Hús dagsins: Norðurgata 17; Gamla prentsmiðjan, Steinhúsið

Í nóvember 1885 birtist í blaðinu Fróða mjög hnitmiðuð en greinargóð lýsing á staðháttum, mann- og atvinnulífi á Akureyri og Oddeyri. Höfundar virðist ekki getið, en trúlega nærtækast að skrifa Björn Jónsson ritstjóra og ábyrgðarmann blaðsins fyrir þeim. Oddeyri er sögð heyra undir lögsagnarumdæmi Akureyrar en liggja nokkuð norðar, aðskilin af landspildu er tilheyrir Hrafnagilshreppi. Þar eru sögð standa 11 timburhús , auk varningshúsa Gránufélagsins og eitt hús af íslenskum steini. Um það hús segir ennfremur: Þorsteinn Einarson blikksmiður gerði fyrstur manna í Eyjafirði tilraun til að byggja þar hús úr íslenzkum steini og heppnaðist vel, þó grjót sje hjer hart og illt að vinna.   Skemmst er frá því að segja, að þessi tilraun heppnaðist svo vel, að tæpum 140 árum síðar stendur þetta hús enn og það með glæsibrag og er eitt af helstu kennileitum Oddeyrar. Og framangreint blað, Fróði, er einmitt prentað í húsi þessu.

Norðurgata 17 er eitt af elstu og sérstæðustu húsunum á Eyrinni, oft kallað Gamla Prentsmiðjan eða Steinhúsið en það er hlaðið úr tilhöggnu blágrýti, það eina þeirrar gerðar á Akureyri. Húsið byggðu téðir Þorsteinn Einarsson, blikksmiður og niðursuðumaður, og Björn Jónsson ritstjóri um 1881. Nákvæmt byggingarár liggur í rauninni ekki fyrir, því þeir félagar Björn og Þorsteinn fengu lóðina hjá Gránufélaginu, eiganda landsins, eftir að þeir byggðu húsið. Ekki var þannig um byggingaleyfi að ræða, heldur gerðust kaupin þannig á Eyrinni, að menn byggðu hús og fengu svo lóðir hjá Gránufélaginu eftir á; húsin þá jafnan notuð sem viðmið til útmælingar. Í sumum heimildum er húsið talið byggt í áföngum, 1882 og 1884 (norðurhlutinn síðar) en  Þorsteinn mun hafa byggt sinn hluta hússins örlítið fyrr.  Til er ljósmynd frá 1882 sem sannar með óyggjandi hætti, að báðir húshlutar voru risnir þá. Fasteignaskrá segir húsið byggt 1880. Freistandi er að álykta, að Þorsteinn hafi reist suðurhlutann 1880 en Björn norðurhlutann 1881 en enginn er skráður til heimilis hér árið 1880, svo væntanlega hefur ekki verið flutt inn það ár. Það var svo árið 1885 að þeir Björn og Þorsteinn gengu frá því formsatriði við Gránufélagið, að fá lóðina keypta. Ekki var hún stór, 5 álnir (rúmir 3 metrar) út frá húsinu á alla vegu. Hafði Þorsteinn óskað eftir lóðinni árið áður.

Norðurgata 17 er í raun tvö sambyggð hús, suðurhluti er tvílyftur með lágu risi á lágum kjallara og snýr N-S þ.e. framhlið snýr að götu og gafl í suður. Grunnflötur suðurhluta er 5,3x6,9m. Lítil forstofubygging, 1,3x2,4m er yfir tröppum á suðurgafli. Norðurhlutinn snýr A-V þ.a. gafl snýr að götu. Sá hluti er einnig tvílyftur á lágum kjallara en með háu risi og þar af leiðandi ívið háreistari. Grunnflötur norðurhluta er 8,5x7,7m. Á  norðurhlið er einnig tvílyft viðbygging úr timbri og með einhalla þaki, 5,8x3,2m að grunnfleti. Húsið er að hluta múrhúðað en grjóthleðslan víðast sjáanleg. Viðbygging að norðan er klædd svokölluðu listaþili og efsti hluti vesturgafls panelklæddur. Á ljósmynd frá 1882 er að sjá, sem upprunalega hafi suðurhlutinn verið ein hæð með háu mansardrisi en líklega hafa veggir efri hæðar verið hlaðnir stuttu síðar, risþakið mögulega bráðabirgðaráðstöfun. Ekki löngu eftir byggingu hússins, líklega um eða fyrir 1890 byggir Björn Jónsson við húsið til norðurs tvílyfta byggingu úr timbri með aflíðandi, einhalla þaki. Á ljósmynd frá 1895 sést, að viðbyggingin er komin. 

Þorsteinn Einarsson (1852-1902) frá Brú á Jökuldal, byggði syðri hluta hússins og bjó þar ásamt fjölskyldu sinni í nokkur ár en fluttist úr bænum árið 1886. Eignaðist Gránufélagið þá hans hluta hússins. Hann var járnsmiður en lagði stund á niðursuðu og starfrækti niðursuðuverksmiðju sína í Lundi, sem stóð fast vestan Steinhússins. (Lundur eða Gamli Lundur var rifin uppúr 1980 en í kjölfarið var hann endurbyggður frá grunni þ.e. “nákvæmlega” eins hús reist á grunni þess og telst hann Eiðsvallagata 14). Í norðurhúsinu (Stóra Steinhúsi) starfrækti Björn Jónsson (1854-1920) prentsmiðju á neðri hæð og bjó á efri hæð.  Björn var uppalinn í Öngulsstaðahreppi, mögulega fæddur á Ytra Hóli en þar er hann skráður í Manntali 1855. Prentsmiðjan var starfandi í húsinu fram til 1943 og þarna voru prentuð helstu dagblöð og tímarit á borð við Fróða, Stefni og Norðra yngri og einnig margar bækur. Var prentsmiðjan jafnan kennd við blaðið Fróða og talað um Fróða-Björn. Skv. Steindóri Steindórssyni (1993:85) er ein kenning sú, að gatan Fróðasund, sem liggur einmitt til vesturs frá baklóð Norðurgötu 17, sé kennd við hann. Ef þú lesandi góður, rekst á gamla bók frá fyrstu tugum 20. aldar, merkt Prentverki Björns Jónssonar,  er hún væntanlega prentuð í Norðurgötu 17. Eftir lát Björns 1920 tók Helgi sonur hans við rekstri prentsmiðjunnar og rak hana til dánardægurs, snemma árs 1943. Nýir eigendur fluttu prentverkið úr Norðurgötu 17 í Hafnarstræti 96, tímabundið, en árið 1945 fluttist prentsmiðjan í ný og fullkomin húsakynni í stórhýsi við Gránufélagsgötu 4 (síðar þekkt sem JMJ húsið). Enda þótt prentsmiðjan skipti um eigendur síðar meir var hún ævinlega kennd við Björn Jónsson

Á gagnagrunninum timarit.is birtast nærri 200 niðurstöður fyrir Norðurgötu 17 eða 17a eða Norðurgata 17 í nefnifalli. Hafa ber í huga, að götuheitið Norðurgata og númer við hana komu ekki til sögunnar fyrr en um tveimur áratugum eftir að húsið var byggt.  Elsta heimildin er frá júlí 1907, en þar er eigandi hnakktösku beðinn um að vitja hennar til Tryggva Árnasonar, sem þar er búsettur. Árið 1901 er húsið sagt „No. 15 Norðurgata“ (núverandi hús nr. 15 reis ekki fyrr en 1902) og þar voru búsettir 27 manns, fimm fjölskyldur, og efst á blaði þau Björn Jónsson og Guðrún Helgadóttir. Og þá var ekki búið í öllu húsinu þar sem prentsmiðjan var á neðri hæð í norðurhluta. Í Manntali 1890 eru hvorki meira né minna en 40 manns, sjö fjölskyldur búsettar í Prentsmiðjunni á Oddeyri. Þeirra á meðal eru Jósef Jónsson ökumaður og Kristín Einarsdóttir og fimm börn þeirra, þ.á.m. Jóhannes, síðar glímukappi og hótelstjóri á Hótel Borg, þá 7 ára gamall. Þau munu hins vegar á þessum áratugum hafa verið búsett í Lundi. Þegar manntalið er skoðað nánar, kemur í ljós, að Lundur á Oddeyri er hvergi nefndur á nafn. Því vakna óneitanlega hjá höfundi grunsemdir um, að Lundur hafi einfaldlega verið talinn undir Prentsmiðjunni í manntalinu 1890. Það er hins vegar ekkert útilokað, að Jósef og fjölskylda hafi verið búsett í húsinu þegar manntalið var tekið, enda þótt Jóhannes Jósefsson minnist aðeins á Lund sem sitt æskuheimili í ævisögu sinni. Á Oddeyri hófst barnaskólahald árið 1879 og stóð í rúma tvo áratugi. Ekki var um sérstakt skólahús að ræða, heldur kennt í hinum ýmsu húsum nokkur ár í senn. M.a. í Prentsmiðjunni en þar var hann til húsa síðustu tvö ár 19. aldar. Haustið 1900 var vandað skólahús tekið í notkun í Hafnarstræti 53 og þangað fóru börn af Oddeyri. (Barnaskóli reis ekki á Oddeyri fyrr en árið 1957). Eftir að prentsmiðjan fluttist úr húsinu mun það mestallt hafa verið lagt undir íbúðir. Íbúðaskipan hefur sjálfsagt verið nokkuð breytileg gegnum tíðina, lengst af voru t.d. tvær íbúðir í suðurhluta en nú mun hann ein íbúð. Árið 1989 voru fjórar íbúðir í húsinu öllu. Fjöldi íbúa hússins gegnum tíðina skiptir eflaust þúsundum, áratugina kringum aldamótum bjuggu t.d. að jafnaði tugir manna í húsinu í einu.

 Norðurgata 17 var í hópi fyrstu húsa á Akureyri sem var friðað skv. Þjóðminjalögum, en það var árið 1982 og var það friðað í B-flokki sem þýddi að ytra byrði var friðað. Sem fyrr segir mun þetta eina húsið á Akureyri sem hlaðið er úr blágrýti en þó nokkur hús voru reist hérlendis með þeirri aðferð á svipuðum tíma. Mætti þar nefna stórar opinberar byggingar á borð við Hegningarhúsið (1874) og Alþingishúsið  (1881) en einnig má nefna  lítið grjóthlaðið sæluhús við Jökulsá á Fjöllum, (1883) sem mun alræmt fyrir draugagang. Þessi byggingaraðferð náði ekki slíkri útbreiðslu hérlendis, að hún teldist almenn. Sú skýring sem höfundi dettur helst í hug á því er einfaldlega sú, að það hljóti að hafa verið miklu erfiðara og seinlegra, eflaust dýrara líka, að reisa svona hús en hefðbundin timbur- eða torfhús. Það var ekki fyrr en löngu síðar, eða upp úr 1910 sem bygging steinhúsa varð almenn hérlendis og þá var það ekki þessi steinhleðsla sem varð ráðandi heldur steinsteypan.

Norðurgata 17 er sem áður segir friðlýst hús en friðun og friðlýsing er ekki það sama, öll hús yfir 100 ára eru t.d. aldursfriðuð en mun færri hús eru friðlýst sérstaklega og þá vegna sögu eða byggingargerðar eða þess háttar. Þessi hluti Norðurgötu (sunnan Eyrarvegar) er einnig metinn með varðveislugildi sem merk heild í Húsakönnun sem unnin var um Oddeyri fyrir um þremur áratugum og gefin út á bók. Norðurgatan í heild sinni er náttúrulega ein af áhugaverðari götumyndum bæjarins, hún er raunar eins og vel skipulagt safn íbúðarhúsagerðar hérlendis frá síðari hluta 19. aldar og fram á miðja 20. öld. Húsið er í góðri hirðu, skartar m.a. nýlegum gluggapóstum. Það setur óneitanlega svip sinn á umhverfið, sem eina húsið sinnar gerðar í bænum og er í raun visst kennileiti á þessum slóðum.  Lóð hússins er öll vestan hússins og er hún mjög gróin og vel hirt. Norðvestantil á lóðinni ber mikið á gróskumiklu tré, sem höfundur giskar á, að sé silfurreynir. Síðustu ár hafa þrjár íbúðir verið í húsinu, ein í suðurhluta, og tvær – ein á hvorri hæð- í norðurhluta, sem telst Norðurgata 17a. Myndirnar af húsinu eru teknar 19. júní 2022 en myndin af silfurreyninum 21. október 2017. 

Heimildir: Guðný Gerður Gunnarsdóttir og Hjörleifur Stefánsson (1995). Oddeyri Húsakönnun. Minjasafnið á Akureyri. Aðgengileg á pdf-formi á slóðinni:  http://www.minjastofnun.is/media/husakannanir/Husakonnun_Oddeyri.pdf

 

Jóhannes Jósefsson. 1964. Jóhannes á Borg. Minningar glímukappans. Stefán Jónsson skráði. Reykjavík: Ægisútgáfan

Minjastofnun. (án höf). Akureyri- Norðurgata 17 -Gamla Prentsmiðjan. Umfjöllun á vefsíðu, sótt 21. júní 2022 á slóðina https://www.minjastofnun.is/hus-og-mannvirki/fridlyst-hus-og-mannvirki/akureyri/nr/619

Steindór Steindórsson. 1993. Akureyri höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík. Örn og Örlygur

Manntöl og greinar á timarit.is; sjá tengla í texta.

13 ára afmæli "Húsa dagsins"

Þann 25. júní 2009 hugkvæmdist mér að setja inn mynd sem ég átti af Steinhúsinu við Norðurgötu 17 ásamt fáeinum setningum um það og kallaði herlegheitin "Hús dagsins". Ekki lét sá pistill mikið yfir sér, enda var það raunar ekki tilgangurinn. Það var ekki fyrr en löngu seinna sem ég taldi nauðsynlegt að hafa greinarnar ítarlegri. Í tilefni afmælisins að þessu sinni hyggst ég ekki horfa til baka heldur birtist hér ný og ítarlegri grein um Steinhúsið. Mun ég á næstunni gera eitthvað af því, að birta ný skrif um þau hús, sem hér birtust á upphafsárunum. 

Fyrsta myndin sem birtist á síðunni, Norðurgata 17. Myndinar tók ég 5. júní 2006.

Hús dagsins: Strandgata 7

Kannski mætti kalla Strandgötu 7 „þjóðhátíðarhús“, en byggingarleyfið fyrir því var afgreitt þann 17. júní. Var það reyndar löngu áður en sá dagur varð þjóðhátíðardagur Íslendinga...

Ofarlega við Strandgötu, í Miðbænum, standa fjögur reisulegt og glæst timburhús. Þau eru nr. 7-13 Strandgötu og eiga það sameiginlegt, að vera byggð 1907 og standa á einskonar brunareit en forverar allra þessara húsa brunnu til grunna þann 18. október 1906. Þar brunnu til ösku a.m.k. sjö tiltölulega nýleg hús (það elsta var byggt 1885 eða 21 árs) og misstu um 80 manns heimili sín en ekki varð manntjón. Hlýtur það að teljast kraftaverk, því menn lögðu sig í mikla hættu við slökkvistarf og einnig tíðkaðist þá, að hlaupa inn í brennandi hús til að bjarga verðmætum. Þá breiddist eldur hratt út í timburhúsunum, sem einangruð voru með m.a. hálmi, spónum og reiðingi, svo eflaust áttu margir fótum fjör að launa.

      Oddeyrarbruninn mun hafa átt upptök sín í stórhýsinu Horngrýti, Strandgötu 5, og breiddist fljótt yfir í Strandgötu 7 og þaðan austur eftir götunni. Þessi hús voru byggð um 1902-1905 og voru ein þau stærstu og glæsilegustu í bænum. Strandgata 5 var þrílyft á háum kjallara og með burstum og nafnið Horngrýti til komið vegna sérkennilegra bursta sem skreyttar voru útskurði. Strandgata 7 var einnig þrílyft og með miklum turni á vesturenda og því kallað Turnhús. Af myndum að dæma virðast þessi hús hafa verið á stærð við t.d. Menntaskólann  (Gamla Skóla, sem þá var Gagnfræðaskóli) og Samkomuhúsið. Fullyrða má, að upprunalegu glæsihýsin við Strandgötu 5 og 7 hafi enginn núlifandi maður séð berum augum.

     En á grunni Turnhússins var það hús sem nú stendur á Strandgötu 7 byggt árið 1907. Var þar á ferðinni Jósef Jónsson sem átti Turnhúsið er það brann og hafði þar starfrækt verslun. Fékk hann að reisa hús, 20x15 álnir, á álnar háum grunni, með bakskúr upp að þaki, 3,5x3,5 álnir. [Ein alin, álnir í ft., er 63 cm] Framhlið hússins skyldi fylgja „hinni ákveðnu húsalínu“ og austurstafn skyldi 10 álnir frá húsi Kolbeins Árnasonar [Strandgata 9]. Þetta ákvað Bygginganefnd á fundi sem hún hélt þann 17. júní, en árið 1907 voru jú tæp 40 ár í lýðveldisstofnun svo sá dagur var ekki orðinn sá hátíðisdagur sem hann nú er.

 Strandgata 7 er tvílyft timburhús með lágu aflíðandi risi, panelklætt á veggjum og með bárujárni á þaki.  Á bakhlið er viðbygging með aflíðandi, einhalla þaki. Krosspóstar eru í gluggum efri hæðar en síðir „verslunargluggar“ á neðri hæð, og lætur nærri, að suður- og vesturhlið neðri hæðar sé einn gluggi. Bárujárn er á þaki og panelklæðning á veggjum. Um er að ræða tiltölulega nýlegar klæðningar, settar á húsið við endurbætur fyrir aldarfjórðungi. Frá upphafi var húsið klætt bárujárni en stórbrunar á borð við þann sem hér varð haustið 1906 vöktu menn til umhugsunar um eldvarnir. Fólust þær aðgerðir í því, að klæða hús að utan óbrennanlegum efnum á borð við járn, blikk og steinskífu og hefta þannig útbreiðslu elds á milli húsa.

Jósef Jónsson, sem byggði húsið, var frá Borgarhóli í Öngulsstaðahreppi. Hann starfaði lengi vel sem ökumaður þ.e. ók vögnum (bílar ekki komnir til sögunnar) en gerðist síðar verslunarmaður. Á meðal barna hans var Jóhannes, glímukappi og athafnamaður, löngum kenndur við Hótel Borg. Ekki er ólíklegt að Jóhannes glímukappi hafi komið að byggingu hússins með föður sínum. Árið 1915 er eigandi hússins Kristín Eggertsdóttir frá Kroppi í Hrafnagilshreppi og rak hún þarna hótel. Kaupfélag Verkamanna og verkalýðsfélög eignuðust húsið árið 1930.  Þar höfðu þau fundarsal og skrifstofuaðstöðu um áratugaskeið og margir kannast við húsið sem Verkalýðshúsið, en á neðri hæð voru verslanir, m.a. vefnaðarvörudeild og saumastofa um miðja öldina. Síðustu áratugi 20. aldar var húsgagnaverslunin Augsýn þarna til húsa. Árið 1997 var hafist handa við endurbyggingu hússins sem þá var orðið nokkuð hrörlegt. Á meðal þeirra sem stóðu að þeim framkvæmdum voru hin valinkunnu Grétar Örvarsson og Sigríður Beinteinsdóttir (Sigga og Grétar í Stjórninni).  Síðsumars 1997 var opnaður í Strandgötu 7 veitinga- og skemmtistaðurinn Kaffi Akureyri og var hann starfræktur fram yfir 2010. Frá endurbótum hefur veitinga- og skemmtistaðarekstur verið í húsinu og  nú er þar veitingastaðurinn Sjanghæ.

Strandgata 7 er látlaust og reisulegt hús og í mjög góðri hirðu, enda aðeins rúmir tveir áratugir frá stórkostlegum endurbótum. Í Húsakönnun frá 2014 er húsið sagt „hafa mikið gildi fyrir götumynd Strandgötu sem hluti heildstæðrar götumyndar“ (Landslag 2014:69) auk þess sem það er aldursfriðað þar sem það er orðið aldargamalt. Húsið mun að mestu óbreytt frá upphaflegri gerð, að undanskilinni viðbyggingu og gluggaskipan hefur eitthvað verið breytt gegnum tíðina. Húsið er skemmtilegrar og snotrar götumyndar við „miðbæjarhluta“ Strandgötu, vestan Glerárgötu. Um er að ræða fjögur hús, öll byggð árið 1907 eftir Oddeyrarbrunann og öll hlutu þau gagngerar endurbætur árin 1997-2004. Götumynd Strandgötu allrar, frá Bótinni og niður á Oddeyrartanga, er með þeim heilsteyptari og glæstari í bænum, að mestu skipuð húsum frá áratugunum 1880-1920. Myndin er tekin þann 8. desember 2021.

Bygginganefnd Akureyrar. Fundargerðir 1902-21. Fundur nr. 328, þ. 17. júní 1907. Óprentað, óútgefið, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri. Aðgengilegt á vefnum: Fundargerðabók bygginganefndar Akureyrar 1902-1921 by Héraðsskjalasafnið á Akureyri - Issuu

Jón Hjaltason. 2016. Bærinn brennur. Akureyri: Völuspá útgáfa

Landslag arkitektastofa 2014. Akureyrarbær Miðbær- Húsakönnun. Unnið fyrir Akureyrarbæ. Óprentað, pdf aðgengilegt á slóðinni http://www.minjastofnun.is/media/husakannanir/midbaer_husakonnun-2014.pdf

Steindór Steindórsson. 1993. Akureyri höfuðborg hins bjarta norðurs. Reykjavík. Örn og Örlygur

Hús við Eyrarveg

Hér er að finna færslur um hús við Eyrarveg. Hvert parhús frá 1-27 tók ég fyrir sem eina heild hvert um sig. 

Eyrarvegur 1-3  (1939)

Eyrarvegur 2      (1945)

Eyrarvegur 2a    (1950)

Eyrarvegur 4      (1947)

Eyrarvegur 5-7  (1939)

Eyrarvegur 5a-7a (1947)

Eyrarvegur 6      (1942)

Eyrarvegur 8      (1942)

Eyrarvegur 9-11  (1943)

Eyrarvegur 10    (1942)

Eyrarvegur 12    (1943)

Eyrarvegur 13-15  (1943)

Eyrarvegur 14    (1943)

Eyrarvegur 16    (1943)

Eyrarvegur 17-19  (1942

Eyrarvegur 18    (1943)

Eyrarvegur 20    (1943)

Eyrarvegur 21-23  (1942)

Eyrarvegur 25-27   (1947)

Eyrarvegur 25a-27  (1947)

Eyrarvegur 29    (1943)

Eyrarvegur 31    (1945)

Eyrarvegur 33    (1954)

Eyrarvegur 35    (1943)

Eyrarvegur 37    (1949)

Við Eyrarveg sem er um 520 metrar að lengd (að viðbættri nokkurs konar undirgötu, um 130m) standa 25 hús (34 númer) á aldrinum 68-83 ára, byggð 1939-54. Langmest virðist hafa verið byggt við götuna árin 1942-43. Meðalaldur húsa við Eyrarveg árið 2022 er um 78 ár (meðaltal byggingarára 1944,24). 

Hús dagsins: Eyrarvegur 37

Árið 1947 fékk Óskar Gíslason lóðina og leyfi til þess að byggja íbúðarhús samkvæmt „meðfylgjandi uppdrætti“ en ekki fylgir frekari lýsing. Fullbyggt mun húsið hafa verið 1949. Þessi tiltekna lóð virðist hafa verið nokkuð óþægur ljár í þúfu hjá bygginganefnd því tekið er fram sérstaklega að hann hafi greitt af henni leigu og hann lofi að hefja byggingu strax. En þremur árum fyrr, sumarið 1944, hafði Óskar sótt um lóðina hjá bygginganefnd, eftir að hafa keypt rétt að henni. Engu að síður synjaði bygginganefnd honum frekari réttindum þar sem „lóðin hafði gengið kaupum og sölum milli fleiri manna“.  Teikningarnar að húsinu gerði Guðmundur Gunnarsson.

Eyrarvegur 37 er einlyft steinhús með lágu valmaþaki. Á austurhlið, sem snýr að Ægisgötu, er útskot að norðan. Veggir eru múrsléttaðir og skiptir, lóðréttir póstar í flestum gluggum. Þegar þetta er ritað stendur yfir endurnýjun á þaki hússins.

Ekki er að sjá í Manntalsspjaldskrá fyrir Akureyri að Óskar Gíslason hafi nokkurn tíma verið búsettur að Eyrarvegi 2. Sá eini með því nafni var búsettur í Ránargötu 2. Hann hefur þannig væntanlega byggt húsið sem verktaki og selt öðrum. Óskar Gíslason var múrarameistari, fæddur árið 1900 í Svarfaðardal og uppalinn á Hálsi í þeirri sveit. Hann sat m.a. í bygginganefnd bæjarins og stjórn Útgerðarfélags Akureyrar. Sem múrarameistari tók hann þátt og stýrði byggingu fjölmargra húsa og bygginga, m.a. hraðfrystihúss téðs Útgerðarfélags. Óskar lést árið 1957, langt fyrir aldur fram. Elsta heimildin, sem finna má á timarit.is um Eyrarveg 37 er auglýsing frá júlí 1949. Þar er herbergi auglýst til leigu á sanngjörnu verði, gegn því að líta eftir krakka tvö kvöld í viku. Fljótlega eftir byggingu hússins eignuðust það þau Jóhann Guðmundsson frá Saurbrúargerði í Grýtubakkahreppi og Freyja Jónsdóttir frá Ólafsfirði. Jóhann stundaði sjóinn á ýmsum Akureyrartogurum, m.a. sem vélstjóri en árið 1960 stofnaði hann fyrirtækið Sandblástur og Málmhúðun og var þar forstjóri um árabil. Bjuggu þau hér um árabil og voru annáluð fyrir gestrisni, m.a. fyrir Ólafsfirðinga, sveitunga Freyju, sem komu með póstbátnum Drangi. En á áratugunum uppúr miðri síðustu öld voru samgöngur með töluvert öðrum hætti en nú er og Ólafsfjörður með afskekktari byggðalögum landsins. Hafa síðan margir átt húsið og búið hér. Hefur það alla tíð verið einbýlishús, en dæmi um að einstaka herbergi hafi verið leigð út, svo sem sjá má framar í þessum texta.

Eyrarvegur 37 í góðri hirðu, þakviðgerðir standa yfir þegar þetta er ritað og hefur húsið fengið ýmsar yfirhalningar á sl. árum. Lóðin er einnig mjög gróskumikil og skrautleg, ber þar á miklum reynitrjám, eflaust frá tíð Jóhanns og Freyju. Í einu þeirra er myndarlegt trjáhýsi sem setur skemmtilegan svip á umhverfi hússins. Steyptur kantur afmarkar lóðina og er hann einnig í mjög góðri hirðu. Húsið stendur á horninu við Ægisgötu. Það er útlitslega í samræmi við götumynd Ægisgötu og tekur þátt í þeirri götumynd, sem er heilsteypt götumynd funkishúsa á einni hæð. Um er að ræða einstaklega yfirgripmsikla og heilsteypta götumynd einlyftra steinhúsa með valmaþökum, sem ætti að hafa hátt varðveislugildi ef ekki bara vera friðuð. Það er a.m.k. álit síðuhafa. Myndin er tekin þ. 22. júní 2021.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar: Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 1082, 22. ágúst 1947 og nr. 988, 25. ágúst 1944. Óprentað, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri

Tilræði

Svona hegðun er auðvitað ekkert annað en TILRÆÐI, í besta falli líkamsárás og eignaspjöll. Ekki er það skárra, sem sést á athugasemdakerfum fjölmiðlana, að sumir, allt að því réttlæta þetta; af því hjólreiðamenn virði ekki umferðarlög og taki ekki tillit til annarra. Og að hjól eigi ekki heima á götum (þau eru raunar rétthærri þar en á gangstéttum). Þetta sá maður líka um árið, þegar hið svokallaða "Cyclothon" (liðakeppni í hjólreiðum hringinn um landið) stóð yfir; brögð voru að því, að fáeinir einstaklingar lýstu þeirri skoðun, reyndar frekar í "gamni" en alvöru, að þetta "helvítis pakk sem tefur umferðina á þjóðveginum" og það væri réttast að keyra það niður. Bara vegna þess, að það vogar sér að mögulega tefja (sjálfskipaða) mikilvæga einstaklinga um fáeinar mínútur.  Það er rétt vonandi, að fólk með slíkan hugsunarhátt veljist ekki til þess að setja umferðarlög eða fylgja þeim eftir...En bara svo það sé sagt; hjólreiðafólk er aldeilis ekki heilagt og í þeim hópi fyrirfinnast líka tillitslausir einstaklingar. Í allri umferð hlýtur alltaf að gilda, að gagnkvæm tillitssemi og þolinmæði skuli í fyrirrúmi, hvaða farartæki sem í hlut.

„Hann vísvitandi keyrir mig niður og stingur af“

Hús dagsins: Eyrarvegur 35

Vorið 1943 fékk Þórhallur Guðmundsson lóðina á horni vestan Ægisgötu og Eyrarvegar og byggingarleyfi. Hann fékk að byggja hús á einni hæð á lágum grunni með valmaþaki, 11,50x11 auk útskots að sunnan 3,8x1,4m. Húsið byggt úr steinsteypu með járnklæddu timburþaki. Engar teikningar að húsinu eru fyrirliggjandi á kortavef map.is/akureyri. Það er hins vegar freistandi að leiða að því líkur, að Tryggvi Jónatansson eða einhver lærlinga hans eigi heiðurinn af hönnun Eyrarvegar 35.

Eyrarvegur 35 er einlyft steinhús á lágum grunni og með lágu valmaþaki. Á bakhlið eða norðurhlið er áfastur bílskúr. Veggir eru múrsléttaðir, bárujárn á þaki og lóðréttir póstar með þverfögum í flestum gluggum.

Fljótlega eftir byggingu hússins eða vorið 1944 auglýsir Þórhallur Guðmundsson húsið til leigu. Hann  og kona hans, Lilja Pálína Kristjánsdóttir, munu hins vegar hafa búið þarna til ársins 1949.  Þórhallur var frá Dæli í Hálshreppi í S- Þingeyjarsýslu, lengi vel bóndi þar en Lilja var frá Vatnsenda í Saurbæjarhreppi. Næstu eigendur hússins og íbúar voru þau Jónína Sigmundsdóttir og Einar Jónsson en þau komu frá Vopnafirði. Einar var frá Hraunfelli í þeim firði en Jónína frá Torfastöðum í Jökulsárhlíð. Þau bjuggu hér um áratugaskeið með miklum myndarskap. Garðinn ræktuðu þau af mikilli alúð og hlaut hann verðlaun Fegrunarfélags Akureyrar árið 1956. Í þá daga skartaði Oddeyrin mörgum litlum skrúðgörðum við húsalóðir, og enn eru margir glæstir garðar á Eyrinni. Á meðal barna Jónínu og Einars er Jóhann Árelíuz rithöfundur. Hann er fæddur hér (1952) og uppalinn og hafa bernskuárin á Eyrinni löngum verið honum sérlegt yrkisefni. Oddeyrin, á árunum uppúr miðri síðustu öld, var nefnilega alveg sérstakt samfélag og sérlega áhugavert. Jóhann lýsir lífinu í Eyrarvegi 35 og samfélaginu á Oddeyrinni á þessum tíma á einstaklega litríkan og skemmtilegan hátt í bók sinni Eyrarpúkanum, sem út kom 2003.  Sjón er sögu ríkari, síðuhafi hvetur lesendur endilega til þess að verða sér út um eintak af Eyrarpúkanum; áður en pistill þessi breytist í eina allsherjar bókagagnrýni.  

Eyrarvegur 35 er reisulegt en látlaust hús og í afbragðs góðri hirðu. Sama er að segja af lóðinni, sem einstaklega smekkleg og snyrtileg. Þar standa nokkur ræktarleg og gróskumiklum reynitrjám, væntanlega frá tíð Einars og Jónínu. Lóðin er römmuð inn af steyptri girðingu með járnavirki sem einnig er í frábæru standi. og Eyrarvegur 35 stendur á horninu við Ægisgötu og tekur þannig þátt í götumyndum tveggja gatna. Það er útlitslega í samræmi við götumynd Ægisgötu og tekur þátt í þeirri götumynd, sem er heilsteypt götumynd funkishúsa á einni hæð. Ekki hefur verið unnin húsakönnun um þennan hluta Oddeyrar, svo ekki liggur fyrir hvort húsið hafi varðveislugildi en um álit síðuhafa í þeim efnum þarf vart að fjölyrða. Myndin er tekin þann 22. júní 2021.

 

Heimildir: Bygginganefnd Akureyrar: Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 943, 28. maí 1943.

Manntalsspjaldskrá fyrir Akureyri 1941-50.

Hvort tveggja varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.