Hús dagsins: Ægisgata 25

Einstaka sinnum kemur það fyrir, að síðuhafa tekst ekki að rekja uppruna húsa, þ.e.a.s. hver byggði. Kemur það yfirleitt til af því, að ekki liggja fyrir teikningar eða byggingarleyfi finnast ekki (þar getur allt eins komið til, að höfundur leiti ekki nógu gjörla heldur en hitt, að þau séu ekki til staðar). Þannig er því farið í tilfelli Ægisgötu 25.

Þann 14. apríl 1944 fær Jóhann Ólafsson, sem sagður er skipasmíðanemi á Hótel Gullfossi lóðina. Hvergi er að finna byggingaleyfi honum til handa en næst segir af Ægisgötu 25 haustið 1946 þegar Jón Norðfjörð fær leyfi til að reisa bílskúr á lóðinni. Er húsið þá risið, enda kemur það skýrt og skilmerkilega fram í Manntalsspjaldskrá, að hann og kona hans Jóhanna Norðfjörð hafi flutt í húsið 1945. (Það er meira að segja skráð, að Jóhanna hafi flutt í bæinn frá Reykjavík 1. október 1945) Jón og Jóhanna eru þannig fyrstu íbúar hússins og mögulega hafa þau byggt húsið. En Jóhann Ólafsson gæti einnig hafa byggt það. Þegar hann fær lóðina í apríl 1944 býr hann á hóteli en Jóhann að hann er sagður flytja til Akureyrar 30. október 1944. Mun hann hafa flutt í Laxagötu 2 þar sem hann er skráður til heimilis næstu ár á eftir, en mun aldrei hafa verið búsettur hér. Upprunalegar teikningar liggja ekki fyrir á kortavef, en þar eru hins vegar teikningar frá 1951 að viðbyggingu við húsið. Hana teiknaði Oddur Kristjánsson. En upprunalegar teikningar eru oftast lykillinn að því, hver byggði. Þegar nafn liggur fyrir, leitar höfundar að því í bókunum Bygginganefndar.

Ægisgata 25 er eins og önnur hús við götuna einlyft steinhús með lágu valmaþaki. Að suðaustanverðu er bakálma sem samkvæmt teikningu er 4,3x4,5m en grunnflötur meginálmu er 8x9m. Veggir eru múrsléttaðir, bárujárn á þaki og lóðréttir póstar með opnanlegum þverfögum í flestum gluggum.

Sem fyrr segir voru þau Jón Aðalsteinn og Jóhanna Ingvarsdóttir Norðfjörð fyrstu íbúar hússins. Jóhanna var seinni kona Jóns, en þau giftust einmitt í október 1945 um líkt leyti og þau fluttu í þetta hús. Árið 1951 byggðu þau við húsið til suðausturs, eitt herbergi eða stofu. Síðar var byggt á sama hátt við fleiri hús við Ægisgötuna, m.a. húsin norðan og sunnan við, 25 og 27, sem og nr. 17. Voru þau einnig ötul við garðrækt og hlutu m.a. verðlaun fyrir garðinn árið 1955. Ægisgatan hefur löngum státað af gróskumiklum görðum. Bjuggu þau hér allt þar til æviloka Jóns, en hann lést í mars 1957, aðeins 52 ára að aldri. Í maí það ár auglýsir Jóhanna húsið til sölu og fluttist hún þá suður aftur. Jóhanna var sem áður segir úr Reykjavík, nánar tiltekið Njálsgötu. Hún var mikilvirk hannyrða- og saumakona, með meistarapróf í kjólasaum og starfaði við saumaskapinn um áratugaskeið. Á efri árum gerðist hún mikilvirkur listmálari. Jóhanna lést árið 2009, 98 ára að aldri.  Jón Norðfjörð), lengst af starfandi sem bæjargjaldkeri var einn af helstu leikurum Leikfélags Akureyrar um árabil, lék í fjölmörgum sýningum og leikstýrði. Þá var hann einnig mjög virkur í skátastarfi og fór m.a. fyrir hinni valinkunnu skátasveit Fálkum, sem m.a. byggðu skátaskálann Fálkafell yst og efst á Eyrarlandshálsi og gróðursettu plöntur í gili norðan Grófargils, sem þá var nafnlaust en heitir síðan Skátagil. Þeir gáfu einnig út tímaritið Akurliljuna, sem reyndar kom aðeins út einu sinni. Jón var fæddur á Akureyri og ólst upp hjá móður sinni og stjúpföður, Álfheiði Einarsdóttur og Halldóri Friðjónssyni í Lundargötu 5. Hafa ýmsir eigendur verið að húsinu eftir daga þeirra Jóns og Jóhönnu en öllum auðnast að halda húsi og lóð vel við í hvívetna.

Ægisgata 25 er reisulegt og snyrtilegt hús og í mjög góðri hirðu. Húsið er hluti langrar og heilsteyptar götumyndar Ægisgötunnar og til mikillar prýði, eins og götumyndin öll. Á lóðarmörkum er steypt grindverk með járnavirki, einnig í mjög góðri hirðu. Lóðin er til mikillar prýði, þar eru þó nokkur gróskumikil tré, vafalaust einhver gróðursett af Norðfjörð-hjónunum. Þá er enn á lóðinni steypt tjörn eða gosbrunnur frá þeirra tíð, sést glitta í á myndinni hér til hliðar, undir grenitrénu mikla. Ef sá möguleiki væri fyrir hendi, að friðlýsa heilar götur og götumyndir stæði Ægisgatan svo sannarlega undir því. Að lokum legg ég til að Ægisgatan, einstök hús og götumyndin verði friðuð í heild sinni. Myndirnar eru teknar þ. 1. maí 2021.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 971, 14. apríl 1944. Fundur nr.1067. 26. okt. 1946.

Manntalsspjaldsspjaldskrá 1941-50.

Hvort tveggja varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.