Hús dagsins: Oddagata 3b; Ytra Melshús og Gilsbakkavegur 3; Syðra Melshús

Tvö mikil gil skera brekkuna ofan Miðbæjar. Sunnar er Grófargil eða "Gilið" (Listagilið) en nyrðra gilið kallast Skátagil og skilur um 100 m breið brekkutunga þau að. Á barmi Grófargils liggur gatan Gilsbakkavegur en á barmi Skátagils er Oddagata. Gegnt Oddagötu, á norðurbarmi Skátagils liggur gatan Bjarmastígur. Gaman er að segja frá því, af því ég er nú skáti, að Skátagilið er mér vitanlega eina náttúrufyrirbærið hér á landi sem kennt er við skáta. Upphaf þessarar nafngiftar má rekja til ársins 1935 en í ársbyrjun það ár sótti Skátasveitin Fálkar um ræktun og umhirðu þessarar skákar fyrir bæinn. Á móti fékk skátasveitin, sem Jón Norðfjörð veitti forystu, að reisa þarna tjaldbúðir. Í bókun bygginganefndar er þetta gilið ekki nefnt, heldur talað um spilduna milli Oddagötu og Bjarmastígs. Húsin við Gilsbakkaveg og Oddagötu eru flest steinhús byggð á árabilinu 1925-40 en þar lúra einnig tvö geðþekk timburhús frá árunum 1905-06. Hús þessi, sem ein sátu að tungunni milli giljana í um tvo áratugi kallast Melshús. Það ytra eða nyrðra stendur við baklóð við Oddagötu en það syðra stendur við Gilsbakkaveg.

 

Oddagata 3b

Oddagata 3b eða Ytra Melshús er einlyft timburhús með háu risi og á steyptum kjallara. Tvö bíslög eða litlir inngönguskúrar eru á húsinu norðan- og vestanverðu. Í gluggum eru sexrúðupóstar og bárujárn á þaki en veggir eru klæddir steinblikki. Samkvæmt Steindóri Steindórrsyni (1993: 169) er Oddagata 3b byggð 1905 en Fasteignaskrá segir húsið byggt 1915. Ekki fylgir sögunni hver byggði húsið en árið 1910 bjuggu tvenn hjón í húsinu, Maron Sigursteinn Sölvason og Helga Grímhildur Helgadóttir og Hallgrímur Helgason og Matthildur Grímsdóttir. (Maron byggði síðar Ránargötu 5 á Oddeyri). Á þessum tíma voru karlarnir oftast titlaðir húsbændur en þarna eru þær tvær skráðar húsmæður en þeir leigjendur. Maron og Helga áttu árið 1910 þrjú börn og sama gilti um Hallgrím og Matthildi, en auk fjölskyldnanna tveggja bjuggu í húsinu ein lausakona og einn leigjandi. Alls bjuggu því 12 manns í húsinu árið 1918.

Árið 1918 var húsið virt og þá sagt einlyft með porti og háu risi, þak pappaklætt og húsið 8,3x5,7m, alls 7 herbergi auk geymslu. Húsið er þá metið á 3000 kr. og lóð á kr. 600. Eigandi er sagður Ásgeir Pétursson en íbúar sagðir Guðjón Jónsson verkamaður o.fl. Eins og gengur gerist og með hús á þessum aldri hefur margt heiðursfólk búið þarna. Meðal íbúa hússins voru Eðvarð Sólnes, formaður hjá Ásgeiri og Lilja Daníelsdóttir Sólnes, en fóstursonur þeirra var Jón G. Sólnes (1910-1986) alþingismaður með meiru. Jón G. flutti í húsið 9 ára gamall með foreldrum sínum, þ.e. 1919.

Líklegt þykir mér að húsið hafi fengið númerið 3b við Oddagötu þegar byggð tók að myndast við götuna skömmu fyrir 1930. Í dag er húsið einbýli og hefur verið síðustu áratugi. Húsið virðist ekki mikið breytt frá upprunalegri gerð. Húsið er til mikillar prýði, lítið og látlaust timburhús og er það í góðu standi. Gluggar og þakklæðning virðist nýleg og lóð er vel gróin og hirt. Á suðurmæni hússins er vindhani í fiskslíki (“vindfiskur”) sem setur mjög skemmtilegan svip á húsið. Þessi mynd er tekin 15.júlí 2015.

 

Gilsbakkavegur 3

Gilsbakkavegur 3 eða Syðra Melshús er byggt 1906, en ekki fylgir sögunni hver byggði húsið. Árið 1910 er Una Kristín Sigþrúður Hálfdánardóttir skráð þarna húsmóðir en Stefán Nikulásson er þar leigjandi en þau búa þarna ásamt þremur börnum sínum. Ekki er hægt að fullyrða að þau hafi byggt húsið. Árið 1918 er Ásgeir Pétursson útgerðarmaður eigandi hússins, sem og Ytra Melshúss en vel gæti verið að hann hafi reist bæði húsin. Gilsbakkavegur 3 er einlyft timburhús með lágu, aflíðandi risi og stendur húsið á lágum steyptum kjallara. Á vesturhlið er inngönguskúr með aflíðandi þaki en á austurhlið er lítið bíslag þar sem áður hefur verið gengið inn á hæð en þar eru kjallaradyr. Þá er viðbygging við kjallara á norðausturhorni. Húsið er klætt steinblikki og bárujárn á þaki en krosspóstar eru í gluggum. Á austurbíslagi er nokkuð skrautlegur gluggi til suðurs, með margskiptum rúðum en hann hefur lengi vel verið forstofugluggi.

Árið 1918 er húsið virt og sagt einlyft timburhús með pappaklæddu þaki, 6,3x5,7m að stærð og geymsluskúr við bakhlið. Þar er líklega átt við kjallaraskúrinn. Húsið var virt á kr. 2500 en lóð talin 600 kr. virði. Þarna virðast forstofubyggingar ekki vera komnar en árið 1923, þegar rafmagn var lagt í húsið eru viðbyggingarnar sýndar á raflagnateikningu. Þá hefur húsið líklega verið komið með það útlit sem það nú hefur, og líklegt má telja að húsið hafi verið járnvarið á svipuðum tíma. Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús. Melshúsin tvö hafa staðið stök í um tvo áratugi á 3.áratug 20.aldar tóku göturnar tvær á gilbörmunum að byggjast, og á teikningunni frá 1923 er húsið skrifað sem Gilsbakkavegur 3. Húsið er til mikillar prýði í umhverfi sínu og mynda Melshúsin tvö ansi hreint skemmtilega tvennd í hverfinu a.m.k. að dómi þess sem þetta ritar. Lóðina prýða mörg og stórgerð tré og ber kannski hvað mest á tveimur miklum silfurreynitrjám fast fyrir framan húsið. Þau hljóta að vera margra áratuga gömul. Ein íbúð er í húsinu. Þessa mynd tók ég á leið frá Sundlaug Akureyrar, mánudagskvöldið 22.júní 2015.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrarbæjar. Fundargerðir 1930-35. Fundur nr. 735 14.febrúar 1935. [Á þessum fundi samþykkti Bygginganefnd að heimila skátasveitinni Fálkum að annast ræktun og umhirðu blettsins milli Oddagötu og Bjarmastígs, síðar þekktum sem Skátagil.]

Fasteignamat á Akureyri 1918. Varðveitt á Héraðskjalasafninu á Akureyri.

Halldór Halldórsson (1984) Jón G. Sólnes; segir frá viðburðaríkri og stormasamri ævi. Reykjavík: Örn og Örlygur.

Steindór Steindórsson (1993). Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.

 

 

Snjóalög við Fálkafell 2014-15

Eitt er það sem ég hef alveg sérstaklega ánægju af, nefnilega að fylgjast með snjóalögum til fjalla. Vekur þá sérstaka athygli ef óvenju lítið eða mikið er af snjó á hinum og þessum stöðum miðað við tíma árs og oft reyni ég að mynda það sem mér þykir óvenjulegt. Fálkafell er skátaskáli ofan Akureyrar. Stendur hann í um 380 m hæð yfir sjó á norðausturbrún Súlumýra. Bak við hann er brekka sem oftar en ekki nýtist skátum í útilegum til "rennerís" hvort heldur er á sleðum eða skíðum eða bara til almennra leikja og útivistar. Þessi brekka hefur oftast nær síðastliðin nokkur ár verið orðin auð í sumarbyrjun en í fyrrasumar var enn talsverður snjór þar 18.júní.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Réttilega kveinkuðu menn sér undan seinagangi vorkomunnar núna í maí en hitastig náði vart tveggja stafa tölu mest allan mánuðinn og snjór yfir. Auk þess voru kaldar norðanáttir ríkjandi langt fram í júní. En veturinn var svosem heldur ekki að flýta sér í fyrra. Þessa mynd tók ég í 13 stiga hita þann 15.nóvember 2014. Þarna er raunar minni snjór í brekkunni heldur en 18.júní, því þarna er aðeins um föl að ræða en á hinni myndinni er þykkt fannarstál frá vetrinum á undan. Ég hygg það ekki vera algengt að minni snjór sé í brekkunni um miðjan nóvember en um miðjan júní. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vorið og fyrri hluti sumars 2015 verða sennilega ekki færð í annála fyrir óvenju mikil hlýindi. Bráðnun vetrarsnævar hefur þannig,eðlilega, ekki gengið hratt. Svona var staðan á brekkunni fyrir réttum mánuði, 26.júní. Þarna má sjá nokkuð greinilega snjórönd neðst.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klaufin kallast gildrag nokkurt suðvestan Fálkafells.Í norðurhlíðinni er enn dálítil fönn þann 26.júlí ! Það verður að teljast nokkuð árangur hjá vetrarsnjónum, a.m.k. miðað við tíðarfar allra seinustu ára.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hafnarstræti: Miðbær

 Ég er alltaf í og með að reyna að koma einhverju skipulagi á þessa ritræpu mína um eldri hús. Því röðin er að mestu tilviljanakennd og ekki endilega auðvelt að fletta upp hér. Ég birti fyrir hálfum öðrum mánuði síðan tengla á pistla um hús við þann hluta Hafnarstrætis sem ég tel til Innbæjar. Minn persónulegi skilningur er sá, að merki Innbæjar og Miðbæjar liggi við Skjaldborg, þar sem gatan hækkar á parti og hangir framan í brekkunni. Eflaust eru einhverjir ósammála þessari skiptingu. Hér er semsagt sá hluti Hafnarstrætis sem ég tel til Miðbæjar.  

Hafnarstræti 71 

Hafnarstræti 73 

Hafnarstræti 77 

Hafnarstræti 79 

Hafnarstræti 81

Hafnarstræti 82 

Hafnarstræti 83

Hafnarstræti 86

Hafnarstræti 85-89

Hafnarstræti 88

Hafnarstræti 90

Hafnarstræti 91-93 KEA húsin

Hafnarstræti 92

Hafnarstræti 94

Hafnarstræti 95

Hafnarstræti 96

Hafnarstræti 97

Hafnarstræti 98

Hafnarstræti 99-101

Hafnarstræti 100

Hafnarstræti 102 

Hafnarstræti 104 

Hafnarstræti 106 

Hafnarstræti 107 

Hafnarstræti 107b  (einnig 100b, Turninn (1927) og nokkur önnur hús)

Hafnarstræti 108 

Hér eru einnig hús á lista sem ég hef enn ekki tekið fyrir en hyggst gera. Hér miða ég umfjöllunina við hús byggð fyrir miðja 20.öld, með nokkrum skekkjumörkum og undantekningum. 

En fyrir þá sem vilja ítarlega og fræðilega umfjöllun um húsin í Miðbæ Akureyrar skal bent á þetta öndvegisrit, Húsakönnun í miðbæ Akureyrar eftir Hönnu Rósu Sveinsdóttur og Hjörleif Stefánsson (2009). 

Og hér eru tenglar á þau hús við Hafnarstræti sem í mínum huga teljast til Innbæjar. 

 

 

Hús dagsins: Byggðavegur 142

Byggðavegur er nokkuð löng gata á Brekkunni. Hún sveigir til vesturs frá neðanverðu Þórunnarstræti , gegnt Lögreglustöðinni og sveigir í mjúkum boga ofan Gleráreyra upp grunnt gil eða lægð til suðurs upp á Brekku. Gatan liggur samsíða og mitt á milli Þórunnarstrætis og Mýrarvegar og hefur eflaust verið ætlað hlutverk stofnbrautar fyrir Byggðahverfi, sbr. nafnið. Byggðavegur er sú gata bæjarins þar sem númer verða hæst, 154, en númerin hefjast hins vegar í 84- hver svo sem ástæðan er fyrir því. Byggðavegur er að stórum hluta skipuð stórbrotnum og glæstum steinsteypuhúsum frá 1950-70 en neðarlega við götuna á nr. 142 stendur hús sem mig hefur lengi grunað að ætti sér lengri sögu en nærliggjandi byggð. Húsið er ekki ósvipað að gerð og dæmigert timburhús frá aldamótum 1900. Er þetta gamall bær? Var húsið flutt á þennan stað og hvar stóð það áður ? Með hjálp Landupplýsingakerfis Akureyrarbæjar á vefnum og Bygginganefndarfundargerða Akureyrarbæjar fékk ég svör við þessu.

Byggðavegur 142 er einlyft, múrhúðað timburhús með portbyggðu risi á steyptum kjallara. Í gluggum eru T-póstar með þrískiptum efri rúðum en á framhlið er hár og mjór, margskiptur gluggi. Á þaki er bárað stál n.k. steinskífu-eftirlíking. Ég hefði kalla þessa klæðningu skífustál en sjálfsagt heitir þetta eitthvað allt annað á fagmáli. Á suðurstafni er inngönguskúr með valmaþaki og þá er einnig lítil útbygging á bakhlið. Þak slúttir yfir veggi og þar má sjá útskorna sperruenda. Húsið hefur staðið á þessum stað í 60 ár en er tæplega tvöfalt eldra. Árið 1956 fékk Guðmundur St. Jacobsen leyfi fyrir hönd föður síns, Johan Jacobsens að flytja á lóð nr. 142 gamla íbúðarhúsið við Gefjun. En þar hófst iðnaðarstarfsemi Tóvélanna (síðar Gefjun) á Gleráreyrum árið 1897 og var þetta hús reist skömmu eftir það sem íbúðarhús forstjóra. Landupplýsingakerfi segir húsið byggt 1898 en Jón Hjaltason segir í Sögu Akureyrar (1994:287) húsið byggt 1900 af Aðalsteini Halldórssyni frá Litla- Hamri en hann gegndi stöðu forstjóra Tóvélaverksmiðjana. Stóð húsið skammt ofan athafnasvæðisins á Gleráreyrum, líklega nærri 200 m neðan við núverandi stað.

Í Fasteignamati árið 1918 er húsinu lýst sem einlyftu með porti og risi, á kjallara með pappaklæddu þaki. Húsið er sagt 8,8x7,5m að stærð auk skúra með 2,6x1,1m við norðurstafn og 2,1x1,3m við suðurstafn og í húsinu eru talin 9 herbergi auk geymslu. Húsið er sagt leigt Steindóri Jóhannessyni, en eigandi er væntanlega Gefjun. Verðmat hússins árið 1918 voru kr. 6000, en ég ætla ekki einu sinni að reyna að snara þeirri upphæð til núvirðis. Á þessari ljósmynd hér, sem birtist á forsíðu Minningarrits Verksmiðjufélagsins á Akureyri má sjá húsið í forgrunni, en í baksýn eru verksmiðjuhús og vörugeymsla. Allur er þessi húsakostur horfinn, utan þetta eina hús, og verksmiðjuhúsið mikla frá 1907 var illu heilli rifið í ársbyrjun 2007. En sem áður segir var íbúðarhúsið flutt upp í Byggðaveginn um 1956, en teikningar að húsinu er dagsettar síðsumars 1957. Húsið hefur væntanlega verið múrhúðað á sama tíma og það var flutt og einnig hefur stór gluggi verið settur á miðja framhlið, en þar er gert ráð fyrir stiga upp í ris. Húsið er í góðri hirðu, virðist nýlega málað og með nýrri þakklæðningu og lóð er gróin og vel hirt. Eftir því sem ég kemst næst telst húsið sjálfkrafa friðað vegna aldurs. Ég myndi segja að húsið ætti að hafa sérstakt varðveislugildi vegna sögulegs gildis í atvinnusögu Akureyrar; þetta er eina húsið sem eftir stendur frá upphafi Tóvélanna á Gleráreyrum. Enda þótt staðsetning hússins sé önnur en í upphafi er saga hússins samt sem áður sú sama. Mér reiknast til að húsið sé annað til þriðja elsta húsið á gjörvallri Brekkunni, aðeins Eyrarlandsstofa er eldri en Spítalavegur 9 er byggður 1899- mitt á milli þeirra tveggja byggingarára sem mínar heimildir hér gefa upp sem byggingarár Byggðavegar 142. Þessi mynd er tekin 29.júní 2015.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrarkaupstaðar: Fundargerðir 1951-58. Fundur nr. 1252, 3.ágúst 1956.

Fasteignamat á Akureyri 1918.

Óútgefin rit, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Jón Hjaltason (1994). Saga Akureyrar II.bindi. Akureyri: Akureyrarkaupstaður.

 

Hús dagsins: Hrafnagilsstræti 27; Þrúðvangur

Hrafnagilsstræti er nokkuð löng gata sem nær frá Eyrarlandsvegi við brúnir Barðsgils og upp að Mýrarvegi. Síðast nefnd gata þverar brekkuna og skilur að m.a. Byggða- og Lundahverfi. Gatan liggur austur- vestur upp Brekkuna og þverar á leiðinni Þórunnarstræti og Byggðaveg. Neðri hluti götunnar þ.e. Spottinn á milli Þórunnarstrætis og Eyrarlandsvegar er að mestu byggður um 1930-40 en efri hlutinn er yngri. Með einni undantekningu. Á númer 27 stendur nefnilega syðsta húsið í grasbýlaþrenningunni sem reist var árið 1935 og töldust standa við Vesturgötu. Húsið virðist þó ekki hafa verið númerað en bar nafnið Þrúðvangur.

Daginn eftir að árið 1935 gekk í garð settist maður að nafni Sigtryggur Þorsteinsson, deildarstjóri hjá KEA niður við bréfaskriftir, þar sem hann óskaði eftir erfðafestutúni ofan Þórunnarstrætis. Jarðeignanefnd samþykkti þetta og 10 dögum síðar, 12. janúar samþykkti Bygginganefnd að veita honum leyfi til að byggja timburhús á steyptum kjallara með lágu risi, 8x9m að stærð. Að auki bókar nefndin að skipulagsnefnd telji sig samþykka “[...] byggingalóð fyrir hús 220m ofan Þórunnarstrætis og ca 50 m sunnan framlengingar Hrafnagilsstrætis” (Bygginganefnd Ak. 1935: nr. 734).Enda þótt Vesturgata komi hvergi fram í bókunum Bygginganefndar er það nú samt svo að í Manntali 1940 er húsið skráð sem Þrúðvangur við Vesturgötu. Þar er skráður til heimilis auk Sigtryggs og konu hans Sigurlína Haraldsdóttur og fjölskyldu sérlegur fjárhirðir, Hjalti Magnússon, 17 ára. 

    Hrafnagilsstræti 27 er einlyft timburhús með lágu risi og stendur það á háum steyptum kjallara. Á norðurgafli eru tröppur upp að örlitlum inngönguskúr (bíslagi) en ofan kjallarainngangs á vesturhlið snoturt dyraskýli. Krosspóstar eru í gluggum, bárujárn á þaki en steinblikk á veggjum. Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús en ekki finn ég heimildir um neina stórfellda verslun eða starfsemi í húsinu- hún hefur þá a.m.k. ekki verið auglýst á síðum Akureyrblaðana Dags eða Íslendings. Hins vegar sést, að árið 1952 er eigandi hússins Ragnar Stefánsson og þá auglýsir hann húsið og gripahús (sem nú er vitanlega löngu horfið) til sölu ef rétt tilboð fæst. Kemur þar fram að meðfylgjandi tún sé 16 dagsláttur. Húsið er eitt þriggja grasbýla sem reist voru á þessum slóðum árið 1935. Öll voru húsin sviplík, ein hæð á háum kjallara með lágu risi og í öllum tilfellum var um “hobbýbúskap” að ræða, þar eð íbúarnir stunduðu aðra atvinnu en búskap. En uppúr miðri öldinni tók þéttbýli að myndast nærri þessum húsum og búskap sjálfhætt. Í minningargrein um Sigtrygg Þorsteinsson segir árið 1961 “ En nú eru ný byggðahverfi risin þar sem áður voru töðuvellir bóndans í Þrúðvangi” (Dagur 10.tbl. 1.3.1961: 4) Þrúðvangur fékk númerið 27 við Hrafnagilsstræti og hefur verið svo í rúma hálfa öld.

   Þar sem húsið er nokkrum áratugum eldra er það nokkuð frábrugðið næstu húsum en að lögun og gerð en er engu að síður til mikillar prýði. Það er lítið og látlaust og í mjög góðri hirðu og lóðin vel gróin og snyrtileg. Ein íbúð er í húsinu. Það er að vissu leyti þakkarvert að þessi þrjú eldri hús (Ásabyggð 16, Goðabyggð 7, Hrafnagilsstræti 27) hafi fengið að halda sér þótt byggt hefði verið í kringum þau því hitt er einnig alltof algengt að gömul bæjarhús þurfi að víkja fyrir nýjum hverfum. Myndin er tekin 15. júlí 2015.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrarbæjar: Fundagerðir 1930-35. Fundur nr. 734, 12. jan 1935. Óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

 

Erlingur Davíðsson ?? (1961). Sigtryggur Þorsteinsson deildarstjóri, minningarorð. Í Degi : 44.árg, 10.tbl. Sótt 19.júlí á timarit.is (hlekkur í meginmáli texta).

(Aths. E.D. Skrifar undir greinina en ekki liggur fyrir um hvern ræðir þar en mér þykir freistandi að álíta E.D. vera Erling Davíðsson, þáverandi ritstjóra Dags. )

Manntal á Akureyri 1940. Óútg. Varðv. Hsksj. Ak.

 

Coming up...

Þeir sem reglulega horfa á erlendar sjónvarpsstöðvar (t.d. Amerískar) kannast við þessi orð, oftar en ekki fyrir auglýsingahlé "Coming up..." og svo kemur yfirlit yfir það sem gerist eftir hlé. Eða "Coming up, next week..." í lok framhaldsþátta. Nú vill svo til að ég er nokkurn veginn ákveðinn með hús dagsins næstu vikurnar. En það eru eldri hús á Brekkunni sem hafa verið "yrkisefni" hjá mér sl. mánuð og mun ég halda áfram með þau. 

Vesturgata er heiti gamals dreifbýlisvegar sem lá um Suðurbrekkuna. Við hana voru reist þrjú grasbýli árið 1935 sem öll standa enn. Tvö þessara húsa standa við Ásabyggð og Goðabyggð og þau hef ég þegar tekið fyrir en þriðja  stendur við Hrafnagilsstræti.Ég tók þessa mynd fyrr í dag, þ. 15.júlí og í sömu ferð kom ég við á Héraðskjalasafninu og leit í Fundargerðir Bygginganefndar frá 1930-35 og hverju komst ég að þar ? Það verður upplýst í næstu "Hús dagsins" færslu...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Byggðavegur liggur samsíða Þórunnarstræti og er hann sú gata á Akureyri þar sem númer eru hæst. Elsta húsið við götuna, nr.142 er byggt um aldamótin 1900, forskalað timburhús en það hefur ekki staðið alla tíð á þessum stað. Þessa mynd tók ég á göngu minni þann 29.júní sl.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Daginn eftir Sumarsólstöður, þriðjudagskvöldið 22.júní sl. brá ég mér í sund. Myndavélin var með í för og á heimleiðinni myndaði ég þetta sérlega sjarmerandi litla timburhús, sem stendur við Gilsbakkaveg...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tvö mikil gil skera brekkuna ofan Miðbæjar. Syðra gilið er  Grófargil eða "Gilið" (Listagilið) en nyrðra kallast Skátagil og milli þessara gilja er um 100m breið tunga. Á barmi Gilsins liggur áðurnefndur Gilsbakkavegur en á barmi Skátagils er Oddagata. Báðar eru göturnar byggðar á árabilinu 1925-40 og seinna en undantekning eru þessi tvö timburhús frá 1905 og 06. Þessi hús báru (og bera enn) nöfn, eða öllu heldur sama nafn. Annað var Ytra og hitt Syðra, rétt eins og Súlurnar...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Þessi mynd er tekin þar sem bærinn Kaupangsbakki stóð áður, þann 28.júní 2014. Eyjafjarðará í forgrunni)

Hús dagsins: Ásabyggð 16 (áður Vesturgata 13)

 

Í sumum hverfum má finna hús sem augljóslega eru eldri en nærliggjandi byggð og fanga þau ævinlega athygli þess sem þetta ritar. Þetta eru hús sem oftar en ekki eru frábrugðin nærliggjandi húsum að gerð og stærð. Þá gefur lega þeirra á lóðum stundum til kynna að hús séu byggð fyrir skipulag gatnanna sem þau standa við- oft er um að ræða gömul býli. Brekkan ofan Þórunnarstrætis byggðist að mestu eftir miðja 20.öld og fram undir 1980 en þá voru Lunda- og Gerðahverfi að mestu risin. Hverfið sem afmarkast af Þórunnarstræti í austri, Þingvallastræti í norðri og Mýrarvegi í vestri kallast “Byggðirnar” og er að mestu byggð á 6. og 7.áratug 20.aldar. Þó standa þar nokkur eldri hús og þar á meðal tvö hús sem standa við Goðabyggð og Ásabyggð. Þegar þau voru byggð töldust þau standa við Vesturgötu en Jón Hjaltason segir að báðar göturnar hafi höggvið “[...] skarð í Vesturgötu, sem að lokum hvarf hávaðalaust af bæjarkortinu enda var lega hennar dálítið torræð.” (Jón Hjaltason 2009: 211). Árið 1904 talar Páll Briem um Vesturstræti sem á að liggja sunnan við væntanlegan Gagnfræðaskóla [Hús MA, sem var reist þá um sumarið] og gæti ég trúað að þar sé um að ræða götuna sem síðar varð Vesturgata- en heyrir nú sögunni til.

Glöggir lesendur hafa eflaust tekið eftir því að formálin hér er sá nákvæmlega sami og í síðustu færslu, sem fjallaði um Goðabyggð 7. En Ásabyggð og Goðabyggð eru tvær samsíða götur á Suðurbrekkunni og liggja þær austur- vestur á milli Mýrarvegar og Byggðavegar. En þessar götur eru á svipuðum slóðum og áðurnefnd Vesturgata sem var dreifbýlisvegur. Tvö Vesturgötuhús standa enn, annars vegar Vesturgata 9 sem nú telst Goðabyggð 7 og hins vegar Vesturgata 13, sem telst Ásabyggð 16. Um 80 metrar skilja þessi hús að og stendur Ásabyggð 16 ofar og sunnar.

Húsið reistu þau Magnús Pétursson og Guðrún Bjarnadóttir um 1935. Þá hefur húsið ekki verið ósvipað húsi Björns Ásgeirssonar, einlyft með lágu risi á kjallara. Þau hafa líkast til haft einhverjar skepnur því húsinu fylgdu útihús, sem nú eru vitanlega löngu horfin. Á mynd Eðvarðs Sigurgeirssonar sem finna má á bls. 211 í fimmta bindi Sögu Akureyrar sést að þau hafa staðið litlu sunnar, á svipuðum slóðum og nú er Álfabyggð. Árið 1934 fékk Magnús leyfi til að byggja hús á erfðafestulandi sínu við Vesturgötu, lítið timburhús, 7,8x8,5m með lágu risi, tekið fram að risið sé um 2 álnir. Teikningarnar að húsinu eru undirritaðar af H. Halldórssyni sem mér þætti nærtækast að álíta vera Halldór Halldórsson. Byggingaleyfi Magnúsar var þó háð því skilyrði að kæmi byggingin í bága við framtíðarskipulag mætti krefjast þess að húsið yrði flutt. Bygginganefnd bókaði þetta þann 29.ágúst 1934 en rúmum þremur vikum síðar, 21.sept. barst nefndinni símskeyti frá Skipulagsnefnd þar sem fram kom að hús Magnúsar bryti ekki í bága við framtíðarskipulag. Enda stendur húsið enn, 80 árum síðar.

Ásabyggð 16 er einlyft timburhús með háu risi á steyptum kjallara. Á framhlið hússins er kvistur með aflíðandi þaki; skúrþaki. Tvöfaldir krosspóstar ( sexskiptir) eru í gluggum og allt er húsið bárujárnsklætt og hefur líkast til verið frá upphafi. Rishæðin hefur verið byggð síðar en hvenær er mér ekki kunnugt um. Byggðirnar tóku að byggjast á 6.áratugnum og leið Vesturgatan undir lok samhliða. Finna má blaðaauglýsingar frá 1954 þar sem bæði Vesturgötu 13 og Ásabyggðar (númer 4) er getið en heimilisfangsins Ásabyggðar 16 virðist fyrst getið í blaðinu “Nýjum kvöldvökum þann” 1.maí 1960 . Þá er Margrét Jónsdóttir, búsett þar, meðal vinningshafa í vísnagetraun. Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús en þarna var einnig starfrækt vélaverkstæði til skamms tíma, um 1962. Í upphafi var húsið einbýlishús og enn er ein íbúð í því. Ásabyggð 16 er glæsilegt hús og vel við haldið, á því virðist vera ný klæðning og gluggar og gluggalistar. Lóðin er einnig vel frágengin og snyrtileg. Þessi mynd er tekin á góðviðrisdegi, 29.júní 2015.

 

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrarkaupstaðar: Fundargerðir 1930-35. Fundir nr. 728, 29.ágúst 1934 og nr. 729, 29.sept. 1934. Óútgefið rit, varðveitt á Héraðskjalasafninu á Akureyri.

Jón Hjaltason (2009). Saga Akureyrar V bindi. Akureyri: Akureyrarkaupstaður

 

 

 

Hús dagsins: Goðabyggð 7 (áður Vesturgata 9, Silfrastaðir)

Í sumum hverfum má finna hús sem augljóslega eru eldri en nærliggjandi byggð og fanga þau ævinlega athygli þess sem þetta ritar. Þetta eru hús sem oftar en ekki eru frábrugðin nærliggjandi húsum að gerð og stærð. Þá gefur lega þeirra á lóðum stundum til kynna að hús séu byggð fyrir skipulag gatnanna sem þau standa við- oft er um að ræða gömul býli. Brekkan ofan Þórunnarstrætis byggðist að mestu eftir miðja 20.öld og fram undir 1980 en þá voru Lunda- og Gerðahverfi að mestu risin. Hverfið sem afmarkast af Þórunnarstræti í austri, Þingvallastræti í norðri og Mýrarvegi í vestri kallast “Byggðirnar” og er að mestu byggð á 6. og 7.áratug 20.aldar. Þó standa þar nokkur eldri hús og þar á meðal tvö hús sem standa við Goðabyggð og Ásabyggð. Þegar þau voru byggð töldust þau standa við Vesturgötu en Jón Hjaltason (2009: 211) segir að báðar göturnar hafi höggvið “[...] skarð í Vesturgötu, sem að lokum hvarf hávaðalaust af bæjarkortinu enda var lega hennar dálítið torræð”  Árið 1904 talar Páll Briem um Vesturstræti sem á að liggja sunnan við væntanlegan Gagnfræðaskóla[Hús MA, sem reis þá um sumarið] og gæti ég trúað að þar sé um að ræða götuna sem síðar varð Vesturgata- en heyrir nú sögunni til.

Goðabyggð 7 er eitt þeirra húsa sem falla undir skilgreininguna hér fremst í formála. Húsið stendur innarlega á mikilli og stórri lóð og gæti hæglega talist bakhús við næstu götu sunnan við þ.e. Ásabyggð. Húsið stendur á áttræðu þegar þetta er ritað, byggt 1935 en sögu hússins má rekja til vorsins 1934 en 20.apríl það ár fékk Björn Ásgeirsson innheimtumaður leyfi til þess að byggja á erfðafestulandi sínu við Vesturgötu, eina hæð úr timbri á kjallara. Leyfið var þó háð því að húsið kæmi ekki í bága við framtíðarskipulag svæðisins og ef svo væri heimilt að krefjast þess að húsið yrði flutt honum að kostnaðarlausu. Tæpu ári síðar, í febrúar 1935 skrifar Björn hinsvegar Bygginganefnd og krefst þess að skilyrðin verði burtu felld, þar sem hann fékk ekki lánafyrirgreiðslu vegna þeirra. Bygginganefnd heimilaði það en þó með því skilyrði að hann framvísaði yfirlýsingu Skipulagsnefndar um byggingin yrði ekki í bága við framtíðarskipulag. Ekki sá ég að meira væri fjallað um byggingu Björns Ásgeirssonar í gjörðabókum Bygginganefndar enda taldi ég hreinlega óþarft að leita lengra þar sem niðurstaða málsins er augljós: Björn hefur byggt húsið og enn stendur það 80 árum síðar!

   Goðabyggð 7 er einlyft timburhús á háum steyptum kjallara og með lágu risi. Veggir eru klæddir sléttum plötum sem ég ætla ekki að fullyrða um hvort eru asbestplötur eða viður. Gluggar eru með margskiptum póstum, 10-20 litlum rúðum og eru þær ekki ósvipaðar þeim sem sjást á upprunalegum teikningum af húsinu. Á þaki hússins er bárujárn. Teikningarnar að húsinu gerði Halldór Halldórsson. Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús en ekki er ólíklegt að fyrstu íbúar hússins hafi átt skepnur og stundað minni háttar búskap. Húsið mun hafa kallast Silfrastaðir fyrstu árin meðan það var einskonar grasbýli og taldist standa við Vesturgötu en elstu heimildir sem ég finn á timarit.is um Goðabyggð 7 eru frá febrúar 1963 og er Björn Ásgeirsson þá enn búsettur þarna.

  Goðabyggð 7 er sjarmerandi og skemmtilegt hús. Það sker sig nokkuð úr nærliggjandi byggð, bæði minna og annarrar gerðar en næstu hús og lega hússins innst á lóð, sem er sögð 763 fermetrar. Húsið er ekki ósvipað húsum sem standa við Fjólugötu á Oddeyrinni og eru frá svipuðum tíma. Húsið virðist nær óbreytt frá upprunalegri gerð þ.e. að ytra byrði. Ein íbúð er í húsinu. Myndin er tekin 29.júní 2015.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrarkaupstaðar: Fundargerðir 1930-35. Fundir nr. 719, 20.apríl 1934 og nr. 735, 14.feb. 1935. Varðveitt á Héraðskjalasafninu á Akureyri.

Jón Hjaltason (2009). Saga Akureyrar (V bindi). Akureyri: Akureyrarbær.

 

Sólarlag í Eyjafirði á miðnætti 28.júní, viku eftir sólstöður.

Fyrri helgi var ég staddur á skátamóti á Hömrum. Að lokinni kvöldvöku og kvöldkakói ákváðu nokkrir Rekka- og Róverskátar að bregða sér í Miðnæturgöngu uppá Krossklett, sem er 100 m hár klettahamar (200 m y.s.) fast ofan við svæðið. Ég ákvað að bregða mér með enda veit ég fátt skemmtilegra en göngutúra.  Léttskýjað var og gátum við því notið sólarlagsins, sem var hreint út sagt óviðjafnanlegt. Hér eru nokkrar myndir.

 

Hér að ofan má sjá sólina skríða eftir brúnum Kötlufjalls (907m) í átt að Kaldbaki (1167) og eru þær í tímaröð, efsta myndin er tekin klukkan 23.50, þegar klukkan vantaði 10 mínútur í 12 á miðnætti en sú neðsta klukkan 12 mínútur gengin í eitt, 00.12, þá var runnin upp sunnudagurinn 28.júní. Horft er til norðurs ofan af Krosskletti.

Klettaborgir ofan Hamra hjúpaðar kvöldsól. Í baksýn sjást Staðarbyggðarfjall (t.v.) og Tungnafjall en þar á milli er snjófylltur Þverárdalur. 

Arnarklettur ofan Kjarna. Garðsárdalur og Staðarbyggðarfjall fjær, handan Eyjafjarðarár. Arnarklettur og Krossklettur (þar sem myndatökumaður stendur) eru tveir stakir klettastapar sem ganga fram úr austurbrún Súlumýra. Skarðið á milli kallast Kaffiklauf. Þar liggur stikuð leið í skátaskálann Gamla- og þaðan upp á Súlur. 

Þessi ágæta planta heitir Burnirót (Rhodiola rosea). Þessi var uppi á Krosskletti, upp af Kaffiklauf.

 

Hús dagsins: Þórunnarstræti 89

 Þórunnarstræti sem liggur yfir þvera og endilanga Brekkuna byggðist að mestu á árunum frá 1945-65. Gatan sem slík er miklu eldri og kemur hún fyrst fyrir á prenti í febrúar 1904 í mjög svo áhugaverðum hugleiðingum Páls Briem um skipulag bæja. Fyrstu áratugi 20.aldar var gatan einskonar “þjóðbraut” frá grasbýlum á Brekkunni og að Eyrarlandi niður að tóvélunum á Gleráreyrum, var m.a. mikið notuð til búfjárrekstrar. Elstu hús götunnar sem enn standa voru reist á þriðja áratugnum, það eru fyrrum grasbýli sem kennd voru við þá Svanberg Sigurgeirsson og Eðvald Möller í Manntali 1930. (ATH. Hér nota ég “ofarlega” í landfræðilegri merkingu, ekki eftir númerum því númer götunnar fara hækkandi niðrí mót).Húsin höfðu ekki númer og báru að því er virðist ekki sérstök bæjarnöfn. En nú teljast þau standa númer 89 og 97 við Þórunnarstræti.

Árið 1927 fékk Pálína Jóhannsdóttir Möller leyfi til að byggja hús 7.5x7,5m á erfðafestulandi sínu og húsinu fylgdi 400 fermetra lóð. Teikningar að húsinu gerði Sigtryggur Jónsson. Þórunnarstræti 89 er tvílyft hús með lágu risi auk viðbyggingar og áföstum bílskúr. Allt er húsið klætt utan með sverum bjálkum en lengi vel var húsið klætt einskonar eftirlíkingu af múrhleðslu. Þannig lítur húsið út eins og bjálkahús en er líkast til byggt á hefðbundinni timburgrind- en viðbygging er hlaðin úr múrfylltum plastkubbum. Þverpóstar eru í gluggum hússins en bárujárn á þaki. Húsið hefur að líkindum verið byggt sem einskonar grasbýli, en ekki virðist það hafa borið bæjarnafn. Eðvald og Pálína Möller eru einfaldlega kennd við Þórunnarstræti, líkt og Svanberg Sigurgeirsson, en mögulega hefur húsið verið kallað Eðvaldshús, Pálínuhús eða Möllershús í fyrndinni. Hússins er snemma getið í blöðum, en 10.september 1927 er ákveðið á bæjarstjórnarfundi að leggja vatnsleiðslu að húsi frú Pálínu Möller við Þórunnarstræti og rúmu ári síðar heldur Eðvald uppboð á tófuungum við hús sitt. Ekki gat ég séð að nein verslun, iðnaður eða þjónusta hefði verið auglýst í húsinu við leit í timarit.is. Númerið 89 kemur fyrst fyrir í blaði árið 1970 en sennilega hefur húsið fengið númer um líkt leyti og hús Svanbergs Sigurgeirssonar (um 1955). Húsið hefur alla tíð verið íbúðarhús og fyrir tæpum áratug fékk það algjöra yfirhalningu og andlitslyftingu. Það er því allt sem nýtt og er frágangur á viðbyggingu og tengingu við upprunalegt hús til fyrirmyndar. Lóðin er einnig í góðri hirðu. Þessa mynd tók ég á leið á samkundu í Lystigarðinum í tilefni af 100 ára afmæli kosningaréttar kvenna, 19.júní 2015.

 

Heimildir : Bygginganefnd Akureyrarkaupstaðar: Fundagerðir 1921-30: Fundur nr. 599 18.7.1927.

Manntal á Akureyri 1930.

Gjörðabækur Bygginganefndar eru varðveittar á Héraðskjalasafninu sem og Manntöl.

Steindór Steindórsson (1993). Akureyri; höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík: Örn og Örlygur.

 

Að öðru leiti er vísað beint í heimildir gegn um tengla í texta.