyni sinn hluta hússins. Átta árum síðar er byggt við húsið til norðurs og fékk það þá núverandi útlit. Þá eru skv. teikningum tvær íbúðir í húsinu, hvor á sinni hæð. Krabbastígur 4 er einfalt og látlaust timburhús- eitt fárra slíkra í þessu hverfi sem byggt er á sannkallaðri “steinsteypuöld”. Það er raunar eina húsið með þessu lagi á þessu svæði en sambærileg hús má finna t.d. Á Fjólugötu en einnig er húsið ekki ósvipað húsunum við Goðabyggð 7 (Silfrastaðir) og Hrafnagilsstræti 27 (Þrúðvangur) sem standa ofar og sunnar á Brekkunni. Þau eru jafnaldrar Krabbastígs 4 og byggð sem grasbýli en þéttbýli tók ekki að myndast á þeim slóðum fyrr en aldarfjórðungi síðar. Líklega er húsið nánast óbreytt frá upphafi að ytra byrði- ef undan er skilin er viðbygging. Húsið og umhverfi þess er til mikillar prýði, við inngönguskúr og lóðarmörk er sólpallur úr timbri og tvö smá þintré sitt hvoru megin við hlið, sem ramma aðkomuna að húsinu skemmtilega inn, a.m.k. að mati þess sem þetta ritar. Myndin er tekin þann 14.janúar 2017.

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Pdf-útgáfa aðgengileg á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1930-35. Fundur 723, 22.júní 1934. Fundur nr. 724, 20.júlí 1934.Óprentað og óútgefið varðveitt á Héraðskjalasafninu á Akureyri.

 

Hús dagsins: Krabbastígur 2

Á fundi Bygginganefndar Akureyrar þann 3.ágúst 1929 var m.a. tekið fyrir erindi frá Byggingafélagi Akureyrar sem sótti um leyfi til að byggja hús fyrir Gest Bjarnason. Húsið skyldi “jafnstórt og af sömu gerð og hús Þorsteins Þorsteinssonar”. Þar var vísað til 2.liðs sömu fundargerðar, en erindi Byggingarnefndar var nr. 3 í afgreiðslu fundarins. En Þorsteinn hafði sótt um að reisa hús við Brekkugötu, sem skyldi 7,20x8m, ein hæð á kjallara og með lágu risi og varð það hús nr.43 við þá götu. Því er engum blöðum um það að fletta, að Krabbastígur 2 og Brekkugata 43 hljóta að vera reist eftir sömu teikningu, en hana gerði Halldór Halldórsson. Til fróðleiks má bæta við, á þessum sama fundi voru samþykktar fullnaðarteikningar af húsi KEA við Hafnarstræti (Kaupfélagstorginu). Húsið byggðu þeir svo feðgarnir Bjarni Pálsson og áðurnefndur Gestur Bjarnason og flutti 1929-30 og flutti stórfjölskyldan í húsið árið 1930. Hér er fróðlegt viðtal við móður Gests, Sigríði Helgadóttur. Viðtalið birtist í Degi 2.mars 1968 en þann dag varð Sigríður 95 ára, þá elsti innfæddi íbúi en hún var fædd 1873 í Barði.

Krabbastígur 2 er einlyft steinsteypuhús með háu risi og á háum kjallara, raunar svo háum að telja mætti húsið tvílyft eða kjallara til jarðhæðar en skörp skil eru á milli kjallara og hæðar; þ.e. veggir kjallara eru eilítið þykkri og þ.a.l. kantur á útveggjum á hæðarskilum. Krosspóstar eru í gluggum og bárujárn á þaki en spænskur múr er á veggjum. Inngöngudyr eru m.a. á norðausturhorni kjallara. Krabbastígur 2 hefur alla tíð verið íbúðarhús, einbýlihús en þó hafa einstaka herbergi verið leigð út. Húsið er í góðu standi og á því er nýlegt þak frá því um 2000. Það er flokkað í varðveisluflokk 1 í Húsakönnun á Norður Brekku 2015 og þar sagt “[...] vel við haldið og sómir sér vel í götumyndinni” (Ak.bær, Teiknist. Ark., Gylfi Guðjónsson 2015: 144). Lóðin er einnig vel gróin; sunnan undir húsinu er vörpulegt reynitré. Skemmtileg timburgirðing á lóðarmörkum við götu er setur einnig skemmtilegan svip á umhverfi hins látlausa en glæsta 87 ára steinhúss. Myndin er tekin laugardaginn 14.janúar 2017. Hér fyrir neðan má einnig sjá mynd af húsunum tveimur sem Þorsteini Þorsteinssyni og Gesti Bjarnasyni var leyft að reisa í 2. og 3.lið í fundargerð Byggingarnefndar 3.ágúst 1929; jafn st+or og sömu gerðar. Þau hafa vitanlega tekið ýmsum breytingum gegn um tíðina, hvort um sig.

     

 

 

 

 

   

 

 

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Pdf-útgáfa aðgengileg á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1921-30. Fundur nr. 635, 3.ágúst 1929.

Jón Sveinsson. 1955. „Jónsbók“. (Skrá yfir upprunasögu húsa sem stóðu á Akureyri um 1935, tekin saman 1945-55).

Tvö ofantalin rit eru óprentaðar og óútgefnar heimildir, varðveittar á Héraðskjalasafninu á Akureyri.

 

Hús dagsins: Krabbastígur 1

 

Það eru ekki margar götur á Akureyri kenndar sjávardýr, en á milli Oddeyrargötu og Munkaþverárstrætis liggur stutt og mjó gata sem nefnist Krabbastígur skáhallt til NV upp brekkuna. Hún liggur á milli 8 og 10 við Oddeyrargötu og við hana standa einungis þrjú hús sem ég ljósmyndaði einn laugardag í janúar sl. og hyggst birta hér á næstu dögum (Reyndar myndaði ég hús nr. 1 í gær þ.s. Mér þótti fyrri mynd einfaldlega ekki nógu góð).

Krabbastíg 1 reistu í félagi þeir Jóhann Jónsson og Kristján Helgason árið 1930. Síðsumars 1929 fær sá fyrrnefndi lóð sunnan Krabbastígs, beint á móti lóð Gests Bjarnasonar (þ.e. Krabbastígur 2). Jóhanni er einnig veitt leyfi til að reisa íbúðarhús, skv. meðfylgjandi teikningu og lýsingu. Húsið skyldi vera úr steinsteypu, ein hæð með risi og á háum kjallara, 13,90x8m að stærð. Húsið var (og er) parhús, skipt í miðju og í Jónsbók er Jóhann Jónsson skráður fyrir Krabbastíg 1A og Kristján og Bernharð Helgasynir búa í 1B þ.e. vesturhluta. Teikningar sem varðveist hafa af húsinu eru óáritaðar en þær sýna herbergjaskipan neðri hæðar ("kjallara") og hæðar, en inngangur var á göflum,  eldhús, bað og geymslur en stofa og svefnherbergi á hæð. Ris hefur að öllum líkindum verið óinnréttað í upphafi.

Krabbastígur 1 er tvílyft steinsteypuhús með háu risi. Veggir eru múrsléttaðir, veggir jarðhæðar eru eilítið þykkri og þ.a.l. kantur á útveggjum á hæðarskilum. og bárujárn á þaki, og krosspóstar eru í gluggum. Einn gluggi er undir mæni hvoru megin og tveir smáir súðargluggar beggja vegna risglugga.

Krabbastígur 1 mun vera fyrsta húsið á Akureyri sem byggt var skv. lögum um verkamannabústaði en þau tóku gildi árið 1929, sama ár og byggingaleyfi var veitt fyrir húsinu. Hér má lesa frumvarp Héðins Valdimarssonar til laga um verkamannabústaði frá fyrstu hendi af vef Alþingis. Líklega eru þekktustu húsin, sem reist voru eftir þessum lögum Verkamannabústaðirnir við Hringbraut og við Vallagöturnar í Vesturbæ Reykjavíkur. Það myndi líklega ekki veita af sambærilegum lögum og aðgerðum í húsnæðismálum í dag og farið var í þarna, fyrir tæpum 90 árum! En nóg um það.

Ég nota vefinn timarit.is mikið til að kanna , hvort einhver verslun eða þjónusta hafi verið starfrækt í húsunum sem skrifað er um. Hafi slíkt verið auglýst í blöðum er má að öllum líkindum finna þær auglýsingar þar. Þegar heimilisfanginu “Krabbastíg 1” er flett upp á timarit.is birtast 62 niðurstöður, m.a. um herbergi til leigu, tilkynningar um stórafmæli o.þ.h. Ein elsta heimildin sem timarit.is finnur um Krabbastíg 1 er í skátablaðinu Akurliljunni, sem skátaflokkurinn Fálkar gaf út árið 1932. Þar er auglýst til sölu rúm með fjaðradýnu og borðstofuborð.

Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús, og íbúðaskipan líklega lítt breytt frá upphafi. Að ytra byrði er húsið svo til óbreytt frá upphafi a.m.k. miðað við upprunalegar teikningar- þar eru að vísu margskiptir gluggapóstar en krosspóstar nú en gluggasetning og staðsetning dyra er óbreytt sem og þak. Húsið er í mjög góðri hirðu, m.a. hefur þak nýlega verið endurnýjað. Húsið stendur alveg út við götubrún og á húsinu má, þegar þetta er ritað síðla vetrar 2017, sjá miða sem varar við snjó og klakahruni af þaki.(sjá til hliðar) Frábært framtak íbúa Krabbastígs 1 því þetta er hætta sem ég hef grun um að margir vanmeti. Því blautur snjór og grýlukerti eru býsna massamikil og verða raunar eins og fallbyssukúlur við fall af háum þakbrúnum. Húsakönnun 2015 metur húsið með varðveislugildi 1 þ.e. miðlungs enda er Krabbastígur 1 hið glæsilegasta hús og til prýði í umhverfinu. Myndin er tekin þann 18.mars 2017.

 

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Pdf-útgáfa aðgengileg á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1921-30. Fundur 636, 20.ágúst 1929.

Jón Sveinsson. 1955. „Jónsbók“. (Skrá yfir upprunasögu húsa sem stóðu á Akureyri um 1935, tekin saman 1945-55).

Tvö ofantalin rit eru óprentaðar og óútgefnar heimildir, varðveittar á Héraðskjalasafninu á Akureyri.

 

Í röðinni - sönn gamansaga.

Það var einhverju sinni sl. haust að ég var staddur í [Nettó] Hrísalundi í stórinnkaupum. Í slík innkaup nota ég oft 60 lítra bakpoka. Hann er mikið umhverfisvænni kostur til innkaupa en plastpokarnir - sem ég viðurkenni að ég notast einnig við- og heldur hentugri til burðar. Á meðan jörð er auð nota ég oft hjólið sem ferðamáta - og þá er bakpokinn eiginlega eini möguleikinn til vöruflutninga.  Í þetta skiptið var ég einmitt hjólandi- og nennti ekki að spenna hjálminn af inni í versluninni.  Það er ekki sama hvernig hinum ýmsu matvörum er raðað í bakpoka- þ.a. úr verður stundum tímafrekt púsluspil- sem ekki er vel séð í kassaröð. Á eftir mér var nefnilega maður sem talaði í síma og var greinilega að flýta sér. M.a. heyrði ég "...það er einhver helvítis hjólatúristi á undan mér að reyna að troða einhverjum dósum í bakpoka!" Eftir að hafa raðað í pokan bað ég umsvifalaust um einn Vikudag á íslensku- og var bara þó nokkuð skemmt yfir skömmustusvip- og andlitsroða mannsins. 

Hús dagsins: Hamarstígur 6

 

Neðst við Hamarstíg norðanverðan standa þrjú reisuleg steinhús, byggð í upphafi fjórða áratugarins. Þau eru öll með “steinsteypuklassísku lagi”; einlyft með háu risi og miðjukvisti en hvert og eitt með sínu lagi og yfirbragði. Halldór Halldórsson teiknaði tvö þeirra þ.e. Nr. 2 og 4 en Hamarstíg 6 teiknaði Guðmundur Frímannsson.

Árið 1931 fengu þeir Jóhann Frímann skólastjóri Iðnskólans á Akureyri og Kristinn Þorsteinsson lóð og byggingarleyfi við Hamarstíg, vestan við hús Halldórs Halldórssonar þ.e. Hamarstíg 4. Af einhverjum ástæðum lagðist bygginganefnd gegn því, að þeim yrði leigð lóðin en meirihluta bæjarstjórnar féllst á það. Á næsta fundi bygginganefndar var þeim Jóhanni og Kristni leyft að reisa hús á lóðinni, á einni hæð með kvisti, byggt úr r-steini á steyptum kjallara, 14x7,5 að stærð. Sem áður segir teiknaði Guðmundur Frímannsson Hamarstíg 6, sem er parhús og skipt eftir miðju í austur- og vesturpart, og hafa teikningarnar varðveist. Þar má sjá, að í hvorum hluta hússins er gert ráð fyrir “kontór” inn af forstofu að framan. Þá eru tvö eldhús í hvorum hluta, þ.e. á hvorri hæð. Þannig virðist gert ráð fyrir að a.m.k. tvær fjölskyldur búi í hvorum hluta hússins, enda er það nokkuð stórt á mælikvarða þess tíma sem það er byggt. Húsið hefur frá upphafi skipst í tvo eignarhluta en Jónsbók tilgreinir ekki hvernig húsið skiptist milli þeirra Jóhanns og Kristins, þ.e. hvor bjó í hvorum hluta.

Hamarstígur 6 er reisulegt steinhús, byggt 1931-32, á háum kjallara og með háu risi og miðjukvisti að framan og forstofubyggingu fyrir miðju, steyptar tröppur eru upp að henni. Þar ofan á eru svalir með skrautlegu steyptu, upprunalegu handriði. Forstofutröppur eru einnig rammaðir inn með sams konar handriði. Á bakhlið inngönguskúr með aflíðandi einhalla þaki og á þaki miklir sambyggðir kvistir með einhalla þaki, sem ná eftir nærri allri þekju hússins. Munu þeir hafa verið frá upphafi að hluta, þ.e. kvistur á hvorum hluta hússins en í Húsakönnun 2015 kemur fram, að þeir hafi verið stækkaðir 1937. Á bakhlið eru einfaldir þverpóstar en á framhlið eru margskiptir póstar. Húsið lítur vel og virðist í góðri hirðu. Í áðurnefndri Húsakönnun fyrir Neðri Brekku segir að húsið myndi skemmtilega heild ásamt nr. 4, sem einnig er stórt parhús með miðjukvisti. Að framan virðist húsið nánast frá upprunalegri gerð en er þó í góðu standi. Lóðin er stór og vel gróin, má þar finna birki- og reynitré.

Á bakvið húsið, og raunar þessi þrjú neðstu hús við Hamarstíg er skemmtilegur grænn blettur, sem afmarkast af Hamarstíg í suðri, Helgamagrastræti í vestri, Bjarkarstíg í norðri og Munkaþverárstræti í austri. Er þetta sannkallaður sælureitur sem ég veit að börn í þessum götum hafa mikið til leikja um áratugaskeið. Nú væri gaman að vita það, hvort einhver lesenda kannaðist við það, að túnblettur þessi beri eitthvert nafn ? Í trjágöngu Skógræktarfélags Eyjafjarðar um Neðri Brekku að morgni 31.ágúst 2013 var áð á þessum stað og boðið upp á ketilkaffi og meðlæti. Ekki tók ég nú myndir af því skemmtilega samsæti, en hins vegar notfærði ég mér það, að þessi staður býður upp á skemmtilega yfirsýn yfir Oddeyri. Myndina af Hamarstíg 6 tók ég hins vegar þann 14.janúar 2017.

 

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Pdf-útgáfa aðgengileg á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1930-35. Fundur 670, 21.sept 1931, nr. 671 5.okt. 1931.

Óprentað, óútgefið. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Jón Sveinsson. 1955. „Jónsbók“. (Skrá yfir upprunasögu húsa sem stóðu á Akureyri um 1935, tekin saman 1945-55).

Óprentað, óútgefið. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

 

 

 

 

Hús dagsins: Hamarstígur 2

Árið 1930 fékk Steinþór Guðmundsson skólastjóri lóð og byggingarleyfi á mótum Hamarstígs og Munkaþverárstræti, en síðarnefnda gatan liggur til norðurs út frá Hamarstíg rétt upp af Oddeyrargötu. Fékk Steinþór leyfi til að reisa íbúðarhús úr steinsteypu, 9x8,4m einlyft með háu risi, kvisti og forstofu að vestan. Teikningarnar gerði Halldór Halldórsson í mars 1930, en þær eru ekki aðgengilegar á Landupplýsingakerfinu.

   Hamarstígur 2 er einlyft steinsteypuhús með háu risi og stendur á háum kjallara. Á framhlið er miðjukvistur en tveir smærri kvistir á bakhlið. Stafn framkvists er stallaður, líkt og á næsta húsi nr. 4, sem er mikið stærra og umfangsmeira hús. Á vesturhlið er einlyft forstofubygging með flötu þaki og svalir ofan á henni, en inngöngudyr eru sunnan á forstofuskúr og á bakhlið. Krosspóstar eru í gluggum og bárujárn á þaki, en veggir múrsléttaðir. Efst á kvisti og á stöfnum er smágluggar, ferningslaga á stöfnum en þríhyrndur á kvisti. Líklega er húsið að mestu óbreytt frá upprunalegri gerð en smávægilegar breytingar voru gerðar innandyra skv. þessum teikningum hér- auk þess sem gluggar voru færðir til upprunalegs horfs. Húsið hefur alla tíð verið einbýlishús en líkt og gekk og gerðist voru einstaka herbergi leigð út á fyrri árum. Hér má finna ríflega 80 ára auglýsingu þar sem er t.d. auglýst herbergi uppi á Hamarstíg 2 sem hentugt væri fyrir tvo skólapilta og einnig að þeir geti fengið þjónustu og fæði á sama stað. Hamarstígur 2 er reisulegt og traustlegt hús og virðist í góðri hirðu á allan hátt og í Húsakönnun 2015 fær það umsögnina “fallegt hús og vel viðhaldið” (Akureyrarbær, Teiknistofa, Gylfi Guðjónsson o.fl. 2015: 59) og getur sá sem þetta ritar svo sannarlega vel tekið undir það. Lóðin er stór og vel gróin þó það sjáist e.t.v. ekki svo glöggt á meðfylgjandi mynds sem tekin er í janúar. Fremst á lóð eru tvö gróskumikil tré sem ég þori ekki að tegundagreina en fljótt á litið myndi ég giska á silfur- eða gráreyni. Meðfylgjandi mynd er tekin þann 21.janúar 2017.

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Pdf-útgáfa aðgengileg á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1921-30. Fundur 636, 22.apríl 1930.

Jón Sveinsson. 1955. „Jónsbók“. (Skrá yfir upprunasögu húsa sem stóðu á Akureyri um 1935, tekin saman 1945-55).

Tvö ofantalin rit eru óprentaðar heimildir, varðveittar á Héraðskjalasafninu á Akureyri.

 

 

 

 

Hús dagsins: Hamarstígur 4

Oddeyrargötu tók ég fyrir hús fyrir hús á nýliðnu ári. Hún er frá “fornu fari” tenging Oddeyrar við Brekkuna þar sem hún skásker brekkuna ofan Miðbæjar. Upp frá götunni miðri, þ.e. milli húsa nr. 24 og 26 liggur Hamarstígur upp á Brekkuna og nær sú gata upp á Mýrarveg. Gatan er byggð á löngum tíma, milli 1930-60 en elsti hluti hennar er á milli Þórunnarstrætis og Oddeyrargötu. Sá kafli er snarbrattur og stundum heldur óskemmtilegur yfirferðar, gangandi og akandi, í mikilli hálku. En húsin þar eru síður en svo óskemmtileg en þar standa reisuleg og glæst steinhús frá 4.áratug 20.aldar, þ.á.m. Hamarstígur 4.

 

Síðla sumars árið 1929 fengu þeir Steinþór Jóhannsson og Halldór Halldórsson byggingafulltrúi og húsateiknari leigða lóð norðan Hamarstígs fyrir enda Hlíðargötu. Þeir fengu jafnframt leyfi til að byggja þar steinsteypuhús skv. “meðfylgjandi teikningu” sem Halldór gerði. Teikningin Skyldi það vera 8x14,60m að stærð, ein hæð á kjallara með háu. Byggingarleyfið var veitt með því skilyrði, að kvistur yrði settur á suðurhlið hússins [þ.e. framhlið þess], í síðasta lagi um leið og Hlíðargata byggðist. Húsið var parhús sem skiptist að miðju og reisti Steinþór eystri hlutann (4a) og Halldór þann vestari (4b). Árið 1935 fékk Halldór leyfi til að setja kvist á norðurhlið hússins, en skv. Húsakönnun 2015 kom hann ekki fyrr en tuttugu árum síðar og á sama tíma var gefið út leyfi fyrir viðbyggingu. Á teikningu, sem dagsett er 29.sept 1959 er ekki að sjá að kvistur sé kominn á suðurhlið, en mögulega er þarna um að ræða endurskoðaða, upprunalega teikningu. Mynd sem sjá má á bls. 94 í Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs tekur hins vegar af öll tvímæli um það, að kvistur hefur verið á suðurhlið frá upphafi. Því sú mynd er tekin sumarið 1931 og sýnir Gilið og Miðbæinn. Ofarlega í hægri jaðri þeirrar myndar má sjá Hamarstíg 4, sem þá stendur einna hæst húsa innan þéttbýlis á Akureyri. Þar má greinilega sjá kvistinn mikla, en hann er einnig skrýddur byggingarári hússins, 1930.

Hamarstígur 4 er stórt og reisulegt steinsteypuhús, í anda steinsteypuklassíkur þess tíma, einlyft með háu risi og stórum miðjukvisti og stendur á háum kjallara. Á bakhlið hússins er einlyft viðbygging, að öllum líkindum sú sem leyfi var gefið fyrir árið 1955 og stór kvistur með einhalla þaki sem nær að vesturgafli og yfir miðju hússins. Kvistur á framhlið er með stölluðum kanti og efst upp undir mæni hans er bogadreginn smágluggi. Byggingarárið 1930 er einnig múrað framan á kvistinn en ófá hús á Akureyri skarta því ártali á kvistum sínum. Þetta hefur því greinilega verið e.k. tíska um þetta leyti en einnig má finna ártölin 1926-29 á kvistum en 1930 er sýnu algengast. Húsið er sem áður segir byggt sem parhús og eru tvær inngöngudyr nærri miðju og steyptar tröppur upp að þeim. Á þeim er enn upprunalegt steypt skrauthandrið. Inngöngudyr standa eilítið lægra en neðri hæð og ofan þeirra eru póstlausir gluggar sem veita birta á stigahol upp á hæð. Fyrir miðri framhlið eru gluggar á hverri hæð og framhliðin samhverf um þá. Krosspóstar eru í gluggum hússins, en hafa mögulega verið margskiptir í upphafi og bárujárn er á þaki. Veggir eru múrhúðaðir með svokölluðum spænskum múr, en ég hef stundum líkt áferð þess konar múrs við krem á djöflatertu eða gulrótartertu.

Halldór Halldórsson, sá er reisti vesturhluta hússins var einn ötulasti hönnuður bygginga á Akureyri á áratugunum milli 1920-1940. Hann var fæddur 4.mars árið 1900 í Garðsvík á Svalbarðsströnd og lauk prófi í byggingarfræði í Hildisheim í Þýskalandi árið 1924. Hann var byggingafulltrúi og byggingameistari hér í bæ til ársins 1944 en fluttist þá suður og hóf störf hjá Skipulagi ríkis og bæja. Síðar varð hann forstjóri Húsnæðismálastofnunar ríkisins við stofnun hennar, 1957 og gegndi hann því starfi til dánardægurs. Hér má sjá minningargrein Magnúsar Inga Ingvarssonar um Halldór, sem lést 23.ágúst 1969. Halldór bjó hér ásamt konu sinni, Sigurlaugu Ólafsdóttur frá Krossum á fjórða áratug 20.aldar- og mögulega hafa einhver húsa hans verið teiknuð hér. Meðal húsa sem Halldór teiknaði má t.d. nefna hús nr. 12,14,16 og 22 við Oddeyrargötu, Brekkugötu 27a, 43 og 45 en innan könnunarsvæðis Húsakönnunnar 2015 á Neðri Brekkunni má finna 21 hús eftir Halldór. Á Oddeyri standa einnig fjölmörg hús eftir Halldór, s.s. Eiðsvallagata 20, Fjólugata 7 og 9 en auk þeirra teiknaði hann fyrsta skipulagða fjölbýlishús Akureyrar, Gránufélagsgötu 39-41 (kölluð Sambyggingin í daglegu tali margra).

Í þessu húsi bjó einnig annar byggingamestar nokkru síðar eða um miðja 20.öld, þá komin á efri ár, Jónas Gunnarsson frá Syðri Bægisá. Hann var fæddur 1873 og var umsvifamikill í húsbyggingum á Akureyri á fyrstu árum 20.aldar. Reisti hann vegleg timburhús í Miðbæ Akureyrar, Jerúsalem og Rotterdam en þar var um að ræða stór og vegleg timburhús sem bæði urðu eldi að bráð fyrir rúmum 70 árum. En Jónas stóð einnig fyrir byggingu hinnar stórmerku timburhúsaraðar við Hafnarstræti 33-41 í félagi við Sigtrygg Jóhannesson. Jónas lést árið 1954 og var þá búsettur hér. Margir hafa búið í húsinu þessa tæpu níu tugi ára sem það hefur staðið. Íbúðir voru tvær frá upphafi en ekki ólíklegt að húshlutunum hafi verið skipt í smærri íbúðir eða leiguherbergi, enda húsið nokkuð stórt í sniðum. Hér er tveggja herbergja íbúð auglýst á efri hæð hússins, árið 1967.

Hamarstígur 4 er reisulegt og traustlegt hús og í góðu standi. Múráferðin, kantaður kvistur og bogadreginn gluggi setja skemmtilegan svip á húsið. Það er ekki ósvipað að gerð og næstu hús, Hamarstígur 2 og 6 og samkvæmt Húsakönnun 2015 eru Hamarstígur 4 og 6 “samstæð hús sem mynda sterka heild” og hafa varðveislugildi sem slík. Húsið stendur hátt, líklega einum 2-3metrum ofan götubrúnar og er því býsna áberandi og lóðin er stór og vel gróin.

Á lóðinni stendur mjög gróskumikil Alaskaösp, a.m.k. 16 m há með stórri og breiðri krónu, skv. bæklingnum Merk Tré , sem Skógræktarfélag Eyfirðinga gaf út 2005.
Þá er tréð sagt um 16m hátt en ekki er ólíklegt, að það sé orðið nær 20 metrum þegar þetta er ritað, rúmum ellefu árum síðar. Hef ég heyrt hana nefnda Hamarstígsöspina og einhvern tíma skildist mér að nærri helmingur allra Alaskaaspa á Akureyri væru komnar út af þessari miklu ösp- hinn helmingurinn út af vegar annarri svipaðri sem stendur við Grænugötu á Oddeyri. Sel það ekki dýrara en ég keypti. Myndina af húsinu tók ég í “vorblíðu” og hláku þann 21.janúar 2017 en myndina af öspinni miklu tók ég í trjágöngu um Neðri Brekku sem Skógræktarfélagið stóð fyrir þann 31.ágúst 2013.

 

Heimildir:

Akureyrarbær og Teiknistofa Arkitekta, Gylfi Guðjónsson og félagar. (2015). Norðurbrekkan, neðri hluti. Húsakönnun. Pdf-útgáfa aðgengileg á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Nordur_Brekka/n-brekka-husakonnun-150129-vefutgafa.pdf

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1921-30. Fundur 634, 29.júlí 1929.

Fundargerðir 1930-35. Fundur 744, 24.maí 1935. 

Jón Sveinsson. 1955. „Jónsbók“. (Skrá yfir upprunasögu húsa sem stóðu á Akureyri um 1935, tekin saman 1945-55).

Tvær ofantaldar heimildir eru óprentaðar og óútgefnar og varðveittar á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

 

Steindór Steindórsson. 1993. Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík. Örn og Örlygur.

 

 

 

Hús dagsins: Hrafnagilsstræti 2; Péturskirkja.

Kaþólska kirkjan á Akureyri hefur til umráða tvö glæsileg timburhús frá fyrri hluta 20.aldar á horni Eyrarlandsvegar og Hrafnagilsstrætis. Annars vegar er það Eyrarlandsvegur 26 frá 1911 og hins vegar er það kirkjan sjálf, en hún stendur við Hrafnagilsstræti 2. Húsið hefur þó öldungis ekki alla tíð verið kirkja því upprunalega eða árið 1933 var húsið reist sem íbúðarhús. Það byggði Þorlákur Jónsson eftir teikningum Sveinbjarnar Jónssonar. Þorlákur fékk haustið 1932 leyfi til að reisa íbúðarhús á horninu norðan Hrafnagilsstrætis og austan Möðruvallastrætis. Húsið yrði ein hæð úr timbri á lágum kjallara úr steini, vesturhluti 10,05x8,8m en austurhluti 6,50. Þessi mál vísa væntanlega til þess, að austurálma, sem snýr gafli mót austri sé 6,50 að breidd en hin vestari, sem vísar mót suðri sé 8,8m. Við norðurhlið “inngangsforstofa” og smá kvistir að sunnan og austan. Byggingarnefnd setti Þorláki nokkur skilyrði fyrir húsbyggingarleyfinu. Fyrir það fyrsta, máttu viðir ekki vera grennri en byggingarreglugerð mælti fyrir um, kjallari mátti ekki vera lægri en ein alin (63cm) upp frá lóðar eða götufleti. Þá skyldi húsið allt járnklætt þegar í stað, annars færi byggingin í bága við brunareglur.

Hrafnagilsstræti 2 er skrautleg timburkirkja, klædd láréttri borðaklæðningu og með sexrúðugluggum og bárujárni á þaki. Gengið er inn að sunnan, frá Hrafnagilsstræti og er turn kirkjunnar yfir inngönguálmu. Fyrrum austurálma íbúðarhússins er nú kirkjuskip og á austurhlið er lítill kór. Þá er stór gluggi á vesturhlið. Inngöngudyr eru breiðar og veglegar með miklu rislaga dyraskýli. Húsið var, eftir því sem ég best veit, íbúðarhús frá byggingu og fram að aldamótum. Þorlákur Jónsson, sá er byggði húsið auglýsir það til sölu árið 1947. Húsinu var breytt í kirkju á árunum 1998-2000, eftir teikningum Kristjönu Aðalgeirsdóttur og Sigríðar Sigþórsdóttur Hér má sjá grein um endurbætur á Hrafnagilsstræti 2 í Degi frá nóvember 1998. Það er ekki annað að sjá, en að þessi endurbygging hússins sé mjög vel heppnuð, allavega er Kaþólska kirkjan í hópi skrautlegustu og glæstustu bygginga, og er sannkölluð perla í glæsilegri götumynd Hrafnagilsstrætis. Allt er húsið sem nýtt, enda var flest endurnýjað sem nöfnum tjáir að nefna fyrir tæpum tveimur áratugum. Samkvæmt Húsakönnun 2016 er húsið metið til 6.stigs varðveislugildis, þ.e. Í meðallagi fyrir stakt hús- en einnig er húsið talið mynda skemmtilega heild með Eyrarlandsvegi 26. Myndin með færslunni er tekin þann 18.maí 2016.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1930-35. Fundur nr. 683, 10.okt. 1932. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Friðrik G. Olgeirsson, Halldór Reynisson og Magnús Guðmundsson. (1996). Byggingameistari í stein og stál; saga Sveinbjarnar Jónssonar í Ofnasmiðjunni 1896-1982. Reykjavík: Fjölvi.

Minjasafnið á Akureyri, Hanna Rósa Sveinsdóttir. (2016). Akureyrarbær; Menntaskólinn á Akureyri og nærliggjandi íbúðarsvæði. Húsakönnun. Pdf-skjal á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Menntaskolinn_og_ibudasvaedi/husakonnun_ma.pdf

 

Hús dagsins: Aðalstræti 82

Fram á miðja 20.öld stóð lengi vel eini torfbærinn á Akureyri á Aðalstræti 82, Syðstahús eða Sibbukofi- nefndur svo eftir Sigurbjörgu Jónsdóttur sem bjó þar allan sinn aldur en hún lést 1944. Nú stendur hins vegar á þessari syðstu lóð Aðalstrætis - og lengi vel syðstu lóð innan þéttbýlis á Akureyri reisulegt steinsteypuhús.

Aðalstræti 82 reisti Jón Sveinsson, fyrrverandi bæjarstjóri árin 1951-52 eftir teikningum Bárðar Ísleifssonar. Sú teikning er ekki aðgengileg á Landupplýsingakerfinu, en hér má finna raflagnateikningu frá 1952 sem sýnir nokkurn vegin upprunalega herbergjaskipan. Húsið mun eiga “systkini” í Reykjavík en það er byggt eftir sömu teikningu og svokallaðir Prófessorabústaðir við Oddagötu og Aragötu í grennd við Háskóla Íslands. En Aðalstræti 82 er einlyft steinsteypuhús með lágu risi og háum kjallara undir hluta hússins, raunar mætti tala um jarðhæð undir austasta hluta hússins. Húsið er tvær eða þrjár álmur, eystri álma snýr stöfnum N-S, líkt og sú vestari sem er einlyft með lágu risi. Miðálman snýr mæni A-V. Vestari álma er raunar viðbygging, byggð um 1990 eftir teikningum Sigtryggs Stefánssonar. Flestir gluggar eru með lóðréttu miðfagi, með opnanlegu þverfagi öðru megin; ýmist ofan eða neðan. Á vesturálmu er mikið gluggastykki sem snýr mót suðri. Bárujárn er á þaki. Inngangar eru m.a. á austurhlið og norðurhlið og að þeim eru steyptar tröppur frá götu og stétt. Húsið er klætt perluákasti eða steinmulningi.

Sem áður segir reisti Jón Sveinsson þetta hús. Hann hafði tveimur áratugum fyrr reist hús við Hrafnagilsstræti en bjó í millitíðinni lítið eitt norðar við Aðalstræti á nr. 72. Ein helsta heimildin, sem ég notast við þegar ég vinn þessa pistla sem hér birtast er svonefnd Jónsbók. Hana vann Jón ásamt konu sinni, Fanneyju Jóhannesdóttur, árin 1945-55. Ekki er ekki óvarlegt að áætla, að hluti þeirrar vinnu hafi farið fram á heimili þeirra hér í Aðalstræti 82. Í Jónsbók er hægt að fletta upp hverju einasta húsi eða lóð á Akureyri árið 1933- eða um það leyti sem Jón lét af embætti bæjarstjóra. Þar er tilgreind upprunasaga húss sem þá stendur á lóð, þ.e. hver fékk byggingarleyfi og hvenær, og einnig er þess getið, ef bókuð hafa verið leyfi fyrir breytingu á viðkomandi húsum. Þetta eru tvær 250 blaðsíðna handskrifaðar bækur, sem varðveittar eru á Héraðsskjalasafninu. (Þess má geta, að ekki eru neinar heimildir um núverandi hús við Aðalstræti 82 í Jónsbók – enda húsið reist löngu eftir þann tíma sem sú bók miðast við). Kannski var þetta verk Jóns vísir að fyrstu húsakönnun sem unnin var á Akureyri. Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús, einbýlishús og haldið vel við. Þrátt fyrir að vera komið á sjötugsaldur er húsið í hópi yngstu húsa við Aðalstræti- sem er önnur elsta gata bæjarins. Húsið er glæsilegt og reisulegt og til mikillar prýði og garðurinn væri raunar efni í annan pistil. Hann er raunar líkastur lystigarði, lóðin er afar víðlend (2793 fermetrar skv. Fasteignaskrá) og nær hátt upp í brekkuna ofan við. Hún er öll vel gróin alls konar trjágróðri og skrautjurtum. Ég hef ekki getað séð annað, þegar ég á þarna leið um að sumarlagi að garðurinn sé vel hirtur og snyrtilegur. Eins og raunar húsið sjálft. Skv. Húsakönnun sem gerð var árið 2012 um Innbæinn (byggir að hluta á eldri könnun frá 1985 og gefin var út á bók) er húsið sagt “Samstæð hús og heild sem lagt er til að vernda með hverfisvernd í deiliskipulagi” (Hjörleifur Stefánsson og Hanna Rósa Sveinsdóttir 2012: 71). Meðal trjágróðurs á lóð er mikill grenilundur sem stendur norðan við húsið. Líklega er þarna um að ræða sitkagreni, en trén eru býsna há, gætu verið nærri 20 metrum. Myndirnar með færslunni eru teknar á Uppstigningardag, 14.maí 2015.

 

Heimildir:  Hjörleifur Stefánsson og Hanna Rósa Sveinsdóttir. 2012. Húsakönnun- Fjaran og Innbærinn. Aðgengilegt á vefnum á slóðinni http://www.akureyri.is/static/files/Skipulagsdeild/Deiliskipulog/Innbaer/Innbaer_husakonnun.pdf

 

Steindór Steindórsson. 1993. Akureyri: höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.