Hús dagsins: Skipagata 2

Fyrsta Aðalskipulag Akureyrar, samþykkt árið 1927, gerði ráð fyrir svokölluðum randbyggingum á Miðbæjarsvæðinu og Oddeyrinni. Húsaraðirnar austan og sunnan Ráðhústorgs, og áfram suður Skipagötu eru byggðar í anda þessa skipulags. Á Eyrinni varð hins vegar minna úr þessum áformum og standa þar raunar aðeins ein slík „sambygging“ við Gránufélagsgötuna, auk tveggja stakra húsa við þá götu og Strandgötu. (Það er e.t.v. lán í óláni, að ekki varð meira úr byggingaráformum í anda skipulagsins á sunnanverðri Oddeyrinni; líkast til hefðu ófá timburhús frá síðari hluta 19. aldar fengið að fjúka fyrir nýbyggingum). En húsaraðirnar við Ráðhústorg og nyrst við Skipagötu eru samliggjandi; austanmegin er Skipagata 1-9 er áföst Ráðhústorgi 7-9 en vestan megin eru Skipagata 2-8 áföst Ráðhústorgi 1-5.

Það var sumarið 1933 að Guðmundur Tómasson fékk lóð sunnan við hús Ólafs Ágústssonar (Ráðhústorg 5). Lóðin var 13m meðfram götu, og hugðist Guðmundur reisa þarna verkstæðisbyggingu. Fékk hann byggingarleyfi fyrir húsi, 10,3x9,5m, þriggja hæða með háu risi. Fékk hann leyfi til að reisa fyrst jarðhæðina, en fullbyggt skyldi húsið vera innan fimm ára. Þ.e.a.s. fyrir sumarið 1938. Fyrsti áfangi hússins var risinn 1934, en líklega hefur húsið verið fullbyggt 1938, svo sem skilyrðið kvað á um, en það er alltént skráð byggingarár hússins.

Skipagata 2 er fjögurra hæða steinsteypuhús með einhalla, aflíðandi þaki. Efsta hæð er inndregin að framan, og eru þar svalir endilangri hliðinni. Á bakhlið eru svalir fyrir miðju á 2.- 4. hæð. Á þaki er þakpappi og veggir múrsléttaðir en skiptir þverpóstar í gluggum. Á jarðhæð eru „götusíðir“ verslunargluggar. Húsið er inni í miðri sambyggðri húsaröð, áfast Ráðhústorgi 5 að norðan og Skipagötu 4 að sunnan.  

Guðmundur Tómasson rak þarna trésmíðaverkstæði og smíðaði m.a. líkkistur. Hann söðlaði síðar um og stofnaði hina valinkunnu kexverksmiðju Lórelei.  Bróðir Guðmundar, Eyþór, var einnig forstjóri og löngum kenndur við sælgætisgerðina Lindu. Guðmundur var Skagfirðingar að uppruna, frá  Bústöðum í Goðdalasókn. Það er sammerkt með flestöllum eldri húsum Miðbæjarins, að ekki er unnt að telja upp alla þá verslun og þjónustu sem þar hefur verið starfrækt í tiltölulega stuttum pistlum. Þar er Skipagata 2 engin undantekning. Breska hernámsliðið hafði hér skrifstofu sem sá um og hafði eftirlit með skipaumferð og sjóflutningum, Sea Transport Office. Í ársbyrjun 1941 birtist auglýsing um, að ekkert fyrirtæki bæjarins megi eiga viðskipti við norsk skip, án skriflegrar beiðni frá téðri Sea Transport Office. Þann 2. júní 1944 opnaði Loftur Einarsson verslun sína Ásbyrgi í Skipagötu 2 og var þar seldur hinn ýmsi varningur, sem sjá mátti í auglýsingu í Nýjum kvöldvökum. Var sú verslun til húsa hér fram yfir 1960, og á sjöunda áratugnum var Bókabúðin Edda þarna til húsa. Svo fátt eitt sé nefnt. Auk fjölmargra verslana og fyrirtækja sem átt hafa heimili að Skipagötu hafa einnig fjölmargir búið á efri hæðum hússins.

Skipagata 2 og samliggjandi hús eru virkilega reisuleg og glæst stórhýsi. Þau eru ekki aðeins til prýði í Miðbænum heldur beinlínis móta þau umhverfið. Mörgum þykir há og mikil steinhús oft til óprýði (talað um steinkumbalda) en það er aldeilis ekki svo, að svo þurfi alltaf vera. Húsaröðin við Skipagötu og Ráðhústorg eru einmitt dæmi um stílhrein og glæst, steinsteypt stórhýsi. Húsið er metið með ótvírætt varðveislugildi í Húsakönnun 2014. Það er nokkurn veginn óbreytt frá upphaflegri gerð og er í góðri hirðu.   Nú eru gistirými á efri hæðum en sl ár hafa verið veitingastaðir á jarðhæð. Myndin er tekin þann 19. janúar 2020.

Heimildir:

Byggingarnefnd Akureyrarkaupstaðar. Fundargerðir 1930-1935. Fundur nr. 702, 29. júní 1933. Fundur nr. 706, 26. ágúst. 1933. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Landslag arkitektastofa 2014. Akureyrarbær Miðbær- Húsakönnun. Unnið fyrir Akureyrarbæ. Óprentað, pdf aðgengilegt á slóðinni http://www.minjastofnun.is/media/husakannanir/midbaer_husakonnun-2014.pdf