Hús dagsins: Gránufélagsgata 4

Eitt hinna margra stórhýsa sem setja svip sinn á norðanverðan Miðbæinn (eða sunnanverða efri Oddeyri eftir því hvernig á það er litið) er Gránufélagsgata 4, sem margir þekkja sem JMJ-húsið. Húsið var byggt fyrir Prentsmiðju Björns Jónssonar árið 1945. Var það Karl Jónasson, sem fyrir hönd Prentsmiðjunnar sótti um leyfi til að reisa „prentsmiðju og bókband við Gránufélagsgötu, næst vestan Georgs Jónssonar“. (Þar er væntanlega verið að vísa til Gránufélagsgötu 6, sem var tvílyft steinhús,  rifið um 2004 og hýsti síðustu árin m.a. rakarastofu).  Í bókun bygginganefndar kemur fram, að húsið verði 21,85x16,85m að grunnfleti, byggt úr steinsteypu, gólf og loft steinsteypt en þak úr timbri. Í Húsakönnun 2014 er hönnuður hússins sagður ókunnur en greinarhöfundur telur sig nokkuð örugglega geta greint undirritun Friðjóns Axfjörð á teikningum þeim, er aðgengilegar eru á Landupplýsingakerfinu (lesendur geta rýnt í teikninguna á framangreindri slóð).

Gránufélagsgata 4 er tvílyft steinsteypuhús með háu en aflíðandi risi. Á norðausturhorni er smá álma eða útskot á einni hæð. Á suðurhlið er kvistur með hallandi þaki og svalir fyrir honum miðjum, en kvisturinn nær yfir drjúgan hluta þekjunnar. Veggir eru múrsléttaðir og bárujárn á þaki og ýmis konar póstar í gluggum.  

Prentsmiðja Björns Jónssonar var árið 1945 orðið rótgróið fyrirtæki (stofnað 1852)  og hafði í meira en 60 ár verið starfrækt á neðri hæð Norðurgötu 17 (Steinhúsinu) Það hús reisti Björn Jónsson sem prentsmiðju og íbúðarhús um 1880. Það hús stendur enn og er eina grjóthlaðna húsið á Akureyri svo vitað sé. Úr Norðurgötu flutti prentsmiðjan árið 1943 og var um skamma hríð (1943-46) starfrækt að Hafnarstræti 96 (París), eða þar til Gránufélagsgata 4 reis af grunni. Gránufélagsgata 4 hefur alla tíð hýst verslun og þjónustu, og þegar heimilisfanginu er flett upp í gagnagrunninum timarit.is koma hátt í 3000 niðurstöður. Um miðja 20. Öld, þegar húsið var nýreist voru þarna, auk prentsmiðju Björns Jónssonar  m.a.  Efnalaugin Skírnir, Bókaverzlun Björns Árnasonar og gullsmíðaverkstæði Ásgríms Albertssonar. Prentsmiðjan var starfrækt í húsinu til 1958 en nokkrum árum síðar fluttist Herradeild JMJ í húsið.

Hina valinkunnu og rótgrónu fataverslun, sem fyrir löngu hefur skipað sér stóran sess í hugum Akureyringa og nærsveitarmanna, stofnaði Jón M. Jónsson klæðskeri árið 1956. Var þar um að ræða saumastofu og klæðaverslun og var hún starfrækt fyrstu árin að Glerárgötu 6 (Það hús var rifið fyrir um 40 árum vegna breikkunar Glerárgötu, eitt af mörgum). Árið 1966 fluttist verslunin að Gránufélagsgötu 4 og hefur því verið starfrækt hér í rúma hálfa öld.  Um árabil starfrækti JMJ auk verslunarinnar, fataverksmiðju í húsinu. Enn er verslun JMJ rekin á neðstu hæð hússins en fataverksmiðjan er liðin undir lok fyrir margt löngu.  Á efri hæðum hússins eru skrifstofurými og hefur þar verið ýmis rekstur í gegnum tíðina. Má þar m.a. nefna tattústofu, símaver, útvarpsstöð, vinnustofur, æfingarými hljómsveita o.m.fl. Þá hefur ýmislegt verið starfrækt í viðbyggingu suðaustan á húsinu. Ekki er greinarhöfundi kunnugt um, hvort búið hafi verið í húsinu.

Gránufélagsgata 4 er látlaust en reisulegt hús, mun í stórum dráttum óbreytt frá upprunalegri gerð og í afbragðs góðri hirðu. Húsið er eitt af kennileitum svæðisins og kallast nokkuð skemmtilega á við t.d. Sjallann handan Geislagötunnar og Hótel Norðurland. Í  Húsakönnun 2011 er húsið sagt hafa gildi fyrir götumynd Gránufélagsgötu og Hólabrautar en ekki talið hafa verulegt varðveislugildi. Húsið hefur eflaust töluvert gildi í hugum marga sem aðsetur JMJ um áratugaskeið; þarna hafa t.d. þó nokkrar kynslóðir Akureyringa og nærsveitarmanna fengið sín fermingar- og útskriftarföt. Myndin er tekin þann 14. ágúst 2015.

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 1018, 26. maí 1945. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

 Ómar Ívarsson. 2011. Akureyrarbær Húsakönnun- Laxagata- Hólabraut. X2 Hönnun-Skipulag: Unnið fyrir Akureyrarbæ. Aðgengilegt á vef á slóð http://www.minjastofnun.is/media/husakannanir/laxagata-holabraut-husakonnun-mars-2011.pdf

Brýrnar yfir Eyjafjarðará- í myndum

Síðastliðið sumar var ég viðstaddur vígslu Vesturbrúar, nýjustu brúar á Eyjafjarðará og gerði þeim viðburði skil í lítilli umfjöllun hér. Gat ég þess, að ellefu brýr væru á ánni- svo ég viti til- og taldi þær upp í lok pistilsins. Hér hyggst ég bæta um betur, og birta myndir af brúnum yfir Eyjafjarðará, ásamt upplýsingum um byggingarár, lengd þeirra og fjarlægð frá Akureyri. Athugið að lengdin er einfaldlega fengin með mælingu á kortavef ja.is og skal tekið með góðum fyrirvara. Tvær undantekningar eru þó á því: Í bókinni Sögu Sýslunefndar Eyjafjarðarsýslu 1874-1989 birtast teikningar af Stíflubrú og Hringmelsbrú og kemur lengd þeirra fram þar. En hér eru brýrnar á Eyjafjarðará, frá fremstu til ystu (eða syðstu til nyrstu).

1. Brú við Halldórsstaði. Byggð: 1968*. Lengd um 10m. 45km frá Akureyri. Stysta brúin yfir Eyjafjarðará, og líklega sú eina á einkavegi, en brúin er á heimreiðinna að Halldórsstöðum og Tjörnum.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 29. ágúst 2020)

2. Brú við Vatnsenda. Byggð 1966*. Lengd um 40m. 41km frá Akureyri

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 29. ágúst 2020)

3. Hringmelsbrú. Byggð 1933**. Lengd 27m**. 29km frá Akureyri.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 27. júlí 2019)

4. Stíflubrú (Á móts við Möðruvelli). Byggð 1933**. Lengd 45m**. 26km frá Akureyri.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 23. apríl 2020)

5. Reiðbrú við Melgerðismela. Byggð 1998. Lengd um 40m. 25km frá Akureyri.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 29. ágúst 2020)

6. Brú á Miðbraut. Byggð 1982. Lengd um 150m. 13,5km frá Akureyri. Lengsta brú á Eyjafjarðará, skv. ónákvæmri mælingu síðuhafa. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 25. apríl 2019)

7. Vesturbrú. Byggð 2020. Lengd um 70m. 5km frá miðbæ Akureyrar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 1. júlí 2020, á vígsludag brúarinnar)

8. "Þverbraut austur". Byggð 1923. Lengd um 70m. 5,5km frá miðbæ Akureyrar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 13. september 2020)

9."Þverbraut mið" Byggð 1923. Lengd um 55m. 5,2km frá miðbæ Akureyrar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 13. september 2020)

10. "Þverbraut vestur". Byggð 1923. Lengd um 45m. 5km frá miðbæ Akureyrar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 9. ágúst 2010).

11. Leirubrú. Byggð 1986. Lengd um 130m. 2,5km frá miðbæ Akureyrar. Hluti af Þjóðvegi 1.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Mynd tekin 29. ágúst 2020).

Og af því ég hef svo gaman af því, að leika mér með tölfræðilegar upplýsingar, má geta þess að brýrnar 11, sem byggðar eru á bilinu 1923 til 2020 og frá 10-150m langar. Það liggur í augum uppi, að brýrnar eru styttri eftir því sem framar dregur. Brýrnar eru að meðaltali um 60m að lengd og meðalaldur þeirra árið 2020 er 61 ár. 

 

*,** Heimildir:

*Guðmundur Steindórsson, Jóhannes Sigvaldason, Kristján Sigfússon. 1993. Byggðir Eyjafjarðar 1990. Akureyri: Búnaðarsamband Eyjafjarðar.

** Hjörtur E. Þórarinsson. 1994. Saga sýslunefndar Eyjafjarðarsýslu 1874-1989. Akureyri: Héraðsnefnd Eyjafjarðar.

 

Grænagata

Hér eru hús sem ég fjallað um, við Grænugötu, sem staðsett er vestarlega á Oddeyrinni. Þar eru aðeins fjögur hús (tvö þeirra parhús með tveimur númerum), og öll standa þau norðan götunnar. Sunnan götunnar er Eiðsvöllur. En hér eru húsin:

Grænagata 2	1952
Grænagata 4	1946
Grænagata 6*	1946
Grænagata 8	1946
Grænagata 10*	1946
Grænagata 12	1962

 

*Hús nr. 6 og 4, sem og 10 og 8 eru "sampistla" þar eð um parhús er að ræða. 

Ef tekið er meðaltal byggingarára húsa við Grænugötu er útkoman 1949,67 eða 1950. Þannig er meðalaldur Grænugötuhúsa árið 2020, 70 ár. 

Hús dagsins: Grænagata 12

Grænagötu 12 reistu þeir Karl Friðriksson vegaverkstjóri og Valtýr Þorsteinsson útgerðarmaður eftir teikningum Konráðs Árnasonar.  Munu þeir hafa selt íbúðirnar hverja í sínu lagi til annarra. Vorið 1958 fengu þeir lóðir nr. 12 og 14 við Grænugötu. Segir í Verkamanninum þ. 1. maí 1958, orðrétt:

Grænagata 12 veitt Karli Friðrikssyni vegaverkstj. og Grænagata 14 veitt Valtý Þorsteinssyni útgerðarmanni, með það fyrir augum, að þeir byggi sameiginlega á lóðum þessum sex íbúða hús, þrjár íbúðir hvor. Nokkurt þvarg hefur verið um úthlutun þessara lóða, þar sem hvor um sig, Karl og Valtýr, hafa sótt allfast að fá báðar lóðirnar, en bygginganefnd kaus að fara bil beggja með því að veita hvorum leyfi fyrir byggingu þriggja íbúða.

Niðurstaðan hefur verið að sú, að eitt hús væri reist í stað tveggja en í húsinu eru hins vegar ekki sex íbúðir heldur fimm, þrjár að austanverðu og tvær að vestanverðu. Vesturhluti fyrstu hæðar eru þvottahús og geymslur. Fullbyggt var húsið árið 1962. Hefur íbúðaskipan væntanlega haldist óbreytt frá upphafi.

Grænagata 12 er þrílyft steinsteypuhús með einhalla aflíðandi þaki. Á þaki er bárujárn, veggir múrsléttaðir og einfaldir póstar í gluggum. Stórir „stofugluggar“ til suðurs og svalir við þá. Grænagata 12 er ekki ósvipuð að gerð lögun og fjölbýlishús sem nokkrum árum síðar í Skarðshlíð í Glerárþorpi og í Lundahverfi upp úr 1970, en er öll minni í sniðum. Þar eru blokkirnar margar hverjar með þremur stigagöngum og 7-8 íbúðir í hverjum stigagangi.

Grænagata 12 hefur alla tíð verið fjölbýlishús og h.u.b. óbreytt frá upphaflegri gerð. Fjölmargt heiðursfólk hefur búið þar um lengri eða skemmri tíma þessa tæpu sex áratugi. Á meðal fyrstu íbúa hússins má nefna þau Jón Kr. Níelsson  og Petru Jónsdóttur, bæði fædd og uppalin á Árskógsströnd, hann á Birnunesi en hún m.a. á Stærra- Árskógi. Bjuggu þau hér um árabil, Jón til dánardægurs 1980 og Petra (d. 1993) lengi vel á eftir. Jón rak um árabil húsgagnaverslunina Kjarna við Skipagötu, ásamt Magnúsi Sigurjónssyni bólstrara. Var verslunin í Skipagötu 13, sem löngum var kennt við flóabátinn Drang, en rifið árið 1991.

Húsið er reisulegt og í mjög góðu standi. Þá er lóðin vel gróin og í góðri hirðu, þar er m.a. stórglæsileg nýleg verönd svo fátt eitt sé nefnt og vel hirt og ræktarleg reynitré.  Grænagata 12 og umhverfi þess er til mikillar prýði í umhverfi sínu. Ekki er höfundi kunnugt um, að unnin hafi verið húsakönnun fyrir Grænugötu og varðveislugildi götumyndarinnar eða einstakra húsa metið þannig. Norðurgata 31, næsta hús austan við Grænugötu 1, er hins vegar á könnunarsvæði Húsakönnunar sem unnin var fyrir elsta hluta Oddeyrar fyrir um 30 árum og gefin út á bók og er þar metið með varðveislugildi sem hluti af heild. Það hús tekur raunar einnig þátt í götumynd Grænugötu. Ætli það væri þá bara ekki upplagt, að Grænugötuheildin hlyti varðveislugildi líka... Myndin er tekin þann 28. ágúst 2020.

Heimildir: Guðný Gerður Gunnarsdóttir og Hjörleifur Stefánsson (1995). Oddeyri Húsakönnun. Minjasafnið á Akureyri. Sjá tengil í texta hér að ofan.

Hús dagsins: Grænagata 8-10

Byggingasamvinnufélagið Garður reisti tvö parhús  á lóðum við Grænugötu árið 1946, eftir teikningum Sigurðar Hannessonar. Það var á fundi Bygginganefndar 3. maí 1946 að nefndin samþykkti  að heimila félaginu að reisa „hús á lóðunum norðan Grænugötu“. Fram kemur að uppdráttur fylgi, en húsunum er ekki lýst nánar. Húsin urðu tvö, vestra húsið er númer 4 - 6 en eystra nr. 8 - 10.

Grænagata 8 - 10 er tvílyft steinsteypuhús með háu valmaþaki og á háum kjallara. Á þaki eru fjórir smákvistir á hvorri hlið og á stöfnum eru steyptar tröppur upp að dyrum. Húsið er klætt steiningarmúr og bárujárn er á þaki.

Grænagata 8 - 10 er byggt sem fjórbýlishús, tvær hæðir og ris  með geymslum í kjallara, en kjallaraherbergi oftar en ekki nýtt til íbúðar. Margir hafa átt þarna heima um lengri eða skemmri tíma. Jón Rögnvaldsson, jafnan kenndur við Fífilgerði, þar sem hann ólst upp og bjó lengst af, garðyrkjufræðingur og frumkvöðull í skógrækt. Jón var fæddur í Grjótárgerði í Fnjóskadal en fluttist barnungur vestur yfir Vaðlaheiðina að Fífilgerði í Kaupangssveit. Jón stofnaði Skógræktarfélag Akureyrar (sem fyrst nefndist Skógræktarfélag Íslands) árið 1930 og var forstöðumaður Lystigarðsins varð hann árið 1953. Lyfti hann þar miklu grettistaki í uppbyggingu garðsins og kom m.a. upp yfirgripsmiklu plöntusafni. Hlaut hann Fálkaorðuna árið 1963 fyrir ötult ævistarf í skógrækt og garðyrkju. Jón Rögnvaldsson lést 1972.

Grænagata 8 – 10 er reisulegt hús og í góðu standi, að mestu óbreytt frá upphaflegri gerð. Húsið myndar skemmtilega heild ásamt systurhúsi sínu vestan við. Stutt en heilsteypt götumynd Grænugötu er ein af umgjörðunum um skrúðgarð Oddeyrar, Eiðsvöll. Einhverju sinni heyrði undirritaður þátttakanda í sögugöngu um Oddeyri hafa það á orði, að Eiðsvöllurinn og göturnar þar í kring væru útlitslega „svolítið eins og vasaútgáfa af Klambratúni í Reykjavík“ (þá kallað Miklatún) og umhverfi þess. Kannski er þar ólíku saman að jafna, en parhúsin Grænagata 4 - 10 eru að mörgu leyti ekki óáþekk húsum nærri Klambratúni t.d. við Miklubraut og Rauðarárstíg. Lóðin er einnig vel hirt og gróin, og mögulega er einhverjar trjáplöntur eða runna að finna, sem skógræktarfrömuðurinn Jón Rögnvaldsson plantaði á sínum tíma.

Ekki hefur verið unnin Húsakönnun fyrir Grænugötu svo síðuhafi viti til, svo honum er ekki kunnugt um, hvort húsið hafi varðveislugildi eður ei. Lesendur geta svosem getið sér til, um hvert álit síðuhafa á mögulegu varðveislugildi Grænugötu 8 – 10- eða Grænugötu í heild er. A.m.k. fjórar íbúðir eru í húsinu.  Myndin er tekin þann 28. ágúst 2020.

 

Heimildir: Byggingarnefnd Akureyrarkaupstaðar. Fundargerðir 1941-1948. Fundur nr. 1052, 3. maí 1946. Fundargerðir 1948-57. Fundur nr. 1125, 11. ágúst 1950. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Hús dagsins: Grænagata 4-6

Við Grænugötu standa tvö parhús, sem hvort um sig bera tvö númer. Vestra húsið er Grænagata 4-6, og er vesturhluti hússins nr. 4 og austurhlutinn nr. 6. Húsin reistu Byggingasamvinnufélagið Garður árið 1946 eftir teikningum Sigurðar Hannessonar. Það var á fundi Bygginganefndar 3. maí 1946 að nefndin samþykkti  að heimila félaginu að reisa „hús á lóðunum norðan Grænugötu“. Fram kemur að uppdráttur fylgi, en húsunum er ekki lýst nánar eins og oft tíðkaðist. Téða uppdrætti að húsunum gerði Sigurður Hannesson og þar má sjá skipulagðan sérstakan „Forgarð“ sunnan við húsin. En á þessum árum var orðið vart við tilhneigingu til þess að skipuleggja hús og lóðir í meira mæli með tilliti til sólar og veðurs, t.a.m. að skipuleggja garða eða svæði á lóðum til suðurs.  Það má t.d. sjá þennan mun nokkuð greinilega á hverfinu sunnan Eiðsvallar, þar sem flest húsin standa við götu eða alltént ekki mikið fjær götubrún en fáeina metra. Norðar á Eyrinni, þar sem byggðin er yngri eru húsin almennt lengra inn á lóðum. Síðar, þegar bílaeign varð almennari, urðu bílastæði nauðsynleg á hverri lóð og það hafði einnig áhrif á það, hvar húsin voru staðsett á lóðum.

Grænagata 4-6 er tvílyft steinsteypuhús með háu valmaþaki og á háum kjallara. Á þaki eru fjórir smákvistir á hvorri hlið og á stöfnum eru steyptar tröppur upp að dyrum. Áfast tröppum eru inngönguskúrar fyrir kjallara og svalir fyrir efri hæð. Húsið er klætt steiningarmúr og bárujárn er á þaki.

Árið 1950 fengu þeir Jóhannes Jónsson, Friðgeir Sigurbjörnsson, Sigurður L. Pálsson og Jón G. Jónsson, sem væntanlega áttu hver um sig sína íbúð í húsinu,  leyfi til að gera smávægilegar breytingar á húsinu. Fólust þær breytingar í því, að byggja norðan við tröppur, inngönguskúra fyrir kjallara, hlaða handrið úr steini og hlaða skjólvegg við norðanverðar tröppurnar. Að öðru leyti mun húsið næsta lítið breytt frá upphafi, að ytra byrði.

Þegar heimilisföngunum „Grænugötu 4“ og „Grænugötu 6“ er flett upp í gagnagrunninum timarit.is birtast alls 103 niðurstöður, (57 fyrir nr. 4 og 46 fyrir nr. 6). Fyrst er Grænugötu 6 getið í Morgunblaðinu 3. Nóvember 1948, en þá er tilkynnt um silfurbrúðkaupsafmæli þeirra Unnar Sveinsdóttur (ranglega nefnd Guðrún þarna) og Snorra Lárussonar símritara, sem þá voru búsett í húsinu og væntanlega með fyrstu íbúum hússins.  Þau bjuggu þó ekki mörg ár hér en fluttu til Reykjavíkur 1950. Unnur var fædd í Hafnarfirði en Snorri Seyðfirðingur, en bróðir hans var hið valinkunna tónskáld, Ingi T. Lárusson. Margir hafa búið í húsinu þessi rúmu 70 ár og nú eru alls fimm íbúðir í húsinu, tvær í nr. 4 og þrjár nr. 6.

 Húsið er reisulegt og í góðu standi og myndar ákveðna heild ásamt systurhúsi sínu, Grænugötu 8-10 og stutt en heilsteypt götumynd Grænugötu skemmtileg umgjörð grænu perlu Oddeyrar, Eiðsvallar. Og fyrst minnst er á grænar perlur, má nefna að lóð hússins er mjög gróskumikil, vel hirt og til prýði í umhverfinu.  Mestan svip setur þó geysimikil Alaskaösp, sem er líklega ein sú stærsta á Akureyri, þ.e.a.s. að rúmmáli (hærri aspir eru t.d. við Oddeyrargötu og Bjarmastíg). Öspin er margstofna og króna hennar sérlega mikil og hæðin líkast til um eða yfir 20 metrar. Árið 2005, þegar Skógræktarfélag Eyfirðinga gaf út bæklinginn Merk tré á Akureyri mældist hæðin 16,5 metrar. (Einhvern tíma hafði greinarhöfundur spurnir af því, að drjúgur hluti aspartrjáa á Akureyri væru afleggjarar af „Grænugötuöspinni“ annars vegar og Hamarstígsöspinni hins vegar. Ekki skal þó neitt fullyrt um það hér). Myndirnar með færslunni eru teknar þann 28. ágúst 2020.

Heimildir: Byggingarnefnd Akureyrarkaupstaðar. Fundargerðir 1941-1948. Fundur nr. 1052, 3. maí 1946. Fundargerðir 1948-57. Fundur nr. 1125, 11. ágúst 1950. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Hús dagsins: Grænagata 2

Grænagata

Grænagata er stutt gata sunnarlega og vestarlega á Oddeyrinni. Hún liggur í A-V milli Glerárgötu í vestri og Norðurgötu í austri og er tengir þannig Eyrina við þessa helstu umferðaræð bæjarins. Gatnamót Grænugötu og Glerárgötu eru nokkuð varasöm og hafa þar orðið slys gegn um tíðina, en ökumenn freistast stundum til að þenja sig ótæpilega á tvöföldum akreinum Glerárgötu. Þá hefur það ítrekað gerst, þegar greinarhöfundur á leið þarna yfir, að stansað er á einni akrein en ökumaður á næstu akrein við hliðina geysist áfram eins og ekkert hafi í skorist. Þarna mætti að ósekju koma hringtorg. Fjögur hús, byggð árin 1946-´62 standa við götuna (þar af tvö parhús) og standa þau öll norðan götunnar. Sunnan Grænugötu er sælureiturinn Eiðsvöllur, en auk Grænugötu  afmarkast völlurinn af Eiðsvallagötu í suðri, Norðurgötu í austri og Glerárgötu í vestrar. Grænagata er um 130m á lengd.

Grænagata 2

Árið 1952 fékk Karl Friðriksson yfirverkstjóri lóðina, ásamt leyfi til að reisa á henni hús, samkvæmt fyrirliggjandi teikningu. Ekki er húsinu lýst nánar í bókun byggingarnefndar, enda e.t.v. ekki talin þörf á því þar eð teikningar lágu fyrir. En umræddar teikningar að húsinu gerði Guðmundur Gunnarsson, og fékk Karl þeim breytt um mánuði eftir að hann hafði hlotið byggingarleyfið, en hafði það ekki áhrif á leyfisveitinguna. Tveimur árum síðar var Karli leyft að reisa bílskúr á lóðinni.

Grænagata 2 er tvílyft steinsteypuhús með háu valmaþaki. Norðurhluti vesturhliðar hússins skagar eilítið fram og í kverkinni suðvestanmegin eru steyptar tröppur og inngöngudyr á efri. Þá eru inndregnar svalir á vesturhlið. Veggir eru múrsléttaðir og bárujárn á þaki en einfaldir lóðréttir póstar í gluggum.

Karl Friðriksson, sem byggði Grænugötu 2, var fæddur á Hvarfi í Víðidal, starfaði lengst af sem brúarsmiður og yfirverkstjóri hjá Vegagerðinni, eða allt frá 1926 til 1960, á hinum ýmsu stöðum á landinu. Voru á þeim árum unnin mikil þrekvirki í samgöngumannvirkjum á landinu. Karl stýrði einnig uppsetningu sauðfjárveikivarnargirðinga á Norðurlandi á 4. áratugnum. Karl var kvæntur Guðrúnu Hannesdóttur.  Árið 1954 byggðu Karl Friðriksson og Jón B. Jónsson múrarameistari, sem einnig bjó í húsinu, bílskúr norðan við húsið, eftir teikningu þess fyrrnefnda. Karl og Guðrún voru ötul við garðyrkju á lóð sinni og hlutu m.a. verðlaun Fegrunarfélags Akureyrar fyrir fegursta garðinn á Akureyri sumarið 1961. Margir hafa búið í húsinu eftir tíð þeirra Karls og Guðrúnar, sem fluttust til Reykjavíkur á 7. áratugnum. Alla tíð hefur húsið verið tvíbýli.

Grænagata 2 er reisulegt og vel hirt hús og til mikillar prýði í umhverfi sínu og sömuleiðis vel gróin og ræktarleg lóðin. Á lóðinni stendur gríðarstór og gróskumikil Alaskaösp, sem Karl og Guðrún hafa væntanlega gróðursett á 6. eða 7. áratug sl. aldar. Öspin er líklega með þeim hærri á Akureyri og giskar sá sem þetta ritar á, að tréð sé um eða yfir 20 metra hátt. Ekki hefur verið unnin Húsakönnun fyrir Grænugötu (svo greinarhöfundur viti til) en trúlega myndi hin stutta en  heildstæða húsaröð við götuna hljóta eitthvert varðveislugildi. Það yrði a.m.k. álit þess sem þetta ritar. Grænagata 2 tekur einnig þátt í götumynd Glerárgötu, fjölförnustu götu bæjarins, standandi á horni þessara tveggja gatna. Meðfygjandi myndir eru teknar 28. ágúst 2020.

Á degi íslenskrar náttúru

Í dag, 16. september, er dagur íslenskrar náttúru. Að því tilefni birti ég hér nokkrar myndir úr "nægtabrunni náttúrunnar". Ég ljósmynda nefnilega ýmislegt annað en hús- þó þau séu fyrirferðarmest á þessum vef hér.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Oftar en ekki eru birtar af plöntum og náttúrufyrirbærum í "sumarsins algræna skrúða" í tilefni þessa dags, en sjálfsagt að gefa fegurð vetrarins gaum líka. Hér er hrímþoka. Myndin er tekin 3. febrúar 2019 og þarna er horft til suðurs frá Torfunefsbryggju.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hér má sjá hrikaleg klettabelti í fjallinu Tröllshöfða (1029m) framarlega í Eyjafirði. Þarna eru jarðlögin áberandi, líkt og lög í lagtertu (randalín) en hér er um ræða hraunlög sem runnu fyrir milljónum ára, á tímabili sem spannaði hundruð þúsund ára. Síðar gróf ísaldarskriðjökullinn sig í gegn um hraunlögin líkt og risavaxinn skurðgrafa og jarðýta, gróf dali og firði hlóð upp jökulruðningi. Myndin er tekin þann 29. ágúst 2020.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"Íslenska sauðkindin er einstök náttúruperla". Þessar geðþekku skepnur ganga "villtar" um heiðar og afrétti á sumrin og breyta kjarngóðum gróðrinum í prótein. Bestar eru auðvitað kótilettur í raspi, með brúnni sósu, kartöflum, rauðkáli eða grænum, eða læri/hryggur með framagngreindu meðlæti. Þá klikkar kjötsúpan seint, saltkjötið eða innmaturinn... lambakjötið er einfaldlega algjör eðalfæða. Þessar voru á beit í Vaðlaheiðinni þann 26. ágúst, rétt við gamla þjóðveginn vestanmegin. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Haustlyng. Kannski má segja að þarna mætist árstíðirnar, haust og vetur, en þarna er rautt lyng og ber innan um nýfallinn snjó. Myndin er tekin 8. október 2013, skammt frá skátaskálanum Valhöll í Vaðlaheiði.

Líparítmyndanir í kambinum á milli Súlutinda. Mynd tekin 28. júlí 2014. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Eyrarrós í Grafarlöndum, 24. júlí 2010.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Skógarrjóður, neðarlega í Botnsskógi í Eyjafirði, 13. júní 2020.

 

Að lokum óska ég meistara Ómari Ragnarssyni til hamingju með stórafmæli dagsins, með kærum þökkum fyrir þá gleði og fróðleik, sem hann hefur miðlað til landsmanna gegnum áratugina.  

Hús dagsins: Glerárgata 18

Á meðal þess, sem Byggingarnefnd Akureyrar, tók fyrir á fundi sínum þann 23. febrúar 1946 var úthlutun tveggja lóða við austanverða Hörgárbraut (sem síðar varð Glerárgata). Syðri lóðina[Glerárgötu 16] fékk Skarphéðinn Guðnason en ytri lóð hlaut Guðrún Þórhallsdóttir. Fjórum mánuðum síðar var Þórhalli Antonssyni, föður Guðrúnar, veitt byggingarleyfi á lóðinni, „að því tilskildu, að rými sé nægt“. Ekki kemur fram nánari lýsing á fyrirhuguðu húsi. En teikningar Þórðar S. Aðalsteinssonar að húsinu munu þá hafa legið fyrir.

Glerárgata 18 er tvílyft steinsteypuhús á lágum grunni, með lágu valmaþaki. Norðurhluti götuhliðar skagar eilítið fram og í kverkinni á milli eru svalir til suðvesturs. Veggir eru múrsléttaðir, bárujárn á þaki og einfaldir, lóðréttir póstar í gluggum.

Þórhallur Antonsson og Guðlaug Jónasdóttir, sem byggðu húsið höfðu áður verið bændur m.a. á Grund og Hrafnagili í Eyjafirði og Völlum í Svarfaðardal. Þórhallur var frá Finnastöðum í Eyjafirði en Guðlaug frá Bakka í Fljótum. Dóttir þeirra, Guðrún, sem fékk lóðina í febrúar 1946,  bjó líkast til ekki lengi í húsinu því árið 1947 fluttist hún til Reykjavíkur í myndlistarnám. Guðrún Þórhallsdóttir mun hafa verið fyrsta konan hérlendis til að ljúka flugprófi. Glerárgata 18 var frá upphafi tvíbýli og munu þau Þórhallur og Guðlaug hafa leigt neðri hæðina. Ef heimilisfanginu er flett upp á timarit.is birtast 45 niðurstöður, þar á meðal frá ljósmyndastofunni Myndveri, sem þarna hafði afgreiðslu snemma á áttunda áratug 20. aldar.  

Glerárgata 18 er reisulegt og traustlegt og í mjög góðri hirðu. Á lóðarmörkum er steyptur veggur með járnavirki, sem sömu gerðar og svalahandrið, skemmtilegt samræmi þar. Húsakönnun hefur ekki verið unnin fyrir þetta svæði svo síðuhafi viti til, svo ekki liggur fyrir hvort húsið hafi varðveislugildi. Er það hins vegar persónulegt álit þess sem þetta ritar, að þessi skemmtilega röð steinhúsa frá miðri síðustu öld við fjölförnustu götu bæjarins ætti svo sannarlega skilið einhvers konar varðveislugildi. . Lóðin er gróin og vel hirt og ber þar mest á mjög svo gróskumiklum reynitrjám, silfurreyni og ilmreyni. Eru þau til mikillar prýði í umhverfinu. Ekki er ólíklegt, að tré þessi hafi Guðlaug Jónasdóttir gróðursett á sínum tíma en hún var mjög ötul við ræktun garðsins við húsið.  Myndin af húsinu er tekin 19. janúar 2020 en myndin af reynitrjánum miklu við Glerárgötu 18 er tekin 28. ágúst 2020. 

Heimildir: Byggingarnefnd Akureyrarkaupstaðar. Fundargerðir 1941-1948. Fundur nr. 1044, 23. feb. 1946. Fundur nr. 1057, 28. júní 1946. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.

Hús dagsins: Glerárgata 16

Þann 5. apríl 1946 settist Skarphéðinn nokkur Guðnason niður við bréfaskriftir. Skrifaði hann tvö bréf til Byggingarnefndar Akureyrarkaupstaðar. Annað bréfið sneri að löggildingu hans sem byggingarmeistara og hitt varðandi byggingarleyfi á lóð, sem honum hafði verið úthlutað við austanverða Hörgárbraut hálfum öðrum mánuði áður. Sótti hann um að reisa hús, 11,75x8,20m á grunnfleti, tvær hæðir á lágum grunni, útveggir og skilveggir úr steinsteypu en loft, gólf og þak úr timbri. Á fundi Byggingarnefndar þann 12. apríl hlaut Skarphéðinn löggildingu sem byggingarmeistari innan Akureyrarkaupstaðar og tveimur vikum síðar var honum veitt byggingarleyfið. Teikningarnar að húsinu gerði Stefán Reykjalín.

Glerárgata 16 er tvílyft steinsteypuhús með  lágu valmaþaki. Austanmegin á norðurhlið er útskot og svalir á efri hæð til vesturs og þá er einlyft viðbygging með einhalla þaki nyrst á bakhlið (austurhlið) Einfaldir, lóðréttir póstar eru í gluggum, veggir múrsléttaðir og bárujárn á þaki.

Skarphéðinn Guðnason, sem byggði húsið, var frá Hafrafellstungu í Öxarfirði. Hann starfaði sem múrari og trésmiður og fékk sem áður segir, löggildingu sem byggingarmeistari um svipað leyti og hann fékk byggingarleyfi fyrir Glerárgötu 16. Hann vann m.a. hjá Stefáni Reykjalín og hefur eflaust komið að byggingu margra húsa hér í bæ. Skarphéðinn var kvæntur Þuríði Jónsdóttur, sem einnig var Axfirðingur, frá Ærlækjarseli. Bjuggu þér um árabil, en frá upphafi var húsið tvíbýli og bjuggu þau á efri hæð en leigðu neðri hæðina. Skarphéðinn lést árið 1985, en Þuríður 1972. Hafa margir átt heima í húsinu og íbúðaskipan líklega ævinlega sú sama og í upphafi. Árið 1987 var byggt við húsið til austurs; einlyft geymslubygging við norðausturhorn. Teikningarnar að þeirri breytingu gerði Mikael Jóhannesson.

Glerárgata 16 er látlaust og reisulegt hús í funkisstíl, sem sómir sér vel í götumynd fjölförnustu götu Akureyrar. Lóð er gróin og vel hirt, sem og húsið sjálft og á lóðarmörkum er steyptur veggur með járnavirki. Ekki liggur fyrir húsakönnun um þetta svæði svo síðuhafi viti til, þannig að hugsanlegt varðveislugildi liggur ekki fyrir. En væri sá sem þetta ritar spurður álits, væri það, að götumynd Glerárgötu hefði mikið gildi, sem og húsin hvert fyrir sig. Tvær íbúðir eru í húsinu, ein á hvorri hæð. Myndin er tekin þann 19. janúar 2020.

Heimildir: Byggingarnefnd Akureyrarkaupstaðar. Fundargerðir 1941-1948. Fundur nr. 1044, 23. feb. 1946. Fundur nr. 1050, 12. apríl 1946. Fundur nr. 1051, 26. apríl 1946. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.