Á göngu um Glerárgil.

Síðastliðin laugardag, 9.júní, brá ég mér í gönguferð á vegum Ferðafélags Akureyrar um Glerárgilið- eins og það leggur sig- þ.e. Efra og Neðra Gilið. Lagt var af stað frá gömlu Öskuhaugunum og gengið niður með ánni. Gilið er í raun náttúruperla rétt við byggðina og raunar er neðri hluti gilsins í byggðinni. Ég hef gengið um Neðra Gilið mörg hundruð sinnum liggur mér við að segja (meira að segja skrifað um það pistil) en ég hafði satt best að segja aldrei kíkt niður í Efra Gilið. Það er mikið hrikalegra allt að 100m þar sem það er dýpst- en hér eru nokkrar myndir úr göngunni sem ég hyggst að mestu láta tala sínu máli.

 Svipmyndir úr Glerárgili 9.6. 2012

Þessi brú er sú efsta á Gleránni, stendur í um 250m hæð rétt framan við gömlu Öskuhaugana. Á myndinni t.h. má sjá Súlutind í baksýn. Þarna má segja að Gilið byrji en það heldur áfram um 5km leið allt niður að Gleráreyrum. Brýrnar yfir Glerá eru þó nokkuð margar en ég hef gert þeim skil hér http://arnorbl.blog.is/blog/arnorbl/entry/962275/

(Þess má reyndar geta að það sem kemur fram í pistlinum um brú fremst á Glerárdal er ekki rétt, hún hefur gefið sig vegna snjóalaga)

Þjóðarjurtin, Holtasóley (Dryas octopelata). Þessi er ofarlega í Gilinu en plantan vex víða á Glerárdalssvæðinu.

 

Til vinstri: Horft yfir Glerárgil frá Laugarhóli. Hóllinn þurfti reyndar að víkja að mestu vegna heitavatnsboranaframkvæmda um 1970-80.  Enn jarðhiti hafði verið virkjaður löngu áður í hólnum þar sem leitt var heitt vatn niður í Sundlaug Akureyrar um 1930 eftir pípu sem enn stendur að miklu leyti þó ekki sé hún í notkun. Hún sést einmitt á myndinni hægra megin.

Hér má sjá þar sem Glerárgilið er einna dýpst- þetta er neðan við Laugarhól en af hólnum og niður að ánni eru 100m, ég þurfti að snúa myndavélinni lóðrétt (tek ævinlega allar mínar myndir lárétt) til að ná öllum klettaveggnum en hamrastálið er um 80m hátt- svipað og Hallgrímskirkja og Turninn í Smáralind.

Akureyri í 150 ár, hratt yfir sögu.

Akureyri í 150ár, sagan í örstuttu máli. Hér ætla ég að rekja, gegn um húsasöguna byggingarsögu, Akureyrar sl. 150 ár. Þ.e.a.s. rekja það hvernig og í hvaða áttir byggðin dreifðist annars vegar og hvernig hús voru hinsvegar. Einnig nefna ýmislegt annað s.s. vega- og gatnabætur og tilkomu rafmagns og hitaveitu og ýmislegs annars. Semsagt einskonar mannvirkjasaga Akureyrar, annáll eða stiklur á því stærsta og sjálfsagt margt sem ég "gleymi". En ég lagði mikið uppúr því að annállinn yrði sem stystur og hnitmiðaðastur. 

      Fyrir það fyrsta ber að nefna að í ár er ekki verið að fagna 150 ára afmæli byggðar á Akureyri. Heldur verða, þann 29.ágúst næstkomandi, liðinn 150 ár frá því að Akureyrarkaupstaður var stofnaður- bærinn fékk kaupstaðarréttindi. Árið 1862 var nefnilega risinn nokkur byggð við Aðalstræti og syðsta hluta Hafnarstrætis- enda hafði Akureyri verið verslunarstaður frá því á tíma einokunarverslunar. Einokunarkaupmenn höfðu að vísu aðeins sumardvöl á Akureyri en fyrsta íbúðarhúsið í bænum var reist 1778-var þannig orðið 84 ára þegar Akureyrarbær var stofnaður. (Þetta hús stóð við Hafnarstræti 3 og brann árið 1901 ásamt fleirum í stórbruna- sk. "bæjarbruna".) En semsagt 29.ágúst 1862 þegar bærinn fékk kaupstaðarréttindi bjuggu rétt innan við 300 manns á Akureyri og um 20 hús standa enn sem stóðu þá- öll í Innbænum. Þá voru tvö hús á Oddeyrinni, bæði byggð litlu fyrir 1860. Ekkert hús sem enn stendur á Akureyri er svo vitað sé, byggt á stofnárinu 1862. Sá sem rýnir í byggingarsögu Akureyrar fyrir og rétt eftir 1900 gegn um byggingarár húsanna sér það að mikið að sum ár er byggt meira en önnur. Áratuginn 1880-90, og það eru sérstaklega mörg hús sem enn standa sem byggð eru 1886 og 1897 og 98. Þá er mikið byggt á árunum 1900-10 og þá kannski sérstaklega árin 1902-07. (Kannski voru þessi ártöl einskonar "2007" þess tíma ) Þess þó  auðvitað geta að sennilega var eitthvað byggt á hverju ári þó húsin standi ekki öll ennþá.  Þá er einnig fyrirvari á byggingarárum elstu húsanna, því sum þeirra voru kannski reist áður en leyfi fékkst fyrir þeim, húsin einfaldlega bara byggð og ekkert skráð eða skjalfest um það- allavega ekki strax. En hér eru stiklur úr byggingarsögu bæjarins síðustu 150 árin.

Byggingarannáll Akureyrar 1862-2012

fyrir 1862 Timburhúsabyggð í Fjörunni og Innbænum. Einungis tvö hús standa á Eyrinni- sem bæði eru horfin í dag. Eitthvað er farið að byggjast í Búðargili. Eitt stærsta hús bæjarins við stofnun kaupstaðarins er Apótekið við Aðalstræti 4 sem byggt var þremur árum áður. Það stendur enn.

1862-70 Akureyri fær kaupstaðarréttindi 29.ágúst 1862. Sáralítið byggt af nýjum húsum. Mér vitanlega eru engin hús á Akureyri uppistandandi byggð á þessu tímabili !

1870-80. Byggð tekur að myndast á Oddeyrinni, töluvert byggt í Innbænum. Húsin yfirleitt lágreist timburhús, undantekning er þó mikið stórhýsi Gránufélagsins.  Meðal húsa sem enn standa frá þessum áratug eru Aðalstræti 34 og 36 í Innbæ og Strandgata 27 og Lundargata 2 á Eyrinni

1880-90. Mikið byggt bæði á Eyrinni og í Innbæ. Allt timburhús með einni undantekningu.  Langt er í steinsteypuöld en 1880 rís Norðurgata 17, fyrsta og eina húsið á Akureyri hlaðið úr blágrýti. Þessi húsagerð náði sér aldrei á strik hérlendis, Alþingishúsið, Hegningarhúsið, kirkjan á Þingeyrum og sæluhús við Jökulsá eru dæmi um nokkur  hús af þessari gerð. Mér dettur í hug að ástæðan fyrir því  að þessi byggingargerð náði svona litlum vinsældum  sé sú að hún hafi hreinlega þótt erfið og tímafrek miðað við byggingu timburhúsa. Blágrýti var eflaust erfitt í vinnslu og leiðinlegt í flutningi á tímum reiðingshesta. Á þessum áratug fara einnig að byggjast smábýli í Glerárþorpi en það eru byggingar af vanefnum og torfkofar enda standa engin húsana frá þessu árabili í Þorpinu, elsta húsið frá 1902. Glerá brúuð 1883 og stendur sú brú í fjóra áratugi.

1890-00 Mikið byggt á seinni hluta áratugarins. Þarna eru byggðirnar í Fjörunni og á hinni eiginlegu Akureyri og á Oddeyrinni aðskildar með snarbrattri og illfærri brekku í sjó fram. Á þessum tug er fyrst farið að byggja að ráði við þann hluta Hafnarstrætis sem nú er Göngugatan. Árið 1895 verða viss vatnaskil í byggðardreifingu þegar Páll Briem amtmaður reisir hús í hvammi í miðri brekkunni, miðja vegu milli Eyrarinnar og Fjörunnar. 1900 rís svo Barnaskóli rétt norðan við. Einnig tekur byggðin í Glerárþorpi við sér en það eru smágerðari byggingar.

1900-10  Mikið byggt af stórum og veglegum timburhúsum og eru norsk "katalóg" hús vinsæl meðal efnaðri manna. En það voru hús sem komu tilhöggvin frá Noregi og sett saman hér- en einnig voru dæmi um að svona hús væru byggð frá grunni hér. Þá er mikið byggt í Glerárþorpi- sum húsanna þar frá þessum áratug standa enn s.s. Hvoll (1902) og Sæborg (1906). Þá er byggt skólahús fyrir Þorbsbúa, Ós (1908) við Sandgerðisbót og það hús stendur enn. Árið 1907 rís eitt stærsta hús á Akureyri og eitt fullkomnasta iðnaðarhús á landinu, Gefjunarhúsið á Gleráreyrum en það hús náði  tæplega 100 ára aldri- var rifið í janúar 2007. Það hafði þá verið marg viðbyggt og breytt og bætt.  Á þessum áratug verða tveir stórbrunar, 1901 í Innbænum og 1906 á Oddeyrinni. Í Innbænum brenna m.a. Hótel Akureyri við Aðalstræti 12 og fyrsta íbúðarhús á Akureyri sem byggt var 1778.  Í Oddeyrarbrunanum brenna þrjú nýreist stórhýsi efst í Strandgötu hvert um sig að stærð og umfangi álíka og t.d. Gamli Skóli og Samkomuhúsið.

1910-20 Á þessum áratug virðist áberandi lítið vera byggt, það eru í raun sárafá hús frá þessu árabili sem enn standa í bænum m.v. áratuginn á undan. Á þessum tíma eru timburhús nánast liðin tíð og stafar það e.t.v. af almennri eldhræðslu eftir "bæjarbrunana" 1901 og 1906. 1912 verður svo þriðji stórbruninn þegar mörg vöruhús og geymsluhús brenna í Innbænum. Þarna er einnig farið að klæða timburhús með eldtraustum klæðningum, oftast bárujárni eða steinblikki og á sum hús eru settar steinskífur. Steinsteypuhús fara að rísa eitt af öðru og 1913 og 1914 eru byggð stór steinsteypuhús við Hafnarstræti 19 og Strandgötu 45, árin á eftir eru steypt hús við Oddeyrargötu og Brekkugötu.

1920-30 Þarna má fullyrða að "steinöld" gangi í garð í húsbyggingasögu Akureyrar. Frá 1920-25 rísa þau eitt af öðru í öllum hverfum bæjarins- líka í Glerárþorpi. Á seinni hluta áratugarins er síðan geysilega mikið byggt af steinhúsum bæði á Oddeyrinni þar sem byggðin er farin að verða þétt norður að Eiðsvallagötu og í Innbænum en einnig er farið að byggja upp á Brekkuna þar sem mikið er byggt við Oddeyrargötu og Brekkugötu sem og við Eyrarlandsveg, Gilsbakkaveg og Oddagötu sitt hvoru megin Grófargils. Árið 1919 fann byggingarfræðingur á Akureyri, Sveinbjörn Jónsson upp svokallaðan r-stein og eru mörg hús reist úr honum á þessum áratug það fyrsta, Oddeyrargata 15, árið 1920. Eyjafjarðará er brúuð við Hólmana 1923 og ári áður reist steinbrú yfir Glerá á nv. sama stað og eldri brú frá 1883. Og talandi um Glerá, þá er hún  virkjuð 1921-22 og haustið 1922 er rafmagni hleypt á bæinn í fyrsta skipti- Rafmagnsveita Akureyrar er orðin að veruleika!

1930-40 Enn er mikið byggt og byggðin breiðir úr sér- uppá Brekkuna og norður eftir Oddeyrinni, við Eiðsvallagötu, Ægisgötu, Hríseyjargötu, Ránargötu, Fjólugötu og Eyrarveg. Þá eru reist mikil steinsteypt stórhýsi en þarna er kominn nokkuð löng reynsla í steinsteypubyggingum og sérstakir byggingarstílar fara að sjást í steinsteypunni- en fyrstu árin voru steinhúsin oft með svipmót algengustu gerðar timburhúsa. Skraut og prjál er óvinsælt í steinhúsum þessa tíma- og algeng húsagerð fúnkís beinlínis gengur út á notagildi framar útliti. Svona hús rísa í miklu mæli við Ægisgötu og Helgamagrastræti árin 1935-40. Munkaþverárstræti, Hlíðargata, Holtagata rísa á Brekkunni auk þess sem byrjað er að byggja við Þingvallastræti en áðurnefnt Helgamagrastræti er efsta gatan í bænum.

1940-50 Oddeyri nánast fullbyggð. Þarna byrja að rísa hús við Víðivelli, Sólvelli og Reynivelli sunnarlega á Eyrinni en þetta eru fyrstu göturnar sem heita eitthvað annað en -gata eða -stræti eða -vegur. Mýrin (Rauðamýri, Grænamýri) uppi á Brekku taka einnig að byggjast. Akureyrarkirkja er vígð 1940, leysti af hólmi kirkjuna gömlu í Aðalstræti. Ferningslaga hús með valmaþaki og hornglugga, funkishús eru enn vinsæl. Breski herinn gengur á land á Akureyri 17.maí 1940.

1950-60 Enn er byggt á Oddeyrinni, við Ránargötu, Eyrarveg, Grenivelli, Hvannavelli og fleiri götur. Mýrarhverfið á Brekkunni og Byggðirnar taka að byggjast en þéttbýlið nær upp að Mýrarvegi. 1.janúar 1955 er Glerárþorp lagt undir Akureyrarkaupstað, en það hafði áður tilheyrt Glæsibæjarhreppi. Þar er mikil en strjál byggð og grunni margra minni kota sem reist voru af vanefnum eru í mörgum tilvikum risin vegleg steinhús.

1960-70 Áratugur Glerárþorps, mikið er byggt í Holtahverfi og við Skarðshlíð rísa fyrstu stóru fjölbýlishúsin í bænum. Á Brekkunni er byggt í Byggðunum og byggðin fer að teygja sig ofar; Lundarhverfi fer að byggjast um 1970. Einnig töluvert byggt af iðnaðarhúsnæði á Eyrinni. Haldið uppá 100 ára afmæli Akureyrarkaupstaðar í ágúst 1962.

1970-80 Bærinn stækkar umtalsvert en á þessum tug rísa mörg fjölbýlishús í Lundarhverfinu og Hlíðahverfi í Glerárþorpi. Einnig mörg raðhús og einbýlishús sem mörg eru ansi vegleg, oft 5-10 herbergja og tvöfaldir bílskúrar algengir. Hitaveita Akureyrar er tekin í notkun 1978 og leysir hún rafmagnskyndingu og í sumum tilvikum olíufýringu af hólmi. Einnig gerðar miklar gatnabætur, Glerárgata breikkuð og Drottningarbrautin leysir Aðalstrætið af sem umferðaræð gegn um bæinn austan megin árið 1973. Þá er farið að malbika götur en fyrir 1970 voru afar fáar íbúðagötur malbikaðar. Á þessum tíma fer líka að vakna áhugi fólks fyrir að varðveita eldri hús, endurbætur hefjast m.a. á Laxdalshúsi.

1980-90 Þarna er Oddeyrin, Suður- og Norðurbrekkan að mestu leyti fullbyggð, en Síðuhverfi tekur að rísa og er að mestu byggt um 1990. Það ár er Verkmenntaskólinn við Mímisveg, reistur 1984 útvörður þéttbýlisins í suðri á Brekkunni, og syðst í Síðuhverfi skilur Borgarbrautin á milli hverfisins og túna. Iðnaðarhverfi rís norðaustan við Síðuhverfi, næst Hörgárbraut en á aðra hönd eru klappir og engi. Gatna- og vegabætur, fyrri hluta áratugarins eru malbikaðar malargötur íbúðahverfum og Hlíðarbraut tengir saman Brekku og Glerárþorp. 1986 verður mikil bylting í aðkomunni að bænum austan megin þegar Leiruvegur er tekin í notkun. Hann leysir af hólmi þrjár einbreiðar brýr frá 1923 yfir Hólmana og er auk þess mikið nær miðbænum, liggur  rúmum 2km norðar en eldri vegurinn.  Háskólinn á Akureyri er stofnaður 5.sept. 1987 og Verkemntaskólinn 1984 eins og fram kom hér á undan.

1990-2000 Giljahverfi rís, og þar rísa tvær hæstu íbúðarblokkir bæjarins árið 1991, Mjólkurfernublokkirnar sem eru níu hæða að kjallara og risi meðtöldu. Ári síðar eru kirkjur bæjarins orðnar tvær þegar Glerárkirkja við Bugðusíðu er vígð. Um aldamótin 2000 eru nokkrar götur komnar sunnan Verkmenntaskólans í Teigahverfi. Nesjahverfi, iðnaðarhverfi við norðurmörk bæjarins í lok fer að byggjast upp í lok áratugarins. Þá má einnig geta þess að þarna er ekki bara byggt nýtt heldur er mikið gert upp af eldri húsum. Töluvert um gatnabætur, dæmi er Borgarbraut milli Glerárþorps og Oddeyrar með tveimur brúm á Glerá, tekin í notkun 1999.

2000 til dagsins í dag  Áratugur Naustahverfisins- ef svo mætti komast að orði. Þar hefur nú risið fjölmenn byggð, þar eru mörg fjölbýlishús, raðhús og einbýli, byggðin nær suður að Naustabæjum en 1990 voru bæirnir um 2km frá þéttbýlismörkunum á Brekkunni. Þá hefur eitthvað bæst við byggðina í Giljahverfi þ.á.m. tvö 9 hæða háhýsi við Drekagil og Tröllagil, en þar stóðu áður tvær svipaðar blokkir frá 1990-95. Fyrsta og eina stóra verslunarmiðstöðin, Glerártorg á Gleráreyrum er tekin í notkun 2.nóvember 2000. Hún er svo stækkuð mikið 2008 en þá verða líka sögufræg verksmiðjuhús Sambandsverkesmiðjanna að víkja. Á Sólborgarsvæðinu, miðsvæðis í bæjarlandinu er mikil uppbygging á vegum Háskólans á Akureyri, m.a. Borgir rannsóknarhús reist 2003-4. Gatna og vegabætur, Dalsbraut, sem tengir Brekkuna við Glerárhverfi gegn um Borgarbraut er lögð 2004, Miðhúsabraut 2008. Nærri 18.000 manns með lögheimili á Akureyri. Menningarhúsið Hof er tekið í notkun 28.ágúst 2010. Þéttbýliskjarni bæjarins er um 7km langur frá Naustum að Lónsbakka og líklega 3km breiður frá Oddeyrartanga að efstu byggðum Giljahverfis. Hæstu hverfi eru í um 100m hæð yfir sjó.

Hvað er að frétta?

Nú er liðin rúm vika frá því að "hátíðarpistillinn" minn númer 150 birtist og ekkert sést frá mér síðan. En ég er að vinna að söguyfirliti- ekki kannski með hefðbundnu sniði- heldur sögu Akureyrar sl. 150 ár gegnum húsbyggingarsöguna og hvernig byggðin hefur stækkað. Það er pistill sem ég hristi ekki fram úr erminni, krefst dálítið meiri yfirlegu en einn húsapistill og einn vandinn er sá að koma því sem ég vil koma fram í nógu stuttu og hnitmiðuðu máli. En þetta yfirlit er væntanlegt frá mér á allra næstu dögum....

HÚS DAGSINS NR. 150: Amtsbókasafnið á Akureyri, Brekkugata 17.

Inngangur: Þá lítur dagsins ljós hundraðasti og fimmtugasti húsapistillinn hér á þessari síðu. Pistlana hef ég ævinlega kallað "Hús dagsins" en þó hafa þetta verið langt frá því að vera daglegir pistlar. Stöku sinnum hafa komið pistlar nokkra daga í röð en stundum hafa liðið tveir- þrír dagar, stundum meira en vika. Held að lengsta hlé hjá mér hafi staðið tvær vikur. En að meðaltali hafa pistlarnir verið vikulegir, sbr. að nú hef ég verið að þessu í að verða þrjú ár og hér er pistill nr. 150. Upphaflega ætlaði ég nú aldrei með þetta svona hátt og halda þessu gangandi svona lengi. En hér er sumsé 150 .pistillinn og svo skemmtilega vill til að hann birtist nú á 150. afmælisári Akureyrarbæjar, en afmælisfögnuður mun standa - og hefur staðið allt árið með ýmsum uppákomum. Ég sá það að pistillinn með þessu númeri yrði að vera einhverskonar "viðhafnar" eða hátíðarpistill og kannski litið um öxl. Hér ætla ég aðeins að fara yfir hvernig þetta "Hús dagsins" hjá mér byrjaði og einnig ætla ég að fara yfir sögu Akureyrar gegn um byggingarsöguna- þ.e. hvernig byggðin hefur dreifst þessi 150 ár, auk þess að birta heildarlistann yfir öll þessi 150 "Hús dagsins". En söguágripið og yfirlitið verða í sér pistlum, en áður en ég fjalla um húsið á myndinni ætla ég aðeins að renna stuttlega yfir hvernig þessi hugmynd varð til.

Hver er sagan á bakvið "Hús dagsins"? Upprunalega varð þessi síða til hjá mér í kringum myndasafn sem ég hafði komið mér upp árin 2005-08 af húsum í eldri hverfum Akureyrar. Ég hafði þá þegar haft það sem sérstakt áhugamál að kynna mér sögu bæði bæjarins og sérstaklega húsanna sem slíkra, flett og lesið öllum mögulegum bókum þess efnis og auk þess stundað Sögugöngur Minjasafnsins öll sumur frá 1997- en þá flutti ég í bæinn. (Má geta að fram að því var ég búsettur í Eyjafjarðarsveit, við Kristnes og svo við Hrafnagil- þannig að Akureyri var aldrei langt undan ) Mér þótti um að gera að deila myndunum mínum og fróðleiknum sem ég hafði viðað að mér og 2008 skellti ég einhverjum tugum mynda inná Flickr . En mig langaði að geta látið meiri texta fylgja- svo ég athugaði möguleikan á helstu bloggveitunum og sá að moggabloggið væri heppilegur vettvangur. 22.júní 2009 setti ég þessa síðu af stað og þremur dögum seinna birti ég fyrsta pistilinn. Hann var um Norðurgötu 17; Steinhúsið eða Gömlu Prentsmiðjuna. Textinn var í lágmarki hjá mér og það hefur alla tíð verið stefnan; að láta frekar myndirnar tala sínu máli og birta aðeins stutt ágrip af sögu húsana, byggingarár o.þ.h. fylgja. Ástæðan fyrir þessu er fyrst og fremst sú að mér sjálfum þykja langir textar ekki þægilegir aflestrar af tölvuskjá- vil þ.a.l. ekki bjóða ykkur uppá eitthvað sem mér finnst sjálfum óþægilegt. Einnig er því þannig farið með marga að þegar þeir eru á netinu þá taka þeir e.k. "rúnt" kíkja kannski á nokkrar síður í einu og dvelja stutt við- og þá eru mjög langir textar ekki heppilegir- jafnvel fráhrindandi. (En stundum er það nú bara þannig að um sum hús hef ég bara meira fram að færa en önnur og á það til að verða langorður...) Pistlarnir eru alls ekki hugsaðir sem fræðirit- heldur einungis skemmtilegur fróðleikur sem ég man úr mínu grúski- oftast skrifa ég bara það sem ég man utanbókar um viðkomandi hús. Enda nota ég mikið orð á borð við líklega, sennilega og gæti ég trúað og forðast í lengstu lög að fullyrða eða staðhæfa, nema hafa þá heimildir til taks sem ég vísa þá til. En fyrst þegar ég fór af stað með þetta þá ætlaði ég aðeins að deila þeim 80 myndum sem ég átti frá 2005-08 og láta svo gott heita- átti raunar ekki von á að nenna þessu nema nokkra mánuði. En svo fóru menn að hnippa í mig og benda mér á að ég yrði nú að taka þetta hús og þetta hús og auk þess fannst mér að fyrst ég fjallaði um eitt hús þá yrði kannski annað ákveðið hús að fylgja með- samhengisins vegna. Og svo uppgötvaði ég alltaf eitthvað nýtt- t.d. fékk ég bókina um Sveinbjörn Jónsson í afmælisgjöf í júní 2010 og sá þar að ég gæti myndað og tekið fyrir talsvert af húsum eftir hann og hús byggð úr r-steini. Og þegar ég hafði tekið fyrir mörg hús úr Innbænum og Oddeyrinni sá ég að ekki gat ég látið Þorpið afskipt og myndaði ég þar fyrst í febrúar 2011. Og enn eru fjölmörg hús sem ég get hugsað mér að mynda og birta hér því þessi pistill er enginn endapunktur.

Oft leiðir eitt af öðru hjá mér í pistlunum, stundum tek ég fyrir hús sem hýsti eða hýsir ákveðna starfsemi og þá þykir mér oft nauðsynlegt að taka næst annað hús sem hýsti sömu starfsemi. Það verður tilfellið í þessum pistli- en þessi má segja að komi í framhaldi af pistlinum mínum um Aðalstræti 40, sem áður hýsti Amtsbókasafnið. En á myndinni má sjá núverandi hús Amtsbókasafnsins en það stendur við Brekkugötu 17. En ég ákvað að taka fyrir Amtsbókasafnið í þessum "viðhafnarpistli" mínum en hér er bæði um að ræða áberandi og merka byggingu á Miðbæjarsvæðinu- kennileiti í bænum. Einnig er Amtsbókasafnið rótgróin stofnun sem hefur fylgt Akureyrarkaupstað alla hans tíð- en Amstbókasafnið er miklu eldra en Akureyrarkaupstaður- stofnað 1827. Þá hefur þetta val á húsi nr. 150 persónulega tengingu því hér hefur undirritaður verið hér fastagestur frá júní 1997 og hér sat ég löngum stundum og las mér til um sögu bæjarins og húsanna- og geri enn. Þarna fékk ég nefnilega lánaða bókina sem upphaflega vakti áhugan minn á gömlum húsum, þ.e. Oddeyri húsakönnun eftir Guðnýju Gerði Gunnarsdóttir Hér er saga Amtsbókasafnsins rakin ítarlegar. En húsið var reist árið 1968 eftir teikningum Bárðar Ísleifssonar og Gunnlaugs Halldórssonar en bygging safnsins á þessum stað hafði raunar verið ráðgerð í meira en þrjá áratugi! Fyrir byggingu hússins þurfti timburhús frá því um aldamót 1900, Brekkugata 19 að víkja. En húsið er tvílyft steinhús með flötu þaki, en stór hluti framhliðar eru gluggar en einskonar malarsteypa á neðri hæð, þ.e. litlir steinar þekja ysta byrði steypunnar- ekki ósvipað grófum skeljasandsmúr. Nýrri bygging er hinsvegar glerjuð frá "grunni og uppúr". Almenningsrými upprunalega hússins er á tveimur hæðum og var á efri hæðinni lestrarsalur en útlánsdeild á þeirri neðri. Bakatil , í starfsmannarýmum voru hæðirnar þrjár en einnig var og er geymslukjallari undir húsinu. Fyrir stækkun voru sem áður segir, útlánabækur á neðri hæð, afgreiðsla og barnabækur og myndbönd í suðurenda. Á báðum hæðum voru litlir tímaritakrókar á neðri hæð voru það dagblöðin en önnur tímarit á þeirri efri. Allur suðurhluti efri hæðar var skipaður lesborðum og nokkrum röðum af bókahillum og þegar komið var upp stigan var gestabók á vinstri hönd en áðurnefndur tímaritakrókur til vinstri. Um 2000 var starfsemin farin að sprengja utan af sér húsnæðið og framkvæmdir við stækkun hófust um 2001-2. Byggt var við húsið til norðurs og var viðbygging í svipuðum stíl og eldra húsið. Þá var stiga milli hæða snúið við en nú liggur hann upp til suðurs auk þess sem gerðar voru miklar endurbætur á eldra húsinu. Viðbyggingin hýsir nú Héraðsskjalasafnið (á 2.hæð) og tímaritahorn og tölvuver , þar sem hægt er að kaupa netaðgang og veitingasal, Amts Café. Á neðri hæð er afgreiðsla u.þ.b. þar sem eldra hús og viðbygging mætast en anddyri er í nýbyggingu. Þá er lesrými nú afstúkað í suðurenda með glervegg og fræðibækur og handbækur, ásamt veglegu DVD-myndasafni á neðri hæð. Í norðurenda efri hæðar er barnadeild en þar eru einnig skáldsögur og fræðibækur. Núverandi húsakostur safnsins var tekinn í notkun 6.mars 2004 og varð aðstaðan stórbætt, bæði fyrir safngesti og starfsfólk- og að sjálfsögðu er búnaður og safngögn í stöðugum endurbótum. Þó eru eflaust margir (og undirritaður þ.m.t.) sem þótti óneitanlega sjarmi yfir safninu eins og það var t.d. að þurfa að fara úr skónum í gömlu forstofunni og teppalögðum lestrarsalnum og gestabókinni svo fátt eitt sé nefnt. Þessi mynd er tekin 18.mars 2012.

Myndaalbúm

Húsamyndasafnið á síðunni minni telur á þriðja hundrað myndir. Þeim hef ég sl. tæpu þrjú ár safnað samam í myndaalbúminu "Hús og Byggingar". Ég hef nú aðeins skipulagt þetta safn og flokkað þannig að nú skiptist það eftir bæjarhverfum Akureyrar. Undir Hús og byggingar eru hins vegar m.a. ennþá hús utan Akureyrar og einnig læt ég yfirleitt nægja að það sé ein mynd af hverju húsi undir hverfaalbúmunum. Aðrar myndir af sama húsi eru því sumar hverjar í Hús og byggingar. Tenglar á þessi albúm eru sem fyrr og eins og gengur og gerist á öllum mbl.blog síðum á stikunni hér til vinstri.

Hús dagsins nr. 149: Harðangur og Hjarðarholt

Enn erum við stödd á Melgerðisásnum, en Háhlíðin liggur eftir honum milli Höfðahlíðar í vestri og Skarðshlíðar í austri. Hér eru tvö býli, Harðangur og Hjarðarholt en bæði þessi býli voru upprunalega byggð 1917, en nú standa mun yngri hús þar. Harðangur stendur skáhallt tæplega 100metrum ofan við Steinaflati og hinum megin götunnar.  Húsið er einlyft, steinsteypt einbýlishús, byggt árið 1942 eftir teikningum Páls Friðfinnssonar. Húsið er undir einkennum frá Funkis stefnunni, og bera horngluggar og flatt þak þess merki. Húsið hefur nýlega verið tekið til gagngerra endurbóta, m.a. klætt járni og skipt um glugga. Hér má sjá upprunalegar teikningar að húsinu.

 Nokkru austan við Harðangur er ekki ósvipað hús, enda á svipuðum aldri, Hjarðarholt. Húsið er tvílyft steinsteypuhús undir áhrifum frá fúnkisstíl með horngluggum og valmaþaki, byggt 1946. Það er reyndar álitamál hvort húsið er tvílyft eða einlyft á kjallara, því húsið stendur í brekku og hliðin sem snýr að Háhlíðinni er ein hæð en á þessari mynd er horft frá Skarðshlíð til norðvesturs. En húsið er, líkt og Harðangur, einnig reist á grunni eldri bæjar frá 1917 ( reyndar skildist mér einhvern tíma að upprunalega Hjarðarholtshúsið hafi staðið litlu austar, nær því sem Skarðshlíðin er núna.) Nú eru að ég held tvær íbúðir í húsinu, hvor á sinni hæð. Í túnfæti Hjarðarholts risu árin 1965-70 fyrstu blokkir Þorpsins við Skarðshlíð. En húsið stendur enn fyrir sínu, stórglæsilegt og í góðri hirðu, sem og nærumhverfi þess. Þessar myndir eru báðar teknar 1.maí 2012.

Næsta færsla verður númer 150 og þar mun ég taka fyrir eina valda byggingu, er hýsir virta og þekkta stofnun á Akureyri. Það verður einskonar "viðhafnarpistill" í tilefni að þeirri skemmtilegu tilviljun að færsla númer 150 komi núna á 150.afmælisári Akureyrarbæjar. En ég hætti ekki eftir 150. færsluna- heldur mun ég bera aftur niður á Ásnum í þeirri 151...

Hús dagsins nr.148 : Grímsstaðir og Steinaflatir (Háhlíð 3 og 7)

Í síðustu færslu vorum við stödd á Melgerðisásnum í Glerárþorpinu, en um hann liggur gatan Háhlíð. Næst ofan við Glerárskóla Gamla, norðaustanvið, er þetta hús, Háhlíð 3 eða Grímsstaðir (ekki þó þeir sömu og kínverski fjárfestirinn Huang Nubo vill kaupa eða leigja  ). En þetta er elsta hús við Háhlíðina, byggt 1929. Einlyft steinsteypuhús á kjallara með lágu risi. Húsið er einfalt að gerð og látlaust og ekki stórt að grunnfleti. Húsin í Þorpinu eru mörg hver áberandi minni en hús frá sama tíma t.d. á Brekkunni enda oft efnaminna fólk sem þar átti í hlut. Mér dettur í hug að upprunalega hafi útidyr á framhlið verið á miðri hliðinni en húsið hafi verið lengt til austurs, sbr. að austasti glugginn er stærri og annarrar gerðar en hinir tveir. Auk hússins stendur bílskúr á austurenda lóðarinnar. Húsið lítur vel út sem og umhverfi þess- en mörgum eldri húsanna í Þorpinu fylgja geysi víðlendar lóðir sem bjóða uppá talsverða möguleika og hirtar eru af natni. Þessi mynd er tekin 1.maí sl. Takið eftir runnunum framan við húsið, þeir eru orðnir vel grænir og berið svo saman við birkitréð lengst til hægri. Þarna hefur innfluttur runninn tekið snemma við sér- um leið og fór að hlýna en birkið- sem er alíslenskt- bíður hins vegar með "grænkun" þar til albjart er orðið. 

Þarnæst ofan við Grímsstaði eru Steinaflatir, Háhlíð 7. Það er töluvert yngra hús, byggt 1951  á grunni eldra húss en upprunalega var byggt við Steinaflati árið 1916. Núverandi hús er steinsteypt með járnklæðningu, einlyft á kjallara með valmaþaki og nokkuð dæmigerð fyrir einbýlishús frá miðri 20.öld. Grunnflötur nærri ferningslaga og valmþak- og á þessum tíma voru gluggar orðnir stærri og meiri- stórir stofugluggar fóru t.d. að sjást um þetta leyti. Sennilega er þessi byggingargerð þróun út frá funkisgerðinni sem ruddi sér til rúms hérlendis um 1930-35. Ekki er mér kunnugt um hvort húsið hafi verið stækkað eða byggt við það En eins og Grímsstaðir eru Steinaflatir stórglæsilegt hús í góðri hirðu sem og umhverfi þess. En myndin er einnig tekin á hjóltúr um Ásinn 1.maí sl.  

Hús dagsins nr. 147: Hátún, Sólvangur og Glerárskóli eldri (Árholt).

Einhver kann að taka eftir því að hér eru þrenn hús nefnd undir einu númeri. En það kemur jú til af því að númerin eru á pistlunum, en einn pistill getur fjallað um fleiri en eitt hús. En í þessum þremur færslum sem eftir eru fram að 150.pistlinum ætla ég að taka fyrir nokkur býli í Glerárþorpi og færa mig upp eftir Höfðahlíðinni og taka beygjuna upp Háhlíðina og fylgja eftir Melgerðisásnum (oftast einfaldlega kallaður Ásinn) frá vestur til austurs. En 1. maí fór ég í myndatúr um þetta svæði- þótti orðið langt um liðið frá síðasta Þorpspistli.

En fyrsta húsið er Hátún. Það stendur við Höfðahlíð 4. Hátún er byggt 1926, einlyft steinsteypuhús með lágu risi á lágum kjallara. Alla tíð hefur húsið verið íbúðarhús og trúlega hafa einhverjar fleiri byggingar fylgt í upphafi (útihús e.t.v.) en það er þá allt löngu horfið. Gatan Áshlíð byggðist norður frá húsinu uppúr 1965. Húsið og allt umhverfi þess hefur verið tekið vel í gegn síðustu ár, byggt við að norðanverðu og einnig byggður stæðilegur bílskúr austan við. Allar hafa þessar endurbætur heppnast vel, húsið lítur vel út og til mikillar prýði í Höfðahlíðinni.

Höfðahlíðin tekur sveigju upp hjá Ásnum, að því að heita má samsíða Gleránni. Á gilbarminum ofan gömlu brúarinnar, á mótum Höfðahlíðar og Lönguhlíðar og Háhlíðar stendur Sólvangur. Er það steinsteypt hús frá 1944, undir áhrifum frá funkis-stíl. (Ekki tel ég þó útilokað að húsið sé byggt úr r-steini.) Það er með lágu skúrþaki og sennilega eru bílskúr á bakhlið og sólskáli á suðurhlið seinni tíma viðbyggingar. Sólvangur stendur á vel gróinni lóð, þarna eru mikil lerki- og birkitré áberandi og um hásumarið er húsið að heita má hálffalið undir lauf- og barrskrúði.

Beint á móti Sólvangi, uppi á hól undir Ásnum, við Háhlíð stendur Gamli Glerárskóli. Það er einlyft steinsteypt bygging  með söðulþaki, byggð 1938. Var húsið byggt sem skólahús fyrir Glerárþorp en skólahald hafði þá verið um 30 ára skeið í Ósi við Sandgerðisbót. Þetta hús var ein allra stærsta og veglegasta bygging Glerárþorps á sínum tíma- en húsið var notað til skólahalds allt til 1974 er Glerárskóli (nýi) var reistur, um 100m norðvestan við þetta hús. Þá var farið að fjölga all verulega í Glerárþorpi frá því sem var 1938, margar stórar íbúðablokkir komnar og Holtahverfi u.þ.b. fullbyggt. Það sem helst setur svip á húsið eru stórir og miklir gluggar sem snúa á móti suðri og því hefur væntanlega verið mjög bjart í kennslustofunum. Eftir að húsið lauk hlutverki sínu sem skólahús var þarna m.a. um langt skeið leikskóli en nú er þarna dagvistunarheimilið Árholt. Allar þessar myndir eru teknar, sem áður segir 1.maí sl.

Ekki er ég óskeikull

Það er ekki hlaupið að því að telja færslur eftir á- sérstaklega ekki þegar þær eru á annað hundrað. Allar talningar mínar á Húsum dagsins hingað til hef ég nefnilega gert handvirkt, þ.e. ég einfaldlega fer á stjórnborðið hjá  "skrolla" á tölvuskjánum og tel Hús dagsins færslurnar hjá mér. Um daginn birti ég pistil þess efnis að síðasti pistill hefði verið nr. 140 en það var aðeins skv. lauslegri talningu, byggð á fyrri pistlayfirlitum og talningu á stökum pistlum uppfrá yfirlitspistli. En við talsvert nákvæma yfirferð* mína á pistlunum mínum kom í ljós að mér hefur skeikað um þrjá pistla í talningunni og síðasti pistill er þannig númer 146, ekki 149 eins og ég taldi áður . Biðst ég velvirðingar á þessu. Þessi staðreynd breytir þó í engu fyrirætlunum um 150.pistilinn- ég skutla bara inn þremur pistlum á milli. Og svo kunna einhverjir að spyrja mun ég hætta húsapistlunum eftir að pistill nr.150 er birtur. Við því er einfalt svar: Nei.

*Þessi nákvæma yfirferð fólst í möguleika sem mér hafði ekki hugkvæmst áður, þ.e.  að ég fór í "leita" og leitaði eftir öllum pistlum með samsetninguna "Hús dagsins:" (en allir húsapistlarnir hafa þessi tvö orð+tvípunkt í fyrirsögn). Afritaði svo listann og númeraði handvirkt allar færslur. ( Þetta yfirlit mun ég svo birta að loknum 150 pistlum)

Hús dagsins nr. 146: Aðalstræti 40; Biblíótekið

Gleðilegt sumar kæru lesendur og þökk fyrir veturinn. Fyrsti pistill sumarsins er um þetta 161 árs timburhús við Aðalstræti 40. En þessi pistill er númer 149 og líkt og ég nefndi í vetur þá mun ég reyna að hafa pistil númer 150 sérstaklega veglegan, svona í tilefni af því að á þessu ári er 150 ára afmælisár Akureyrarbæjar. Ég er búinn að ákveða hvaða bygging verður fyrir valinu en hún er eitt af helstu kennileitum Miðbæjarsvæðisins og hýsir eina rótgrónustu stofnun bæjarins og það er ekki tilviljun að ég tók þetta hús sem hér er á myndinni fyrir í þessum pistli á undan. Því það er visst samhengi milli þessa húss og hússins í næsta pistli, nr.150.  (ath. ég hef reyndar fjallað um talsvert fleiri en 150 hús- sennilega nær 200 þar sem stundum hef ég fjallað um tvö eða fleiri hús fyrir í einum pistli). En nóg um næsta pistil- snúum okkur að húsinu á myndinni hér.

En Aðalstræti 40 er einlyft timburhús með háu og bröttu risi. Framan er stór kvistur með skúrþaki eftir endilöngu húsinu  en einlyft viðbygging með skúrþaki bakvið. Húsið var byggt 1851 af Ara Sæmundssyni. Húsið var reist sem bókasafnshús fyrir Amtsbókasafnið en Ari var þar safnvörður. Bókasafnið var til húsa þarna í líkast til 13 ár eða til 1864 að það var flutt til Jóhanns P. Thorarensen lyfsala í Aðalstræti 4. En skv. Hjörleifi Stefánssyni (1986) mun hér um að ræða fyrsta bókasafnshús Íslendinga, þ.e. fyrsta húsið sem reist var sérstaklega undir bókasafn. Hjörleifur talar einnig um að "[..] vert sé að athuga hvort vert sé að varðveita þær leifar sem kunna að vera eftir af upprunalega húsinu " (Hjörleifur Stefánsson 1986:90) En húsinu hefur verið mjög mikið breytt frá upprunalegri gerð, en það er raunar ekki óalgengt með hús á þessum aldri. Byggt verið við það baka til og einnig reistur þessi mikli kvistur sem gefur húsinu mjög sérstakan svip og nánast hægt að tala um að risi hafi verið lyft. Gluggum og gluggaskipan hefur einnig verið breytt mikið. Það er alls ekki óalgengt að húsum á þessum aldri hafi ekki verið gjörbreytt- hitt er frekar undantekning. Enda má nærri geta hversu mikið kröfur til húsnæðis hafa breyst frá því þetta hús var byggt- þ.e. tímabil sem spannar um tvöfalda meðalævilengd Íslendings. Þetta hús var bókasafn upprunalega og einbýli en í áratuga rás hefur íbúðaskipan og notkun breyst og sennilega hafa á tímabili búið margar fjölskyldur í húsinu í einu. En nú er húsið aftur einbýli og hefur verið síðustu áratugina. En þrátt fyrir miklar breytingar frá upprunalegri gerð lítur húsið alls ekki illa út; því virðist vel viðhaldið og líkt og sjá á þessari mynd er nú byrjað að skipta um glugga og mála húsið og spennandi sjá hvernig húsið mun líta út að viðgerð lokinni. Húsið stendur á mikilli lóð og gróskumikilli, sbr. verklegt reynitré fyrir miðri mynd. Þessa mynd tók ég sl. laugardag, 14.apríl 2012.

Heimildir: Hjörleifur Stefánsson (1986) Akureyri: Fjaran og Innbærinn byggingarsaga. Reykjavík: Torfusamtökin.

 Steindór Steindórsson (1993). Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.