Hús dagsins: Aðalstræti 80

 Aðalstræti 80 er eitt fyrsta steinsteypta íbúðarhúsið í Innbænum. Er það reist 1914 af Páli nokkrum Jónassyni. Er þetta einlyft á kjallara með risi og forstofubyggingu á norðurgafla; ekki er mér ljóst hvort hún hefur verið frá upphafi eða komið seinna. En húsið er nokkuð keimlíkt algengri gerð smærri timburhúsa, en slíkt er nokkuð einkennandi fyrir elstu steinhúsin. Enda um nýtt byggingarefni að ræða og kannski skiljanlegt að menn hafi ekki anað strax útí einhverja tilraunastarfsemi að byggja einhver furðuhýsi. Og Aðalstræti 80 er svo sannarlega ekkert furðuhýsi heldur stílhreint og látlaust og til mikillar prýði. Það mun vera einbýlishús og hefur líkast verið alla tíð. Eins og algengt er um húsin í Aðalstræti er lóðin stór og hana prýðir mikill gróður. Þessi mynd er tekin 23.október 2010.

Hús dagsins: Brekkugata 23-29

Hér er kannski frekar um að ræða götu dagsins en meðfylgjandi er húsaröð við Brekkugötu. Brekkugata liggur skáhallt uppúr Miðbæ Akureyrar og að norðausturhorni Brekkunnar að Hamarkotsklöppum. Oddeyrargata gengur svo skáhallt í gagnstæða átt og sker götuna við Amtsbókasafnið sem er nr. 17. ( Það munar ca. 50m að Bókasafnið nái inn á þessa mynd). Neðan Oddeyrargötu er elsti hluti götunnar, þar eru hús frá 1900-1915 en efri hlutinn byggðist að mestu eftir 1920. Hús nr. 19 og 21 voru eldri en þau hafa nú bæði vikið, hið fyrra fyrir áratugum síðan en nr. 21, sem byggt var 1906 var rifið í júní 2002. Það hús var tvílyft timburhús með lágu risi, bárujárnsklætt á háum kjallara. En að húsunum á myndinni.

Talið frá vinstri er fyrst Brekkugata 23. Það er tvílyft steinhús með háu risi og miðjukvisti, byggt árið 1926. Það er með lagi gömlu timburhúsanna en það var ekki óalgengt með eldri steinsteypuhús; menn fóru varlega í að þróa steinsteypustíl. Hinsvegar er  skrautstíll á kvisti og göflum næsta húss, Brekkugötu 25 en það er árinu eldra, byggt 1925. Bogadregnir kantarnir eru undir áhrifum frá svokölluðum Jugendstíl- en hann er enn meira áberandi á næsta húsi, 27A sem byggt var 1930. Á milli 25 og 27a gengur Sniðgata. Númer 27 er reist 1924, einlyft steinsteypuhús með sérstöku kantskrauti, einskonar tröppum. Númer 29 sem byggt er 1926 er tvílyft fjórbýlishús með risi og á því húsi eru tvær burstir- en burstabæir veittu stundum innblástur við byggingu timbur- eða steinhúsa. Myndin er tekin um tvöleytið aðfararnótt 17.júní 2010. (Myndin minnir kannski á það að eftir tæpar tvær vikur eru vetrarsólstöður og daginn fer því senn að lengja ;)

"Gömul brú að landi skríður" II : Brúin hin nýja

Í síðasta pistli var ég að fabúlera um  misskilning á dægurlagatexta og setti inn í tengslum við það mynd af einni af hinum 87 ára Þverbrautarbrúm, nánar tiltekið þeirri vestustu og stystu sunnan flugvallar. Nú liggur flugbrautin reyndar yfir gamla veginn örfáum metrum frá sporði þeirrar brúar. En í framhaldi af því er kannski rétt að birta mynd af brúnni og veginum sem tók við af þeim gömlu; Leiruveginn. Hann var lagður 1986, er nokkrum árum yngri en mjög svipaður vegarkafli sem er vegurinn yfir Borgarfjörð.  Hér er horft yfir Leiruveg og yfir á Innbæinn og Bæjarbrekkurnar ofan úr Vaðlaheiði þann 14.nóvember 2009.  Í forgrunni eru barrtré í Vaðlareit. Gatnamótin fyrir miðri mynd  geta stundum reynst varasöm, þ.e. beygjur og sveigjur geta villt þeim sýn sem koma framan að sýn þ.a. þeir vanmeta fjarlægðina í bílana sem koma austan og vestan að. Þarna hefði ég jafnvel sagt að sniðugt væri að hafa hringtorg.

 

 

 

Gömul brú að landi skríður...!?

Margir þekkja eflaust dægurlagið sígilda  með Náttúrubörnum, Vetrarnótt. Lagið og textinn er eftir Ágúst Atlason og kom út um 1970.  En í viðlaginu segir "Fögrum skrúða landið skrýðist  / slíkum vetrarnóttum á"  Þegar ég heyrði þetta lag fyrst heyrðist mér endilega eins og í textanum segði : "Gömul brú að landi skríður / slíkum vetrarnóttum á". (Hvernig svosem stóð á því að  brúin skriði .) Þennan texta læt ég fylgja með þessari mynd af einni af fyrstu steinbrúm yfir Eyjafjarðará en hún var reist 1923 og er ein af þrennum sem brúa óshólma Eyjafjarðarár sunnan Flugvallar (sem auðvitað kom löngu seinna)  og þóttu mikið stórvirki og samgöngubót. Brýr þessar voru hluti af Þjóðvegi 1 til ársins 1986 er Leiruvegur var opnaður en nú er þessi vegur sem kallast Þverbrautin notuð sem göngu- og reiðleið. Ég var þarna á ferðinni á hjóli þegar ég smellti þessari mynd af á góðviðrisdegi sl. sumar (9.ágúst). En brúm yfir Eyjafjarðará hef ég áður gert skil, sjá hér. 

Hús dagsins: Aðalstræti 36

Aðalstræti 36 var reist af manni að nafni Geir Vigfússon árið 1877 en húsið reisti hann á rústum torfbæjar sem hann hafði reist um tuttugu árum fyrr. Þeir hafa verið nokkuð samtíða í því, nágrannarnir Geir og Davíð í Aðalstræti 34, því hann reif einnig torfbæinn sinn og reisti veglegt timburhús í staðinn sama ár, 1877. (Hugsanlega hefur ríkt góðæri þarna- allavega endaði árið á lukkutölunni 7 eins og alræmt góðærisár nokkrum mannsöldrum síðar ) En nóg um það. Aðalstræti 36 er einlyft, látlaust timburhús með portbyggðu risi, klætt einskonar járni eða álklæðningu- en aftur úr gengur einlyft viðbygging með lágu risi. Hún er líkast til síðari tíma viðbót. Gluggum hefur verið breytt og eru í þeim einfaldir póstar en hafa líkast til verið sexrúðu eða krosspóstar í upphafi. Húsið er einbýli eftir því sem ég best veit og var í áratugi í eigu sömu fjölskyldu, afkomenda Geirs. Ein þeirra var alþýðulistakonan Elísabet Geirmundsdóttir (1915-1959) en eftir hana liggja mörg málverk, skrautmunir og styttur.

Þessi mynd er tekin  23.október 2010 og skartar snjóföl og nánast grænum trjám og gróðri. Haustið hér fyrir norðan var nefnilega með eindæmum gott og trén þurftu ekkert að flýta sér að gulna. Nánast ekkert var um stórrigningar eða hret og vind hreyfði lítið þ.a. laufin héldust lengi á trjánum. Í fleiri vikur september- október var sólskin í hitinn í tveggja stafa tölum. Svo kom veturinn bara alltíeinu í kringum 20.okt og aðra helgi í nóvember kom svo fyrsti stórhríðar- og ófærðarhvellurinn. Nú hefur haldist snjóalag samfleytt frá októberlokum - og er það orðið sjaldgæft. Og vel gæti ég trúað að jólin yrðu hvít. En það má nánast segja að ekkert haust hafi komið hér norðan heiða- bara sumar langt fram í október og svo veturinn svo beint í framhaldinu af fullum þunga. 

Hús dagsins aftur í gang.

Að þessu sinni eru hús dagsins tvö sem er óvanalegt- en kemur til að því að ég var búinn að skrifa pistlana en náði aldrei að setja inn myndirnar. Síðan komst ég að raun um það að ég var búinn að taka upp allt frítt pláss- enda telja myndirnar á síðunni yfir 200. Þannig að ég splæsti í auka diskpláss sem gæti rúmað myndir af ca. hálfri Akureyri og get því haldið áfram að birta eitthvað af húsum og fróðleiksmola um þau.

Hús dagsins II: Fróðasund 10a

Fróðasund er stutt og yfirlætislaus gata á Oddeyrinni sem liggur gegn um Lundargötuna, samsíða Gránufélagsgötu og Eiðsvallagötu. Svona til útskýringar fyrir þá sem ekki þekkja til þá afmarkast elsti hluti Oddeyrar af Glerárgötunni sem er þjóðvegur nr.1 og liggur í N-S. Strandgata liggur síðan niðureftir eyrinni syðst og liggur í A-V. Norður úr henni ganga eftirfarandi þvergötur talið að ofan Lundargata, Norðurgata, Grundargata, Hríseyjargata og loks neðar er Hjalteyrargata. Samsíða Strandgötu er síðan Gránufélagsgatan og Eiðsvallagata. Fróðasund er semsagt götustubbur sem gengur gegn um Lundargötu á blettinum milli Gránufélagsgötu og Eiðsvallagötu. 

Fróðasund 10a stendur neðst við götuna. 

Það var Sigurður Sigurðarson verlsunarmaður hjá Gránufélaginu sem byggði húsið árið 1877. Þá mun húsið hafa verið einlyft timburhús með háu risi. Húsið mun vera þriðja elsta húsið, sem enn stendur á Oddeyri. Um 1890 er eigandi hússins Karl Kristjánsson. Árið 1917 voru öll hús á Akureyri brunabótavirt í fyrsta skipti. Eru þessar brunabótavirðingar mjög öflugar heimildir um byggingasögu húsa því þar kemur fram m.a. nákvæm lýsing húsa útlitslega séð og einnig eru þáverandi eigendur  tilgreindir. Eigandi árið 1917 var Bjarni Hjaltalín og mun húsið hafa kallast Hjaltalínshús á þeim tíma. Það heiti fluttist raunar um eina götu neðar á Eyrina seinna en nú þekkja margir Grundargötu 6 sem Hjaltalínshús.

Árið 1945 var komið að þáttaskilum hjá tveimur gömlum timburhúsum við Norðurgötu, nefnilega þessu húsi, Norðurgötu 7 en einnig næsta húsi Norðurgötu 9. Bæði húsin voru flutt í heilu lagi á auðar lóðir milli Lundargötu og Norðurgötu við götustubbinn Fróðasund, á lóðir númer 10a og 11 og bæði húsin standa enn á þeim stöðum.

Fróðasund 10a er einlyft timburhús með háu risi á steyptum kjallara, klætt steinblikki. Lítill inngönguskúr er stendur austan á húsinu. Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús líkast til lengst af einbýli líkt og síðustu áratugi en þó er ekki ólíklegt að einhvern tíma á fyrri hluta 20.aldar hafi búið þarna nokkrar fjölskyldur í einu. Þessi mynd er tekin í haustsólinni 10.október 2010.

Fróðasund 10b var annað hús sem stóð austan við þetta hús, eiginlega bakhús við Gránufélagsgötu. Það var rifið um 1998. Var það einnig flutt á lóðina á svipuðum tíma og 10a en hafði áður staðið neðar á Eyrinni, upprunalega byggt sem lítið iðnaðarhús. Það var einlyft, forskalað timburhús með risi sem var all sérstætt, þ.e. það var síðara og meira aflíðandi öðru megin.

Hús dagsins: Aðalstræti 32

Aðalstræti 32 eitt þeirra húsa sem ekki er gott að slá föstu hvenær er byggt. Fasteignamat segir byggingarárið 1888 en Steindór Steindórsson(1993) segir í bók sinni Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs að upprunasaga sé óljós en vitað sé að 1859 sé Kristján Magnússon sjómaður eigandi hússins. Þannig að húsið hljóti að vera a.m.k. 1859 eða eitthvað fyrr. Steindór getur þess hinsvegar ekki hvort um er að ræða sama hús og enn stendur eða ekki. Hugsanlegt að það hús hafi e.t.v. verið rifið og nýtt reist 1888. Byggingargerð hússins útilokar það alls ekki að það sé byggt fyrir 1859. En Aðalstræti 32 er lágreist einlyft timburhús með portbyggðu risi og lágri lofthæð. Veggir eru að mér sýnist klæddir asbesti. Á bakvið er tvílyft viðbygging með lágu risi og mun hún frá 4.áratug þessarar aldar. Húsið hefur lengst af skipst í  tvær litlar íbúðir en var líkast til einbýli í upphafi. Þarna bjuggu um áratugaskeið tvær konur, Kristín Ólafsdóttir(1901-2002) og Jóhanna Jónsdóttir (1900-2006) sem báðar urðu yfir 100ára. Þær  bjuggu enn í húsinu  2001 þegar Gísli Sigurgeirsson fréttamaður gerði um þær heimildamynd, Kjarnakonur, sem var að mig minnir sýnd á RúV og mun einhversstaðar fáanleg á DVD. Kristín hafði búið þarna frá 1930 og Jóhanna leigt efri hæðina frá því skömmu síðar. Sú síðarnefnda lést 2006, rúmlega 106ára og var þá elst allra Akureyringa. Ekki hefur að ég held verið búið í húsinu síðan 2004 og er það líkast til lítið breytt frá tíð heiðurskvennanna tveggja. Þessi mynd er tekin 23.okt. 2010.

Heimildir: Gísli Sigurgeirsson (2006). Kjarnakonur [mynddiskur] : um hvunndagshetjurnar Kristínu Ólafsdóttur og Jóhönnu Jónsdóttur í Aðalstræti 32. Akureyri: Listalíf.

Steindór Steindórsson (1993). Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.

Pistlaleti og myndabras

Það verður líklega einhver bið á nýjum húsapistlum (eða pistlum með myndum), til viðbótar við þessa rúmu viku sem komin er. Það vill svo til að myndakerfið er mér óhliðhollt þessa dagana og ég hef ekki fundið neina skýringu eða lausn á því. Þangaðtil þetta kemst í lag liggja Hús dagsins niðri- þareð mér finnst algjörlega nauðsynlegt að hafa myndir með þeim pistlum.

Ps. Ef einhver hefur þekkingu á þessum málum þá er þetta vandinn hjá mér:  Þegar ég ætla að setja inn mynd birtist valmyndin Ný/breytt mynd. Alltílagi með það- ég vel mynd og geri hana klára til hleðslu og það virkar sem skyldi. En hinsvegar, virðist ekkert gerast þegar myndin á að hlaðast inn. Uppi stendur "Sendi skrá, augnablik" og þar við situr. Það hefur staðið í 10 mínútur án þess að nokkuð gerist (vanalega tekur þetta um 10-15sek). Ef einhver kann á þessu skil þá væru góð ráð vel þegin.

Nákvæmni í byggingarártölum

Byggingarár gamalla húsa þarf stundum að skoða með vissum fyrirvara. Í fyrsta lagi hefur það stundum verið þannig að hús var byggt og svo kannski seinna (jafnvel fáeinum árum) hefur verið sótt um leyfi eða lóð, svona formsins vegna. (Þetta gildir t.d. um sum elstu hús Oddeyrar þar sem Gránufélagið átti lóðirnar.) Þá getur verið að hús hafi bara einfaldlega verið byggð og ekkert sett á blað varðandi það. Fyrr en kannski löngu seinna að húsið hefur verið virt skv. lögum. Þegar maður skoðar hinar ýmsu heimildir, bækur og Fasteignamat eru stundum 2 eða fleiri byggingarár gefin og stundum eru þau kannski frekar til viðmiðunar. Þá er kannski sagt að húsið sé byggt um1880 eða laust fyrir aldamótin 1900 e.þ.h.  Þá hefur mörgum eldri húsum oft verið breytt svo mikið og byggt við þau í tímans rás að kannski er ekki nema 10% af þeim frá upprunalegu byggingarári. Búið að skipta oft um haus og hamar eða skóflu og skaft eins og þar stendur. Sjálfsagt er það í einhverjum tilfellum þannig að einhverntíma í "fornöld" hafi litlu eldra húsi verið breytt og byggt upp í núverandi mynd og "opinbert" byggingarár miðast þá við þær framkvæmdir. Svo eru önnur tilfelli þar sem hús hafa verið flutt í heilu lagi á núverandi stað en byggð áður annars staðar. Allur gangur getur verið á því hvort byggingarárið miðast við hvenær húsið var byggt upprunalega eða hvenær það var flutt á staðinn.  Í mínum pistlum, ef einhver vafaatriði eru, miða ég ævinlega byggingarárin við það sem flestar heimildir segja eða nota forsetninguna "um". Þetta myndu sjálfsagt einhverjir kalla að eltast við smáatriði.  Því oftar en ekki er munur á þeim byggingarártölum sem gefin eru upp frekar lítill, skeikar kannski 5 árum. Og það er e.t.v. ekki svo stórvægilegur munur þegar í hlut eiga hús sem  komin eru fleiri áratugi á annað hundraðið í aldri.