Hús dagsins: Freyvangur

Skammt ofan Laugalands, í fyrrum Öngulsstaðahreppi, um 14 km framan Akureyrar, er að finna eina af helstu menningarmiðstöðvum Eyjafjarðarsvæðisins. Freyvangur, í upphafi félagsheimili Öngulsstaðahrepps, var vígt 1957, en hefur sl. áratugi verið aðsetur samnefnds leikfélags, sem sett hefur upp hverja stórsýninguna á fætur annarri. Freyvangsleikhúsið hefur löngum verið orðlagt fyrir metnað og sýningar jafnan lofaðar í hástert af gagnrýnendum. Og það verðskuldað. Nú eru uppi áform um sölu Freyvangs og svo geti því farið, að leiksýningar og samkomur í Freyvangi heyri sögunni til. Þannig hillir undir viss vatnaskil í sögu þessa ágæta húss, enda þótt það muni standa áfram en hlutverk þess og kannski útlit og yfirbragð breytt. En kannski (og vonandi) verður ekkert úr þessum fyrirætlunum og Freyvangur og Freyvangsleikhúsið við lýði um ókomna tíð.

Fyrri hluta síðustu aldar sóttu íbúar Öngulsstaðahrepps samkomur sínar í þinghús hreppsins. Það hús var reist um 1905 og stóð í víðum hvammi sunnan Þverár, undir Þverárhöfða.  Um miðja öldina var sú bygging komin að fótum fram og þótti orðið með öllu ófullnægjandi.  Það var því snemma árs 1953 að með hreppsnefnd funduðu öll þau félög hreppsins, sem komið gætu að byggingu nýs félagsheimilis. Hófust nú samningaviðræður um hlutdeild hvers félags og lauk þeim í ágúst sama ár. Þau félög sem komu að byggingu hússins voru kvenfélögin Aldan og Voröld, Slysavarnarfélagið Keðjan, ungmennafélögin Árroðinn, Ársól og Væringjar ásamt Framfarafélaginu. Þess má reyndar geta að téð ungmennafélag Ársól reisti einnig samkomuhús á Munkaþverá um 1924 (rifið um 1980) sem íbúar syðri hluta hreppsins nýttu til samkomuhalda, en íbúar norðurhluta hreppsins sóttu samkomur á Þverá. Framkvæmdanefnd skipuðu þeir Garðar Halldórsson á Rifkelsstöðum, Jónas Þórhallsson á Stóra - Hamri og Kristinn Sigmundsson á Arnarhóli. Þess má geta að sá síðasttaldi var föðurafi þess sem þetta ritar. Það var svo 21. nóvember 1953 sem jarðvinna hófst. Nýja félagsheimilinu var valinn staður í landi Ytra Laugalands, í aflíðandi hlíð ofan þjóðvegarins, neðan Stekkjarhjalla (skv. Örnefnakorti LMÍ). Margir komu að  byggingu hins nýja félagsheimilis en byggingu stýrðu þeir Sigfús Hallgrímsson og Þórður Friðbjarnarson. Tók sá síðarnefndi við af hinum fyrrnefnda. Tryggvi Sæmundsson sá um járnabindingu og þeir Jóhann Þórisson og Jóhannes Pétursson um múrverk. Miðstöðvar- og raflagnadeildir KEA sáu um þær framkvæmdir, sem að því laut, Ólafur Magnússon sá um uppsetningu miðstöðvarkerfis en Ingvi Hjörleifsson um raflögnina. Bræðurnir Kristján og Hannes Vigfússynir önnuðust málningarvinnu en innréttingar voru smíðaðar í Lundi og Slippstöðinni. Þess ber einnig að geta, að margir komu að byggingunni í sjálfboðavinnu og lögðu þar flestir íbúar sveitarinna, karlar jafnt sem konur, hönd á plóg. Í upphafi var ákveðið að kostnaðurinn skyldi skiptast milli félagana átta, hreppsins og annarra á þá leið að hreppurinn legði til 52 % á móti hinum félagasamtökunum. Við vígslu skiptist þeir fjármunir, sem þessir aðilar höfðu lagt til á þessa leið: Hreppurinn 370 þúsund krónur, félögin átta 195 þúsund frjáls framlög 90 þúsund, Menningarsjóður KEA kr. 5000. Þá hafði félagsheimilasjóður lagt til 170 þúsund og fylgdi sögunni, að sá sjóður væri langt á eftir með sínar lögboðnu greiðslur. Vart þarf að taka fram, að mun dýrari hefði byggingin verið, ef ekki hefði verið sjálfboðavinnu þeirri, sem sveitungar sinntu af eljusemi og dugnaði. Fullbúin kostaði byggingin 1,5 milljónir.  Ekki kann síðuhafi að snara þeirri upphæð á núvirði. i. Nú munu skráðir eigendur hússins vera Eyjafjarðarsveit, Búnaðarfélag Eyjafjarðarsveitar, Kvenfélagið Aldan Voröld og  ungmennafélagið Samherjar (ekki útgerðarfélagið Samherji) en raunar ríkir ákveðin óvissa um eignarhaldið.

Freyvangur er steinsteypuhús í tveimur álmum, önnur þeirra tvílyft  með lágu, aflíðandi risi og sú fremri ein hæð með aflíðandi, einhalla þaki. Samkomusalur og húsvarðaríbúð er í hærri álmunni en í lægri álmunni m.a. anddyri, búningsherbergi, salerni, fatahengi, eldhús.  Nú kann einhver að gera þá athugasemd, að samkomusalur með 7m lofthæð telst vitaskuld ekki tvílyftur; með tvo loft- en hluti álmunnar er sannanlega á tveimur hæðum.  Veggir hússins eru múrhúðaðir og bárujárn á þaki en einfaldir lóðréttir póstar í gluggum.  Gólfflötur hússins mun 445 m²  og lofthæð í sal 7 metrar. Í upphafi var leiksvið 60 m² , salur 115  m² og veitingastofa 50 m² . Húsið mun að mestu óbreytt að ytra byrði frá upphaflegri gerð, þó mun þaki á framálmu hafa verið breytt lítillega um 1990. Á bakvið stendur geymsluhúsnæði, sem byggt mun árið 1963.

Vígsluhátíð Freyvangs var haldin á sumardaginn fyrsta, 25. apríl 1957. Um var að ræða mikil hátíðahöld, en þar voru samankomnir 350 manns. Veislustjóri var „yfirvald sveitarinnar“ Árni Jóhannsson en athöfnin hófst með guðsþjónustu sr. Benjamíns Kristjánssonar. Héldu margir ræður og mikið sungið og borð svignuðu undan kræsingum. Hið nýja félagsheimili Öngulsstaðahrepps, Freyvangur, var komið í gagnið. Efnt hafði verið til samkeppni innan sveitarinnar um nafn á nýja félagsheimilið og var tillaga Sigurpáls Helgasonar á Þórustöðum, um nafnið Freyvang, hlutskörpust.  Fyrstu íbúar Freyvangs og húsverðir voru þau Theódór Kristjánsson og Guðmunda Finnbogadóttir. Bjuggu þau hér frá 1957 til 1965. Þess má líka geta, að tveir synir þeirra, Kristján Helgi og Ólafur Helgi gegndu einnig stöðu húsvarðar, Kristján frá 1972 til 1974 og Ólafur frá 1981-88.

Ef „Freyvangur“ eða „Freyvangi“ er flett upp á gagnagrunninum timarit.is birtast alls um 2500 niðurstöður, mestmegnis auglýsingar um hina ýmsa viðburði og leiksýningar. Ef þessari tölu er deilt með aldursárum Freyvangs (65) fæst út, að Freyvangur hefur að jafnaði birst í prentmiðlum 40 sinnum á ári frá byggingu. Svo ljóst má vera, að alla tíð hefur verið nóg að gerast í Freyvangi.  Á fyrstu árum má sjá þar auglýsta dansleiki, sem og héraðsmót. (Um svipað leyti og Skapti Ólafsson söng um héraðsmótin) Þá stóðu bæði Sjálfstæðis- og Framsóknarmenn fyrir mótum, fundum og viðburðum þarna, þannig að segja má, að  Freyvangur hafi verið þverpólítískur samkomustaður.  Líkt og tíðkast með félagsheimili var Freyvangur auðvitað miðpunktur samkvæmis- og félagslífs Öngulsstaðahrepps: Þorrablót, jólaskemmtanir, árshátíðir, tónleikar og aðrar slíkar samkomur. Með sameiningu hreppana þriggja framan Akureyrar um áramótin 1990-91 breyttust forsendur alls þessa nokkuð. Freyvangur var einnig nýttur sem skólahúsnæði um nokkurra ára skeið, eða veturna 1967-69 og 70-71. Um var að ræða sérstakan unglingaskóla Öngulsstaðahrepps en honum var sjálfhætt 1971 þegar Hrafnagilsskóli var stofnsettur. Þess má geta, að á þeim tíma var vegalengdin milli Freyvangs og Hrafnagils um 30 kílómetrar, þar eð næstu brýr yfir Eyjafjarðará voru Hólmabrýrnar við Akureyrarflugvallar eða Stíflubrú við Möðruvelli fram. Miðbrautin, milli Laugalands og Hrafnagils, kom löngu síðar en með henni styttist þessi leið h.u.b. tífalt.

Það sem e.t.v. hefur haldið merkjum Freyvangs hæst á lofti hin síðari ár, og raunar áratugi er hið rómaða Freyvangsleikhús. Leikverk hafa verið sett upp í Freyvangi frá byggingu hússins en stofnfundur leikfélags í Öngulsstaðahreppi  var haldinn þann 9. apríl 1962. Formleg leiklistarstarfsemi í húsinu á þannig 60 ára afmæli um svipað leyti og þetta er ritað. Leikfélag Öngulstaðahrepps var að einhverju leyti forveri Freyvangsleikhússins sem nú heitir svo. Sem áður segir nær saga leiklistar í Freyvangi raunar lengra aftur, en leikrit höfðu verið sýnd í Freyvangi frá vígslu hússins eða þar um bil.   Það yrði auðvitað alltof langt mál að telja upp öll þau verk sem Freyvangsleikhúsið hefur sett upp gegnum tíðina, en síðustu ár og áratugi hefur leikfélagið sett upp mörg sígild og vinsæl verk. Má þar nefna t.d. Dagbók Önnu Frank, Góða dátann Svejk, Fiðlarann á þakinu, Fló á skinni auk þess sem leikfélagið er ötult við að setja upp barnasýningar en m.a. hafa Lína Langsokkur, Emil í Kattholti og Dýrin í Hálsaskógi farið á fjalir Freyvangsleikhússins á sl. áratug eða svo. Þegar þetta er ritað sýnir Freyvangsleikhúsið Kardemommubæinn. Að auki hefur Freyvangsleikhúsið sett upp ýmis frumsamin leikverk, eða leikrit samin sérstaklega fyrir og frumsýnd í Freyvangi. Freyvangsleikhúsið hefur  löngum verið rómað fyrir metnað og sýningar þess jafnan hlotið einróma lof og notið mikilla vinsælda. Síðuhafi fullyrðir, að Freyvangsleikhúsið sé ein af helstu menningarstofnunum Eyjafjarðarsvæðisins og jafnvel Norðurlands alls.

En nú munu blikur á lofti. Tíðindi hafa borist af hugsanlegri sölu Freyvangs og framtíð þessa stórmerka og rótgróna leikfélags jafnvel í tvísýnu. Félaginu mun raunar hafa boðist önnur aðstaða, nánar tiltekið Laugarborg við Hrafnagil,  en starfseminni mun þó svo gott sem sjálfhætt, ef félagið missir húsið. (Það þætti nú líklega sérstakt, ef selt yrði ofan af Þjóðleikhúsinu og því gert að gera sér Hörpuna eða Háskólabíó að góðu!).  Auðvitað er það skiljanlegt, að sveitarfélagið leiti leiða til fjáröflunar við uppbyggingu innviða og auðvitað margt hægt að gera, íbúum Eyjafjarðarsveitar til hagsbóta, fyrir andvirði Freyvangs. Það væri hins vegar synd ef Freyvangsleikhúsið legði upp laupana vegna sölu hússins. Og tæpast mun áhugaleikfélag sitja á slíkum fjármunum, að það geti fest kaup á húsinu og sinnt viðhaldi. (Uppsett verð mun um 65 milljónir). Nú mun liggja fyrir samningur til tveggja ára um áframhaldandi leigu félagsins á húsnæðinu og er það svo sannarlega vel. 

Freyvangur er látlaust en glæst hús og í góðri hirðu. Túnið framan við er umgirt trjágróðri en á síðustu árum hefur trjágróður og skógar sett æ meiri svip á fyrir blómlegar og grösugar sveitir Eyjafjarðar.  Freyvangur og öll hin gömlu félagsheimili um sveitir landsins eiga að sjálfsögðu að hljóta hátt varðveislugildi, ef ekki friðun. Oft er um að ræða stórkostlegar byggingar hvað byggingarlist varðar en menningarsögulegt gildi Freyvangs og sambærilegra húsa hlýtur að vera ótvírætt. En auk þess sem friða ætti bygginguna Freyvang væri ekki síður mikilvægt  að varðveita  þá merku menningarstofnun sem þar á skjól og tryggja þar áframhaldandi starf.  Meðfylgjandi myndir eru teknar 13. júní 2020 og 29. mars 2022.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Gula örin bendir nokkurn veginn á staðinn, þar sem fyrrum þinghús Öngulsstaðahrepps, forveri Freyvangs, stóð í Þverárhvammi. Myndin er yfirlýst af síðdegis-síðvetrarsól- en greina má Þverá í baksýn. Í forgrunni eru viðgerðir á brúarstokki, en landfyllingin yfir honum- brúarmannvirkið yfir Þverá, gaf sig undan ofsafengnum vatnavöxtum sl. sumar.  Af þinghúsinu er það að segja, að því var breytt í hlöðu og útihús en stóð síðustu árin eða áratugina ónotað og opið fyrir veðri og vindum. Það var jafnan við jörðu um 2015, líkast til orðið það ónýtt að viðgerð var ekki raunhæf. 

Heimildir:

Guðmundur Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar.

Upplýsingar um byggingaframkvæmdir, fjármögnun og forsögu er að mestu fengin úr forsíðufrétt og ítarlegri Dags, 27. apríl 1957: Stórglæsilegt félagsheimili í Öngulsstaðahreppi vígt með hátíðlegri athöfn fyrsta sumardag. (Ekkert nafn er skrifað undir greinina) Vísað er beint í aðrar heimildir í tenglum í texta.

Þá þakka ég öllum þeim, sem veittu mér upplýsingar, á Facebook-hópnum Öngulsstaðahreppur hinn forni.

Hús dagsins: Eyrarvegur 17-19

Eyrarvegur 17-19 er eitt margra parhúsa sem Byggingafélag Akureyrar reisti á árabilinu 1939-47, eftir teikningum Guðjóns Samúelssonar. Var reist í öðrum áfanga þeirra framkvæmda, árin 1942-43. ann 24. apríl 1942 fékk Erlingur Friðjónsson, fyrir hönd Byggingafélagsins, leyfi til byggingar, jafnstórra húsa, 14,6x7,50m að stærð með útbyggingum í báða enda, 4,3x3,8m. Byggð úr steinsteypu með járnklæddu timburþaki. Síðar voru byggðar stofuálmur við þó nokkur þessara húsa.

Eyrarvegur 17-19 er einlyft steinhús með lágu risi. Húsið er samhverft A-V og á endum burstir eða álmur sem snúa stöfnum N-S. Veggir eru klæddir sléttum múr, bárujárn á þaki og einfaldir lóðréttir póstar í flestum gluggum. Burstirnar, eða stofuálmurnar, sem byggðar voru við mörg Byggingafélagshúsin við Eyrarveg, prýða bæði 17 (vesturhluta) og 19. Við bæði 17 og 19 var byggt  eftir teikningum Tryggva Sæmundssonar frá 1957 , líklega um það leyti. Þá er viðbygging til norðurs og bílskúr áfastur á 19, einnig byggt eftir teikningum Tryggva Sæmundssonar, en þær eru dagsettar í mars 1965.  

Elsta heimild, sem gagnagrunnurinn timarit.is finnur um Eyrarveg 17 er auglýsing frá Lofti Einarssyni. Loftur mun væntanlega með fyrstu íbúum hússins. Loftur var frá Höfn í Höfnum á Reykjanesskaga og starfaði m.a. sem loftskeytamaður á skipum. Hann var kvæntur Ásthildi Guðlaugsdóttur frá Ytra Hóli í Öngulsstaðahreppi. Bjuggu þau Loftur og Ásthildur hér um nokkurra ára skeið, en þau fluttu til Borgarness 1951.  Um áratugaskeið bjuggu í Eyrarvegi 17 þau Guðmundur Jörundsson, fæddur á Akureyri og uppalinn í Hrísey og Vilborg Guðmundsdóttir, sem ólst upp í Laufási. Guðmundur starfaði lengst af sem varðstjóri hjá Slökkviliða Akureyrar. Bjuggu þau hér til dánardægra, en Guðmundur lést 1984 en Vilborg 15 árum síðar. Á meðal barna Vilborgar og Guðmundar er Jörundur, valinkunnur skemmtikraftur og athafnamaður, löngum þekktur fyrir eftirhermur sínar.

Á Eyrarvegi 19 bjuggu um áratugaskeið þau Unnur Friðriksdóttir frá Svertingsstöðum í Öngulsstaðahreppi og Þórður Árni Björgúlfsson frá Eskifirði. Þórður, sem var rennismiður, vann lengi við heildverslunina Þ. Björgúlfsson en synir hans áttu og ráku fyrirtækið. (Algengur misskilningur, að hann hafi rekið verslunina þar eð hún hét eftir honum). Þau bjuggu hér framyfir aldamót en Unnur lést í árslok 2006. Þórður Björgúlfsson lést árið 2020, 102 ára að aldri.

Parhúsið við Eyrarveg 17-19 er reisulegt og glæst hús. Er það í mjög góðri hirðu, virðist nýlega málað og þak nýlegt að sjá sem og þakkantar. Lóðin er einnig í góðri hirðu. Vestanmegin, á 17, er snotur og settleg timburgirðing en austanmegin (19) er steypuveggur með járnavirki, sem móðins var á lóðamörkum og fyrir miðja 20. öld,  einnig í mjög góðri hirðu.  Húsið er hluti mikillar þyrpingar sams konar húsa, verkamannabústaða Byggingafélagsins, og ætti þessi merka torfa að sjálfsögðu að njóta friðunar. Það er a.m.k. álit síðuhafa. Myndirnar eru teknar þann 22. júní 2021.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar: Fundargerðir 1935-41. Fundur nr. 840, 10. Ágúst 1939, nr. 842, 18. Sept. 1939. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 920, 7. ágúst 1942. Fundargerðir 1948-57: Fundir nr. 1149, 22. feb. 1952, nr. 1158, 7. júlí 1952. Óprentað, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Hús dagsins: Eyrarvegur 16

Eyrarveg 16 mun Aðalsteinn Tómasson hafa reist árið 1942. Fékk hann úthlutað þriðju lóðinni austan við Hólmstein Egilsson og byggingarleyfi fyrir steinsteypuhúsi á einni hæð með valmaþak, að stærð 11x8,5m. Teikningarnar að húsinu gerði Tryggvi Jónatansson.

Eyrarvegur 16 er einlyft steinhús með lágu valmaþaki. Veggir eru múrklæddir, bárujárn á þaki og skiptir lóðréttir póstar í flestum gluggum. Grunnflötur hússins er nálægt 8x11m.

Aðalsteinn Tómasson, sem fæddur var og uppalinn á Bakkaseli og bóndi á Einhamri í Hörgárdal, hefur líkast ekki búið hér lengi, ef nokkuð. Elsta heimildin sem timarit.is finnur um húsið er einmitt þegar það er auglýst til sölu vorið 1944. Þá er húsið eign Önnu Sigfúsdóttur. Mögulega hefur hún keypt húsið nýreist af Aðalsteini eða jafnvel tekið við byggingu þess. Það er nefnilega eitt sem síðuhafi hefur rekist á þessari heimildaöflun að bókanir bygginganefndar eru ekki 100 % áreiðanlegar og heldur ekki timarit.is eða manntöl. Þó einhver búi í húsi örskömmu eftir  byggingu þess, er ekki þar með sagt, að viðkomandi hafi endilega byggt húsið. Það skal þó tekið fram, að þetta eru undantekningatilfelli. Árið 1945 er Jón Rögnvaldsson búsettur þarna og tveimur árum síðar óskar Ólafur Stefánsson, þarna búsettur eftir húsnæði til leigu. Hefur þá e.t.v. leigt hjá Jóni. Margir hafa búið í Eyrarvegi 16 um lengri eða skemmri tíma.

Eyrarvegur 16 er látlaust og reisulegt hús í mjög góðri hirðu. Gluggasetning framhliðar, einn gluggi fyrir miðju og tveir smærri sitt hvoru megin við hann, gefa húsinu ákveðinn svip. Lóðin er einnig gróin og vel hirt og afmörkum af steyptum vegg með járnavirki. Húsið er líkt og nærliggjandi hús, hluti heilsteyptrar og skemmtilegrar götumyndir einnar hæðar funkishúsa með valmaþökum. Húsið, sem og lóðin eru í ákaflega góðri hirðu og til mikillar prýði í geðþekku umhverfinu. Um þennan hluta Oddeyrar hefur ekki verið unnin húsakönnun en lesendur geta svosem getið sér til um, hvað síðuhafi hefði um varðveislugildi húsanna og götumyndar Eyrarvegar að segja... Myndin er tekin 22. júní 2021

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar: Fundargerðir 1941-48. nr. 916, 26. júní 1942. Fundur nr. 918, 10. júlí 1942, Óprentað, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Hús dagsins: Eyrarvegur 14

Átjánda júní 1942 fékk Einar Sveinsson úthlutað lóð við Eyrarveg, aðra lóð austan við Hólmstein Egilsson. Ekki fann síðuhafi byggingaleyfi fyrir húsinu og ekki eru heldur teikningar af húsinu aðgengilegar á kortavefnum. Þar er hins vegar raflagnateikningar, sem virðast eftir Einar Sveinsson, dagsettar 15. maí 1945. Ekki er ólíklegt, að Einar, sem var múrarameistari sé einnig höfundur að húsinu.

Eyrarvegur 14 er einlyft steinhús með lágu valmaþaki. Veggir eru múrklæddir, bárujárn á þaki og skiptir lóðréttir póstar í flestum gluggum. Grunnflötur hússins er nálægt 8x11m.

Einar Sveinsson (1911-1981) sem reisti húsið var múrarameistari en skyldi ekki ruglað saman við alnafna sinn, Einar Sveinsson (1906-1973) arkitekt og húsameistara. Einar Sveinsson múrarameistari var Akureyringur, mögulega fæddur í Aðalstræti 63. Þar voru  foreldrar hans, Sveinn Helgason og Svava Magnúsdóttir, alltént skráð til heimilis í Manntali 1910, en Einar fæddist í ársbyrjun 1911. Í  Manntali 1920 er fjölskyldan skráð til heimilis í Húsi Karls Magnússonar við Lækjargötu. Líklega bjó Einar ekki lengi á Eyrarvegi 14 og mögulega hefur hann byggt húsið sem verktaki og selt svo.

 Á meðal fyrstu eigenda og íbúa hússins, ef ekki þau fyrstu, voru þau Gísli M. Kristinsson frá Hruna í Húsavík og Elinóra Hólm Samúelsdóttir frá Höfða Langanesi.  Bjuggu þau hér í um hálfa öld, eða fram yfir 1990. Gísli M. Kristinsson var húsgagnasmiður að mennt og starfaði við smíðaiðnina meira og minna allan sinn starfsaldur, lengi vel sem verkstjóri í Skipasmíðastöð KEA þar sem hann annaðist smíði ýmissa innréttinga í skip. Árið 1958 byggðu þau Gísli og Elinóra bílskúr á lóðinni, eftir teikningum Páls Friðfinnssonar. Húsið mun hins vegar næsta lítið breytt frá upphaflegri gerð en hefur líkast til alla tíð hlotið gott viðhald.  

Eyrarvegur 14 er látlaust og reisulegt hús í mjög góðri hirðu. Gluggasetning framhliðar, tveir misstórir gluggar nokkurn veginn fyrir miðju gefa húsinu ákveðinn svip. Húsið er líkt og nærliggjandi hús, hluti heilsteyptrar og skemmtilegrar götumyndir einnar hæðar funkishúsa með valmaþökum. Húsið, sem og lóðin eru  til mikillar prýði í geðþekku umhverfinu. Um þennan hluta Oddeyrar hefur ekki verið unnin húsakönnun en lesendur geta svosem getið sér til um, hvað síðuhafi hefði um varðveislugildi húsanna og götumyndar Eyrarvegar að segja... Myndin er tekin 22. júní 2021.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar: Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 915, 18. júní 1942, Óprentað, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Hús dagsins: Eyrarvegur 13-15

Á þeim ríflega 200 metra langa kafla Eyrarvegar, sem liggur á milli Norðurgötu í austri að Sólvöllum í vestri standa alls níu parhús Byggingafélags Akureyrar, samtals átján íbúðir. Fimmta í röðinni eða fyrir miðju er hús nr. 13-15. Það er reist í öðrum áfanga byggingaframkvæmda Byggingafélagsins, árið 1942 en þann 24. apríl fékk félagið heimild til að reisa þrjú hús: 14,6x7,50m að stærð með útbyggingum í báða enda, 4,3x3,8m. Byggð úr steinsteypu með járnklæddu timburþaki. Húsin byggð eftir teikningum Guðjóns Samúelssonar frá 1939.

Eyrarvegur 13-15 er einlyft steinhús með lágu risi. Á austurenda (þ.e. nr. 15) er álma sem snýr stafni eða burst mót suðri. Á austurstafni, þ.e. á nr. 13 er útskot með hallandi þaki við austurstafn hússins. Þannig voru húsin teiknuð í upphafi, en burstirnar, sem einkenna þessar byggingar voru byggðar við síðar. Veggir alls hússins múrsléttaðir, bárujárn á þaki og einfaldir og lóðréttir póstar í flestum gluggum.  Byggt var við Eyrarveg árið 1980, eftir teikningum Björns Mikaelssonar. Heimildin fyrir þeirri breytingu var fyrst veitt árið 1952 og virðist þá hafa verið fyrir öll húsin á einu bretti.

Fyrstu íbúar Eyrarvegar 13 munu hafa verið þau Tryggvi Helgason frá Akranesi og Sigríður Gróa Þorsteinsdóttir en hún var frá Reykjavík. Tryggvi Helgason var formaður Sjómannafélags Akureyrar í hvorki meira né minna en 40 ár en hann lét af því embætti 1976. Þá var einnig formaður Alþýðusambands Norðurlands um skeið. Sigríður var einnig ötul í hinum ýmsum trúnaðarstörfum, ritari Verkakvennafélagsins Einingar um árabil, í stjórn Sjúkrahúss Akureyrar og formaður Akureyrardeildar Mennningar- og friðarfélags kvenna eftir að hún var stofnuð 1956. Þá var hún einnig virk í starfsemi Skógræktarfélags Eyjafjarðar og ötul við garð – og trjárækt. Þau Sigríður og Tryggvi bjuggu hér um áratugaskeið, eða allt þar til Sigríður lést árið 1982. Á meðal fyrstu íbúa Eyrarvegar 15 munu hafa verið þau Svana Karlsdóttir og Guðmundur St. Jacobsen, en ein fyrsta heimild sem timarit.is finnur um Eyrarveg 15, er einmitt tilkynning um brúðkaup þeirra í mars 1949. Guðmundur, sem var ketil- og plötusmiður, flutti árið 1956 gamla íbúðarhús forstjóra Tóvélanna á Gleráreyrum, sem byggt var 1898, upp á Byggðaveg 142.  Þar má segja, að hann hafi í raun bjargað menningarverðmætum, því hálfri öld síðar,  eða í ársbyrjun 2007, var allur fyrrum húsakostur verksmiðjanna, þar með talið verksmiðjuhúsið mikla sem kennt var við Gefjun, sem byggt var 1907. Er umrætt hús nú það eina sem eftir stendur af upprunalegum húsakosti verksmiðjana.     

Parhúsið við Eyrarveg 13-15 er í mjög góðri hirðu og til mikillar prýði í umhverfinu. Lóðirnar eru einnig sérlega gróskumiklar og vel hirtar. Vesturhlutinn er óbreyttur að ytra byrði frá upphaflegri gerð en austurhlutinn skartar burst, sem einkennir mörg parhús Byggingafélagsins við Eyrarveg.  Húsið er hluti mikillar þyrpingar sams konar húsa, verkamannabústaða Byggingafélagsins, og ætti þessi merka torfa að sjálfsögðu að njóta friðunar. Það er a.m.k. álit síðuhafa. Myndirnar eru teknar þann 22. júní 2021.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar: Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 920, 7. ágúst 1942. Fundargerðir 1948-57: Fundir nr. 1149, 22. feb. 1952, nr. 1158, 7. júlí 1952. Óprentað, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.