Hús dagsins: Aðalstræti 42

Húsamyndasafnið telur þegar þetta er ritað 434 myndir. Sjaldan gef ég mér tíma til að skoða það gaumgæfilega, en skutla reglulega inn á það myndum. Í gær fletti ég í gegn og fann þar "gleymda" mynd sem ég tók fyrir réttum fjórum árum, 29.maí 2010. Og það var mynd af Aðalstræti 42. Sá dagur var kjördagur til Sveitarstjórnarkosninga og tók ég nokkrar myndir á leiðinni heim af kjörstað, Verkmenntaskólanum á Akureyri, í Innbænum. Því er e.t.v. ekki úr vegi að birta þessa mynd og umfjöllun núna í vikunni fyrir kosningar .

En Aðalstræti 42 hefur sannarlega staðið tímanna þrenna eða ferna og það var risið þegar fyrst var kosið til bæjarstjórnar á Akureyri árið 1863.  En húsið reisti Sigurður Sigurðsson 1851-52 á lóð sem Ari Sæmundsson í Bibliotekinu, Aðalstræti 40 úthlutaði honum. Húsið er einlyft timburhús með háu og bröttu risi með miklum miðjukvisti sem nær fram úr húshliðinni og er á tveimur hæðum og því jafnvel hægt að tala um útbyggingu frekar en kvist. Nýleg steypt viðbygging er bakvið húsið og tengjast þessi tvö hús tengjast með steinsteyptum gangi. Sennilegt er að þeir hafi byggt hús sín á svipuðum tíma en í upphafi voru húsin ekki ósvipuð, einlyft, látlaus hús með háu risi en þeim hefur hvort um sig verið breytt og á mismunandi hátt. Í húsinu sunnan við, Aðalstræti 44 rak athafnakonan Elín Einarsdóttir Thorlacius veitingasölu, Elínarbauk, á 8. og 9. áratug 19. aldar. Hún átti einnig þetta hús og leigði þarna gistirými en árið 1890 var eigandi hússins Kristján Jósepsson. Hann reisti kvistinn mikla framan á húsið og fékk húsið þá það lag sem það nú hefur. Húsið hefur verið íbúðar og gistihús, sem áður segir, og ekki ólíklegt að um tíma hafi margar fjölskyldur búið í húsinu samtímis. Byggt var við húsið árin 2010-11, steinsteypt bakbygging og niðurgrafinn bílskúr og er sú framkvæmd vel heppnuð, því gamla húsið nýtur sín enn og spillist lítið af viðbyggingunum. Þegar meðfylgjandi mynd var tekin voru þessar framkvæmdir í gangi. Ein íbúð er í húsinu. Allt er húsið í góðri hirðu og umhverfi þess einnig til prýði.

 Heimildir: Hjörleifur Stefánsson (1986) Akureyri: Fjaran og Innbærinn byggingarsaga. Reykjavík: Torfusamtökin.

 Steindór Steindórsson (1993). Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.

Hús dagsins: Geislagata 14 eða Sjallinn

Það hefur staðið til lengi hjá mér að taka fyrir Sjallann, en hann er óumdeilanlega í hópi sögufrægustu og nafntoguðustu húsa Akureyrar. En Sjallinn eða Sjálfstæðishúsið var reist árin 1962-63 fyrir Sjálfstæðisflokkinn- eins og nafnið bendir til. Þarna hafa verið haldnir dansleikir og böll frá upphafi en húsið hefur tekið miklum breytingu þessa hálfu öld. Sjallinn telst standa við Geislagötu en á Landupplýsingakerfi Akureyrar telst hann vera nr. 7 við Glerárgötu.  Húsið er þrílyft steinsteypuhús með lágu risi en kjallari er undir hluta hússins og á suðurhlið er stigabygging. Stór hluti jarðhæðar er verslunarrými en þar er einnig anddyri og fatahengi og bar. Í kjallaranum er einnig bar og lítill og þar voru um tíma reknar krár  (eða "pöbbar") undir ýmsum nöfnum m.a. Kjallarinn og Down Under. Þar eru einnig geymslur. Aðal danssalurinn er á annarri hæð og er hann í hópi stærstu danssala á landinu og rúmgóð sena. Salurinn nær upp í rjáfur og lofthæðin allavega um 5-6 metrar. Hann er í austurhluta hússins en á vesturhluta hæðarinnar, þar sem er "einföld lofthæð" eru og tveir barir og betri stofur með leðursófum og borðum. Þriðja hæðin nær aðeins yfir hálfan grunnflöt hússins eins og gefur að skilja en þar er einnig danssalur og þar hafa einnig verið reknar krár m.a. Dátinn. Þá eru svalir yfir salnum þar sem hægt er að sitja við borð með gott útsýni yfir sviðið. Að jafnaði er aðeins opið á annarri hæð hússins en á stærstu samkomum hafa báðar hæðir verið opnar. Þá er fyrirkomulagið jafnan þannig að hljómsveit spilar í stóra salnum en á Dátanum er plötusnúður eða "DJ". Sem áður segir hefur húsið verið skemmtistaður frá upphafi og líklega fáar íslenskar hljómsveitir síðustu áratuga sem EKKI hafa spilað þarna. Í hugum margra (ég leyfi mér að fullyrða langflestra) er nafn Ingimars Eydal tengt Sjallanum órjúfanlegum böndum en hann spilaði þarna á böllum með hljómsveit sinni áratugum saman. Sjallanum hefur sem áður segir verið breytt oft og mikið en e.t.v. mest í kjölfar stórbruna sem þarna varð í lok árs 1981. Sumarið 1982 var nýr og endurbættur Sjalli tekinn í notkun og mun þá Sjallanafnið hafa tekið "formlega" við af Sjálfstæðishúsinu. Á jarðhæð hafa ýmsar verslanir verið gegn um tíðina, þarna var t.d. ein fyrsta sjálfsafgreiðsluverslunin, stórmarkaðurinn, á Akureyri en á þeim tíðkaðist almennt að verslað væri yfir borð og brauð var keypt í einni búð, mjólk í annarri og kjöt og fiskur í sérverslunum. Raftækjaverslunin Radionaust var þarna starfandi þarna lengi vel og um tíma var hárgreiðslu- og snyrtistofu þarna. Síðan 2012 hefur Tónabúðin haft þarna aðsetur. Ég veit ekki til þess að nokkurn tíma hafi verið búið í Sjallanum og þykir mér það næsta ólíklegt. Sjallinn var fimmtugur sl. sumar, var opnaður 5.júlí 1963 og enn er hann við lýði þó stundum heyrist raddir og tröllasögur um lokun staðarins. Ýmsum finnst húsið sjálft og skemmtistaðurinn svipur hjá sjón miðað við það sem var og sitt sýnist hverjum um framtíð Sjallans og ástand hans. En eitt er víst að þetta er einn sögufrægasta skemmtistaður og sögulegt gildi hússins í skemmtana- og menningarsögu landsins ótvírætt og má vel færa rök fyrir friðlýsingu hússins af þeim sökum. Sá sem þetta ritar fer oft í Sjallan og hefur gaman af, það hefur t.d. verið fastur liður hjá mér sl. sjö áramót eða svo að kíkja á Nýjársdansleik með Páli Óskari. Þess má geta hér að undirritaður hvorki drekkur sig fullan og er alls ekki liðtækur á dansgólfinu. Hvort sem um ræðir diskótek eða böll, leiksýningar, uppistönd eða brjálaða þungarokkstónleika finnst mér alltaf gaman að skella mér í Sjallann.  Þessi mynd er orðin fjögurra og hálfs árs, tekin 13.nóvember 2009 en ég ætlaði mér lengi vel að skrifa um Sjallann en einhvern veginn datt það upp fyrir. Svo er önnur tekin aðfararnótt 17.júní 2010 og sýnir mikið fjör utan við húsið, ball í gangi innan dyra.

 

Ágætu lesendur: Ykkur er meira en velkomið að deila hér undir "Athugasemdum" minningum úr Sjallanum síðustu hálfu öldina ef það er eitthvað sem þið viljið deila með gestum síðunnar. 

 

Hús dagsins: Hafnarstræti 100.

Á Hafnarstræti 100 var fyrst reist hús árið 1903 og voru það Sigtryggur Jóhannesson og Jónas Gunnarsson sem reistu þar hús. Af gömlum myndum má ráða að þar hafi verið um að ræða tvílyft timburhús á háum kjallara með aflíðandi risi. Segir í bók Steindórs Steindórssonar að þarna hafi þeir rekið fyrstu vélvæddu timburverslunina á Akureyri og hún búin sérstökum þurrkklefa og stór reykháfur sem honum fylgdi staðið upp úr húsinu lengi eftir að þeim rekstri lauk (Steindór Steindórsson 1993: 126). Síðar rak Balduien Ryel þarna verslun og íbúðir á efri hæðum en seinna Hótel Gullfoss undir stjórn Rannveigar Bjarnadóttur og síðustu árin rak Sveinn Þórðarson hótelið. Timburhúsið við Hafnarstræti 100 brann árið 1945 en núverandi hús var reist 1946. Þar er um að ræða fjórlyft steinsteypuhús með aflíðandi risi og miklum kvisti á framhlið. Húsið er í mjög góðri hirðu og var allt tekið í gegn að innan sem utan árin fyrir 2000. Skipt var um glugga, klæðningu að utan og efst hæðin byggð upp að nýju. Nú er húsið fjölbýlishús en verslun er á jarðhæð, en líkast til hefur hún verið verslunarrými frá upphafi. Ég man eftir Bókabúðinni Eddu þarna um 1990 en á efri hæðum voru lengi vel skemmtistaðir og veitingastaðir. Margir tala einmitt um þetta hús sem H-100 en þarna var rekin skemmtistaður með því nafni- vísar til Hafnarstrætis 100. Þessi mynd er tekin 19.apríl 2014.

PS. Hér er einnig skemmtileg umfjöllun Jóns Inga Cæsarssonar um götumyndina sem var í Hafnarstræti og þar sést forveri þessa húss á lóðinni.

Heimildir: Steindór Steindórsson 1993. Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.